mgr Jakub Ryszard Stempień ASM – Centrum Badań i Analiz Rynku Zagadnienie efektywności świadczeń pomocy społecznej w świetle wyników badań przeprowadzonych w ramach projektu mgr Jakub Ryszard Stempień ASM – Centrum Badań i Analiz Rynku Uniwersytet Łódzki

Plan referatu metodologia badań wiedza klientów pomocy społecznej nt. możliwych form wsparcia ocena właściwości kryteriów przyznawania pomocy ewaluacja efektywności świadczeń podsumowanie

Metodologia badań

Metodologia badań Prezentowane wyniki pochodzą z dwóch badań przeprowadzonych przez ASM – Centrum Badań i Analiz Rynku: badania pracowników społecznych, badania osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. Każde z badań miało charakter ogólnopolski i opierało się na badaniach o charakterze pilotażowym, jakie zostały przeprowadzone w woj. łódzkim w ramach projektu „Twoja Szansa” (www.twojaszansa.org). Badania w pozostałych województwach zostały wykonane w ramach projektu „Twoja Szansa Plus” (www.twojaszansaplus.org).

Metodologia badań Badania zostały przeprowadzone z wykorzystaniem techniki wywiadów kwestionariuszowych (tzw. PAPI). Próby badawcze wyniosły ogółem: 2200 pracowników socjalnych (w tym: 400 z woj. łódzkiego), 8600 osób zagrożonych wykluczeniem społecznym (w tym: 3600 z woj. łódzkiego). Wywiady były realizowane w następujących terminach: badanie osób zagrożonych wykluczeniem społecznym „Twoja Szansa ”: II 2006 – V 2006 badanie osób zagrożonych wykluczeniem społecznym „Twoja Szansa Plus”: IX 2006 – I 2007 badanie pracowników pomocy społecznej „Twoja Szansa”: X 2005 – XII 2005 badanie pracowników pomocy społecznej „Twoja Szansa Plus”: V 2006 – VII 2006

Metodologia badań Respondentami byli (badanie pracowników socjalnych): pracownicy placówek pomocy społecznej oraz wolontariusze organizacji pozarządowych świadczących pomoc społeczną

Metodologia badań Respondentami były też osoby zagrożone wykluczeniem społecznym zaliczające się do następujących z grup (wg wytycznych Działania 1.5 SPO RZL): osoby bezrobotne, nie pracujące więcej niż 24 m-ce i bez prawa do zasiłku dla bezrobotnych, osoby w trakcie leczenia uzależnienia od alkoholu lub te, które ukończyły je w ciągu roku, osoby w trakcie leczenia uzależnienia od narkotyków lub te, które ukończyły je w ciągu roku, osoby bezdomne, osoby, które w ciągu ostatnich 12 miesięcy opuściły zakład karny, osoby pochodzące z innego kraju i mające problemy z przystosowaniem się do polskiej rzeczywistości, osoby w wieku 15 – 24 lat wychowujące się w domu dziecka/rodzinie zastępczej/innej instytucji opiekuńczo wychowawczej, osoby w wieku 15 – 24 lat nie uczące się, nie pracujące i nie zarejestrowane jako bezrobotne, osoby w wieku 15 – 24 lat mające problemy w nauce i którym zdarza się sprawiać problemy wychowawcze, osoby w wieku 15 – 24 lat, które lub których rodziny borykają się z problemami finansowymi i którym zdarzało się wchodzić w konflikt z prawem

Metodologia badań Cele badawcze: poznanie opinii pracowników socjalnych i osób zagrożonych wykluczeniem społecznym nt. efektywności poszczególnych form wsparcia, identyfikacja poziomu znajomości przez osoby zagrożone wykluczeniem społecznym zasad przyznawania pomocy społecznej, poznanie opinii pracowników socjalnych i osób zagrożonych wykluczeniem społecznym nt. tych zasad, określenie oczekiwań osób zagrożonych wykluczeniem społecznym wobec pracowników instytucji pomocy społecznej, identyfikacja zasobów potencjału zawodowego osób zagrożonych wykluczeniem społecznym oraz poznanie ich planów zawodowych (w tym związanych z mobilnością przestrzenną).

