Wprowadzenie do finansów publicznych Finanse w Unii Europejskiej Wprowadzenie do finansów publicznych (1)

Czym są finanse publiczne? W doktrynie W ujęciu ustawowym Planowanie, gromadzenie, wydatkowanie, wykorzystywanie Zasobów majątkowych Środków pieniężnych Dokonywanie Operacji finansowych Operacji gospodarczych Na zasadach określonych przez prawo finansowe przez: Korporacje publicznoprawne (SP, JST) Jednostki sektora finansów publicznych Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych ( Dz. U nr 157 poz. 1240) – dalej jako: NFP NFP 3. Finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowywaniem, w szczególności: 1) gromadzenie dochodów i przychodów publicznych; 2) wydatkowanie środków publicznych; 3) finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa; 4) zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne; 5) zarządzanie środkami publicznymi; 6) zarządzanie długiem publicznym; 7) rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej. Wprowadzenie do finansów publicznych (1)

Finanse publiczne a prywatne FINANSE PRYWATNE Korporacje publiczne ( państwo, UE, JST) Sektor Finansów Publicznych Bank centralny PODMIOTY Podmioty prawa prywatnego (os. fiz., spółki, przedsiębiorstwa) Korporacje związkowe (partie, fundacje, stowarzyszenia) Realizacja zadań publicznych Ochrona interesów państwa w sektorze gospodarczym CEL DZIAŁALNOŚCI Realizacja interesów gospodarczych lub celów statutowych Interwencjonizm państwa Centralne zarządzanie ŚRODKI EKONOMICZNE Wolna konkurencja rynkowa Indywidualne zarządzanie Przymus administracyjny Rozwinięty system kontroli finansowej ŚRODKI PRAWNE Autonomia woli stron Nakaz gromadzenia dochodów (funkcja fiskalna) GŁÓWNA METODA DZIAŁANIA „Przymus” osiągnięcia zysku Wprowadzenie do finansów publicznych (1)

Skala finansów publicznych a prywatnych PODMIOT DOCHODY (ZASOBY MAJĄTKOWE) w roku 2012 Skarb Państwa 1 bln zł* Budżet Państwa 287 mld zł Budżet Unii Europejskiej 125 mld € Budżety JST (razem) 177 mld zł NBP 244 mld zł** * Zabytki i zasoby naturalne – bez wyceny: stan na 31 XII 2011 r. ** aktywa ogółem (= pasywa ogółem) stan na 31 XII 2009 r. PODMIOT PRZYCHODY ogółem w roku 2012 Orlen 90 mld zł Lotos 33 mld zł PGE 32 mld zł Jeronimo Martins 29 mld zł PGNiG Tauron 25 mld zł KGHM Polska Miedź SA 22 mld zł Eurocash 17 mld zł Metro Group 15 mld zł Orange / TP S.A. Fiat Auto Poland 14 mld zł BP Europa 13 mld zł # dane za listą 500 największych firm w Polsce; www.lista500.polityka.pl Wprowadzenie do finansów publicznych (1)

Konstytucja RP / ochrona interesu finansowego państwa Art. 216. 1. Środki finansowe na cele publiczne są gromadzone i wydatkowane w sposób określony w ustawie. 2. Nabywanie, zbywanie i obciążanie nieruchomości, udziałów lub akcji oraz emisja papierów wartościowych przez Skarb Państwa, Narodowy Bank Polski lub inne państwowe osoby prawne następuje na zasadach i w trybie określonych w ustawie. 3. Ustanowienie monopolu następuje w drodze ustawy. 4. Zaciąganie pożyczek oraz udzielanie gwarancji i poręczeń finansowych przez państwo następuje na zasadach i w trybie określonych w ustawie. 5. Nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto. Sposób obliczania wartości rocznego produktu krajowego brutto oraz państwowego długu publicznego określa ustawa. Art. 220. 1. Zwiększenie wydatków lub ograniczenie dochodów planowanych przez Radę Ministrów nie może powodować ustalenia przez Sejm większego deficytu budżetowego niż przewidziany w projekcie ustawy budżetowej. 2. Ustawa budżetowa nie może przewidywać pokrywania deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązania w centralnym banku państwa. Art. 84.  Każdy jest obowiązany do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków, określonych w ustawie. Art. 146 4. W zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach Rada Ministrów w szczególności: 4) chroni interesy Skarbu Państwa, 5) uchwala projekt budżetu państwa, kieruje wykonaniem budżetu państwa oraz uchwala zamknięcie rachunków państwowych i sprawozdanie z wykonania budżetu, Art. 89 1. Ratyfikacja przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, jeżeli umowa dotyczy: 4) znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym, Wprowadzenie do finansów publicznych (1)