Wiedza klientów pomocy społecznej nt. możliwych form wsparcia

ŚWIADCZENIA PIENIĘŻNE ŚWIADCZENIA NIEPIENIĘŻNE Wiedza klientów pomocy społecznej nt. możliwych form wsparcia Tabela 1. Rodzaje świadczeń dostępnych w instytucjach pomocy społecznej ŚWIADCZENIA PIENIĘŻNE ŚWIADCZENIA NIEPIENIĘŻNE USŁUGI OPIEKUŃCZE 1. zasiłek stały, 2. zasiłek okresowy, 3. zasiłek celowy i specjalny zasiłek celowy, 4. zasiłek i pożyczka na ekonomiczne usamodzielnienie, 5. jednorazowa pomoc losowa, 6. okresowa pomoc losowa, 7. pomoc dla rodzin zastępczych, 8. pomoc na usamodzielnienie oraz na kontynuowanie nauki, 9. pomoc na uzyskanie odpowiednich warunków mieszkaniowych, 10. pomoc na zagospodarowanie w formie rzeczowej, 11. pomoc w uzyskaniu zatrudnienia, 12. świadczenia pieniężne na utrzymanie i pokrycie wydatków związanych z nauką j. polskiego dla uchodźców 1. praca socjalna, 2. bilet kredytowany, 3. składki na ubezpieczenie zdrowotne, 4. składki na ubezpieczenia społeczne, 5. pomoc rzeczowa, w tym na ekonomiczne usamodzielnienie, 6. sprawienie pogrzebu, 7. interwencja kryzysowa, 8. schronienie, 9. posiłek, 10. niezbędne ubranie, 11. poradnictwo specjalistyczne 1. specjalistyczne usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania oraz w ośrodkach wsparcia, 2. mieszkanie chronione, 3. opieka i chowanie w rodzinie zastępczej i w placówce społeczno-wychowawczej, 4. pomoc w uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych, w tym w mieszkaniu chronionym, 5. pomoc w uzyskaniu zatrudnienia, 6. pomoc na zagospodarowanie – w formie rzeczowej dla osób usamodzielnianych, 7. szkolenia, poradnictwo rodzinne i terapia rodzinna prowadzone przez ośrodki adopcyjno-opiekuńcze

Wiedza klientów pomocy społecznej nt. możliwych form wsparcia Wykres 4. Korzystanie z poszczególnych rodzajów pomocy społecznej przez osoby zagrożone wykluczeniem społecznym – według „odbiorców” i pracowników socjalnych

Wiedza klientów pomocy społecznej nt. możliwych form wsparcia Wykres 1. Wiedza respondentów na temat rodzajów pomocy, z jakich mogą skorzystać w instytucjach pomocy społecznej

Wiedza klientów pomocy społecznej nt. możliwych form wsparcia Wykres 2. Wiedza respondentów z poszczególnych województw na temat rodzajów pomocy z jakich mogą skorzystać w instytucjach pomocy społecznej

Wiedza klientów pomocy społecznej nt. możliwych form wsparcia Wykres 3. Najczęstsze źródła informacji na temat rodzajów pomocy, z jakich można skorzystać w instytucjach pomocy społecznej

Wiedza klientów pomocy społecznej nt. możliwych form wsparcia Wykres 3. Oczekiwania zagrożonych wykluczeniem społecznym odbiorców pomocy społecznej wobec pracowników socjalnych

Ocena właściwości kryteriów przyznawania pomocy

Ocena właściwości kryteriów przyznawania pomocy Wykres 4. Ocena właściwości kryteriów przyznawania świadczeń pieniężnych

Ocena właściwości kryteriów przyznawania pomocy Wykres 4. Ocena właściwości kryteriów przyznawania świadczeń niepieniężnych

Ocena właściwości kryteriów przyznawania pomocy Wykres 4. Ocena właściwości kryteriów przyznawania usług opiekuńczych

Ocena właściwości kryteriów przyznawania pomocy Wykres 4. Opinie na temat, czy lepiej udzielać wyższych świadczeń pieniężnych mniejszej liczbie potrzebujących, czy też niższych świadczeń większej liczbie potrzebujących