Konstytucja RP / gwarancje praw obywatelskich Art. 20.  Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej. Art. 22.  Ograniczenie wolności działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny. Art. 32.  2. Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. Art. 64.  1. Każdy ma prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia. 2. Własność, inne prawa majątkowe oraz prawo dziedziczenia podlegają równej dla wszystkich ochronie prawnej. 3. Własność może być ograniczona tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie, w jakim nie narusza ona istoty prawa własności. Art. 61.  1. Obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. Prawo to obejmuje również uzyskiwanie informacji o działalności organów samorządu gospodarczego i zawodowego, a także innych osób oraz jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy publicznej i gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa. 2. Prawo do uzyskiwania informacji obejmuje dostęp do dokumentów oraz wstęp na posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów, z możliwością rejestracji dźwięku lub obrazu. Art. 217.  Nakładanie podatków, innych danin publicznych, określanie podmiotów, przedmiotów opodatkowania i stawek podatkowych, a także zasad przyznawania ulg i umorzeń oraz kategorii podmiotów zwolnionych od podatków następuje w drodze ustawy. Wprowadzenie do finansów publicznych (1)

Pozakonstytucyjne źródła prawa finansowego Akty powszechnie obowiązujące Pozostałe akty prawne Umowy międzynarodowe 1 Ustawy 2 Rozporządzenia 3 Akty wewnętrzne Obwieszczenia Zarządzenia Uchwały Akty miejscowe Uchwały budżetowe Uchwały w sprawie stawek i zwolnień podatkowych Wprowadzenie do finansów publicznych (1)

Funkcje finansów publicznych Budżet publiczny Wtórny podział dochodu narodowego na zadania publiczne (funkcja redystrybucyjna) Redystrybucja: czasowa, podmiotowa, przedmiotowa, terytorialna Podatnicy (wypracowują dochód narodowy) Pobór części dochodu podatników tytułem danin (funkcja fiskalna) FUNKCJA STABILIZACYJNA 1. Obserwacja zjawisk makroekonomicznych PKB Bilans płatniczy Kurs walutowy Poziom inflacji i bezrobocia 2. Kontrola przestrzegania przepisów prawa finansowego 3. Wykrywanie obszarów nieprawidłowości Szara strefa Deficyt i dług publiczny Niegospodarność JSFP 4. Wprowadzanie niezbędnych zmian w systemie finansowym Wprowadzenie do finansów publicznych (1)

Granice fiskalizmu (1) Źródło : http://ec. europa Granice fiskalizmu (1) Źródło : http://ec.europa.eu/eurostat/euroinicators stan na 31.12.2011 r. Udział dochodów publicznych w PKB Udział wydatków publicznych w PKB Deficyt względem PKB Dług publiczny względem PKB EU - 27 45% 49% (-) 4% 85% EA - 17 46% (-) 3% 90% Szwecja 51.3% 52% (-) 0.7% 38% Niemcy 45,2% 45,0% 0,2% 82% Polska 42% 55% Hiszpania 36% 47% (-) 9% 84% Estonia 40,2% 40,5% (-) 0,3% 10% Wprowadzenie do finansów publicznych (1)

Wprowadzenie do finansów publicznych (1) Granice fiskalizmu (2) Krzywa Laffera Reguła edynburska David Ricardo, 1823 „leave them as you find them” „…podatki zmieniając poziom dochodu i majątku podatnika nie powinny doprowadzać do rezygnacji z działalności, dzięki której ten dochód i majątek został osiągnięty…..” Wprowadzenie do finansów publicznych (1)

Sprawiedliwość podatkowa Granice fiskalizmu (3) Sprawiedliwość podatkowa Magiczny czworobok Wszystkie podmioty muszą być w jednakowych warunkach traktowane według jednej miary (sprawiedliwość pozioma) Wysokość obciążenia podatkowego winna pozostawać w racjonalnym stosunku do zdolności płatniczej podatnika (sprawiedliwość pionowa) Cele publiczne, na jakie państwo przeznacza wpływy podatkowe muszą być powszechnie aprobowane (sprawiedliwość społeczna) Niska inflacja Niskie bezrobocie Wysoki wzrost gospodarczy Wysoki poziom obrotów handlowych z zagranicą Wprowadzenie do finansów publicznych (1)