Ocena właściwości kryteriów przyznawania pomocy Wykres 4. Opinie na temat, czy lepiej udzielać większej ilości świadczeń niepieniężnych mniejszej liczbie potrzebujących, czy też mniejszej ilości świadczeń większej liczbie potrzebujących

Ocena właściwości kryteriów przyznawania pomocy Wykres 4. Opinie na temat, czy lepiej udzielać większej ilości usług opiekuńczych mniejszej liczbie potrzebujących, czy też mniejszej ilości usług opiekuńczych większej liczbie potrzebujących

Ewaluacja efektywności świadczeń

Ewaluacja efektywności świadczeń ŚWIADCZENIA PIENIĘŻNE OCENA WEDŁUG OSÓB ZAGROŻONYCH WYKLUCZENIEM SPOŁECZNYM OCENA WEDŁUG PRACOWNIKÓW SOCJALNYCH RÓŻNICA W OCENACH Zasiłek okresowy 3,5 3,4 0,1 Zasiłek celowy i specjalny zasiłek celowy 3,6 0,2 Zasiłek stały 3,7 0,3 Pomoc w uzyskaniu zatrudnienia Jednorazowa pomoc losowa Okresowa pomoc losowa 3,8 0,4 Pomoc na zagospodarowanie w formie rzeczowej Pomoc na uzyskanie odpowiednich warunków mieszkaniowych 3,2 0,6 Pomoc na usamodzielnienie oraz na kontynuowanie nauki 3,9 0,5 Pomoc dla rodzin zastępczych 3,3 Zasiłek i pożyczka na ekonomiczne usamodzielnienie 4,0 0,7 Świadczenie pieniężne na utrzymanie i pokrycie wydatków związanych z nauką języka polskiego dla uchodźców 4,3 2,7 1,6 OGÓŁEM- efektywność świadczeń pieniężnych Tabela 4. Efektywność poszczególnych świadczeń pieniężnych w ocenie korzystających z nich osób zagrożonych wykluczeniem społecznym i pracowników socjalnych (śr. arytm.) 1 – najmniejsza efektywność; 5 – największa efektywność

Ewaluacja efektywności świadczeń Wykres 4. Ocena efektywności świadczeń pieniężnych (ogółem według pracowników socjalnych i osób zagrożonych wykluczeniem społecznym) w instytucjach rządowych i samorządowych oraz pozarządowych P1 - Zasiłek okresowy, P2 - Zasiłek celowy i specjalny zasiłek celowy, P3 - Zasiłek stały, P4 - Pomoc w uzyskaniu zatrudnienia, P5 - Jednorazowa pomoc losowa, P6 - Okresowa pomoc losowa, P7 - Pomoc na zagospodarowanie w formie rzeczowej, P8 -Pomoc na uzyskanie odpowiednich warunków mieszkaniowych, P9 - Pomoc na usamodzielnienie oraz na kontynuowanie nauki, P10 - Pomoc dla rodzin zastępczych, P11 - Zasiłek i pożyczka na ekonomiczne usamodzielnienie, P12 - Świadczenie pieniężne na utrzymanie i pokrycie wydatków związanych z nauką języka polskiego dla uchodźców

Ewaluacja efektywności świadczeń ŚWIADCZENIA NIEPIENIĘŻNE OCENA WEDŁUG OSÓB ZAGROŻONYCH WYKLUCZENIEM SPOŁECZNYM OCENA WEDŁUG PRACOWNIKÓW SOCJALNYCH RÓŻNICA W OCENACH Posiłek 4,1 4,3 -0,2 Poradnictwo specjalistyczne 4,0 0,1 Niezbędne ubranie 0,0 Schronienie 4,2 3,9 0,3 Praca socjalna 3,8 Składki na ubezpieczenie zdrowotne 3,7 0,4 Interwencja kryzysowa 3,6 Pomoc rzeczowa, w tym na ekonomiczne usamodzielnienie 0,2 Składki na ubezpieczenia społeczne 3,5 0,6 Sprawienie pogrzebu Bilet kredytowany 2,8 1,2 OGÓŁEM- efektywność świadczeń niepieniężnych Tabela 4. Efektywność poszczególnych świadczeń niepieniężnych w ocenie korzystających z nich osób zagrożonych wykluczeniem społecznym i pracowników socjalnych (śr. arytm.) 1 – najmniejsza efektywność; 5 – największa efektywność

Ewaluacja efektywności świadczeń Wykres 4. Ocena efektywności świadczeń niepieniężnych (ogółem według pracowników socjalnych i osób zagrożonych wykluczeniem społecznym) w instytucjach rządowych i samorządowych oraz pozarządowych N1 - Posiłek, N2 – Poradnictwo specjalistyczne, N3 – Niezbędne ubranie, N4 - Schronienie, N5 – Praca socjalna, N6 - Składki na ubezpieczenie zdrowotne, N7 - Interwencja kryzysowa, N8 - Pomoc rzeczowa, w tym na ekonomiczne usamodzielnienie, N9 - Składki na ubezpieczenie społeczne, N10 – Sprawienie pogrzebu, N11 – Bilet kredytowany

Ewaluacja efektywności świadczeń Tabela 4. Efektywność poszczególnych usług opiekuńczych w ocenie korzystających z nich osób zagrożonych wykluczeniem społecznym i pracowników socjalnych (śr. arytm.) USŁUGI OPIEKUŃCZE OCENA WEDŁUG OSÓB ZAGROŻONYCH WYKLUCZENIEM SPOŁECZNYM OCENA WEDŁUG PRACOWNIKÓW SOCJALNYCH RÓŻNICA W OCENACH Pomoc w uzyskaniu zatrudnienia 3,4 3,5 -0,1 Specjalistyczne usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania oraz w ośrodkach wsparcia 4,2 3,9 0,3 Opieka i wychowanie w rodzinie zastępczej i w placówce opiekuńczo-wychowawczej 0,7 Szkolenia, poradnictwo rodzinne i terapia rodzinna prowadzone przez ośrodki adopcyjno-opiekuńcze 4,0 3,7 Pomoc w uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych, w tym w mieszkaniu chronionym 0,5 Pomoc na zagospodarowanie w formie rzeczowej dla osób usamodzielnianych Mieszkanie chronione 3,3 OGÓŁEM- efektywność usług opiekuńczych 1 – najmniejsza efektywność; 5 – największa efektywność

Ewaluacja efektywności świadczeń Wykres 4. Ocena efektywności usług opiekuńczych (ogółem według pracowników socjalnych i osób zagrożonych wykluczeniem społecznym) w instytucjach rządowych i samorządowych oraz pozarządowych U1 – Pomoc w uzyskaniu zatrudnienia, U2 – Specjalistyczne usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania oraz w ośrodkach wsparcia, U3 – Opieka i wychowanie w rodzinie zastępczej i w placówce opiekuńczo-wychowawczej, U4 – Szkolenia, poradnictwo rodzinne i terapia rodzinna prowadzone przez ośrodki adopcyjno-opiekuńcze, U5 – Pomoc w uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych, w tym w mieszkaniu chronionym, U6 – Pomoc na zagospodarowanie w formie rzeczowej dla osób usamodzielnianych, U7 – Mieszkanie chronione

OCENA EFEKTYWNOŚCI WEDŁUG OSÓB ZAGROŻONYCH WYKLUCZENIEM SPOŁECZNYM Ewaluacja efektywności świadczeń MIEJSCE W RANKINGU RODZAJ ŚWIADCZENIA NAZWA ŚWIADCZENIA OCENA EFEKTYWNOŚCI WEDŁUG OSÓB ZAGROŻONYCH WYKLUCZENIEM SPOŁECZNYM 1 św. pieniężne Świadczenie pieniężne na utrzymanie i pokrycie wydatków związanych z nauką j. polskiego dla uchodźców 4,3 św. niepieniężne Sprawienie pogrzebu 2 usł. opiekuńcze Opieka i wychowanie w rodzinie zastępczej i w placówce opiekuńczo-wychowawczej 4,2 Schronienie Specjalistyczne usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania oraz w ośrodkach wsparcia 3 Poradnictwo specjalistyczne 4,1 Posiłek Składki na ubezpieczenia społeczne Składki na ubezpieczenie zdrowotne Tabela 4. Ranking efektywności świadczeń uzyskiwanych w placówkach pomocy społecznej – wg osób zagrożonych wykluczeniem społecznym (śr. arytm.) 1 – najmniejsza efektywność; 5 – największa efektywność

OCENA EFEKTYWNOŚCI WEDŁUG PRACOWNIKÓW SOCJALNYCH Ewaluacja efektywności świadczeń Tabela 4. Ranking efektywności świadczeń uzyskiwanych w placówkach pomocy społecznej – wg pracowników socjalnych (śr. arytm.) MIEJSCE W RANKINGU RODZAJ ŚWIADCZENIA NAZWA ŚWIADCZENIA OCENA EFEKTYWNOŚCI WEDŁUG PRACOWNIKÓW SOCJALNYCH 1 św. niepieniężne Posiłek 4,3 2 Niezbędne ubranie 4,0 Poradnictwo specjalistyczne 3 Schronienie 3,9 usł. opiekuńcze Specjalistyczne usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania oraz w ośrodkach wsparcia 1 – najmniejsza efektywność; 5 – największa efektywność

OCENA EFEKTYWNOŚCI OGÓŁEM Ewaluacja efektywności świadczeń Tabela 4. Ranking efektywności świadczeń uzyskiwanych w placówkach pomocy społecznej – łączna ocena osób zagrożonych wykluczeniem społecznym i pracowników socjalnych (śr. arytm.) MIEJSCE W RANKINGU RODZAJ ŚWIADCZENIA NAZWA ŚWIADCZENIA OCENA EFEKTYWNOŚCI OGÓŁEM 1 św. niepieniężne Posiłek 8,4 2 Poradnictwo specjalistyczne 8,1 Schronienie usł. opiekuńcze Specjalistyczne usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania oraz w ośrodkach wsparcia 3 Niezbędne ubranie 8,0 Sprawienie pogrzebu 1 – najmniejsza efektywność; 5 – największa efektywność

Podsumowanie

Podsumowanie Dwie trzecie (66,6%) przebadanych osób będących zagrożonych wykluczeniem społecznym nie wie, z jakiego wsparcia może skorzystać. Najtrudniej przedstawia się sytuacja w przypadku województw: lubuskiego (85,8%), kujawsko-pomorskiego (84,7%), wielkopolskiego (82,6%), podlaskiego (82,5%). Wiedza nt. dostępnych form wsparcia pochodzi przede wszystkim od pracowników socjalnych (54,1%) i to od nich oczekuje się przede wszystkim właśnie poinformowania o możliwej pomocy. Co piąty ankietowany (21,3%) sam dowiedział się o tym, jakiego wsparcia może oczekiwać w instytucjach pomocy społecznej.

Podsumowanie Większość respondentów z obydwu grup uznała kryteria przyznawania poszczególnych form pomocy za właściwe. Zgodność ta dotyczyła przede wszystkim świadczeń pieniężnych, w mniejszym zaś stopniu: świadczeń niepieniężnych i usług opiekuńczych (tu za właściwe uważali je przede wszystkim pracownicy). Pracownicy socjalni byli na ogół skłonni uważać, że lepiej jest udzielać mniejszej ilości świadczeń większej liczbie potrzebujących. Wyjątek stanowiły tu świadczenia pieniężne. Osoby zagrożone wykluczeniem społecznym miały trudności z udzieleniem jednoznacznej odpowiedzi na omawiane pytanie.

Podsumowanie Za najbardziej efektywne świadczenie, pracownicy socjalni uznali: posiłek, niezbędne ubranie, poradnictwo specjalistyczne Za najbardziej efektywne świadczenie, osoby zagrożone wykluczeniem społecznym uznały: świadczenie pieniężne na utrzymanie i pokrycie wydatków związanych z nauką j. polskiego dla uchodźców, sprawienie pogrzebu, opieka i wychowanie w rodzinie zastępczej i w placówce opiekuńczo-wychowawczej, schronienie, specjalistyczne usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania oraz w ośrodkach wsparcia św. niepieniężne

Dziękuję za uwagę. mgr Jakub Ryszard Stempień ASM – Centrum Badań i Analiz Rynku ul. Grunwaldzka 5 99-301 Kutno www.asm-poland.com.pl j.stempien@asm-poland.com.pl