Granice fiskalizmu (4) ( źródło: www.pit.pl/aktualnosci-podatkowe) Wprowadzenie do finansów publicznych (1)

Funkcja stymulacyjna finansów publicznych POLITYKA FINANSOWA POLITYKA FISKALNA POLITYKA PIENIĘŻNA Realizowana przez organy władzy wykonawczej Realizowana przez bank centralny : NBP ESBC Polityka dochodowa (podatkowa) Polityka wydatkowa Uwarunkowania ekonomiczne i prawne Oczekiwania społeczne Decyzje polityczne Bodźce finansowe (preferencje podatkowe / dotacje / pożyczki) Pobudzanie pozytywnych Hamowanie negatywnych zjawisk gospodarczych Wprowadzenie do finansów publicznych (1)

Funkcja stymulacyjna – warunki skuteczności bodźców finansowych Wewnętrzne (pożądane cechy bodźców) Silny Realny Bezlimitowy Progresywny Szybki Prosty Stabilny Zewnętrzne (otoczka funkcjonowania bodźców) Stabilizacja gospodarcza Zaufanie do państwa Wiarygodna informacja Sprawna administracja skarbowa Wprowadzenie do finansów publicznych (1)

Środki publiczne Transfer środków publicznych Podstawy prawne 1. Pobór od podatników 2. Alokacja w budżecie 3. Redystrybucja na zadania publiczne KONST 217/1 Środki finansowe na cele publiczne są gromadzone i wydatkowane w sposób określony w ustawie. NFP 42 / 1. Sposób gromadzenia środków publicznych z poszczególnych tytułów określają odrębne ustawy. NFP 44 / 1. Wydatki publiczne mogą być ponoszone na cele i w wysokościach ustalonych w: 1) ustawie budżetowej; 2) uchwale budżetowej jednostki samorządu terytorialnego; 3) planie finansowym jednostki sektora finansów publicznych. Wprowadzenie do finansów publicznych (1)

Środki publiczne Środki publiczne A: Dochody publiczne Podział wg doktryny Podział wg ustawy Państwowe Samorządowe Krajowe Zagraniczne Zasadnicze Uboczne Definitywne Zwrotne Odpłatne Nieodpłatne Zwyczajne Nadzwyczajne Stałe Sporadyczne Publicznoprawne Prywatno-gospodarcze Środki publiczne A: Dochody publiczne B: Środki europejskie C: Przychody budżetowe D: Przychody JSFP Wprowadzenie do finansów publicznych (1)

Kategorie środków publicznych: A: Dochody publiczne ŹRÓDŁO WPŁYWÓW CEL WYPŁAT DANINY PUBLICZNE Podatki Cła Opłaty Składki Wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowych spółek SP DOCHODY Z MIENIA PUBLICZNEGO Najem Dzierżawa Odsetki od lokat Dywidendy z tytułu praw majątkowych DOCHODY DOBROWOLNE Spadki Zapisy Darowizny WYDATKI PUBLICZNE (środki redystrybucji definitywnej; obowiązuje zasada niefunduszowania) + ROZCHODY BUDŻETOWE (środki redystrybucji czasowej; np. spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów; wykup papierów wartościowych; udzielone pożyczki i kredyty; płatności wynikające z odrębnych ustaw, których źródłem finansowania są przychody z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa; inne operacje finansowe związane z zarządzaniem długiem publicznym i płynnością; płatności związane z udziałami Skarbu Państwa w międzynarodowych instytucjach finansowych Wprowadzenie do finansów publicznych (1)

Inni donatorzy zagraniczni Kategorie środków publicznych: B: Środki z Unii Europejskiej i inne środki zagraniczne ŹRÓDŁO WPŁYWÓW CEL WYPŁAT Budżet UE Fundusze unijne Inni donatorzy zagraniczni (np. EFTA) WYDATKI PUBLICZNE (obowiązuje zasada funduszowania) Konkretny cel do sfinansowania ustalony przez donatora Określona procedura wydawania (pierwszeństwo umów międzynarodowych przed ustawami krajowymi) Odrębny rachunek i obsługa bankowa Sankcje za złamanie w/w zasad: zwrot otrzymanych środków karne odsetki wykluczenie z grona beneficjentów ( 3 lata) Wprowadzenie do finansów publicznych (1)

C D ŹRÓDŁO WPŁYWÓW CEL WYPŁAT Kategorie środków publicznych: C: Przychody budżetowe // D: Przychody JSFP ŹRÓDŁO WPŁYWÓW CEL WYPŁAT C Skarbowe papiery wartościowe Otrzymane pożyczki i kredyty Spłacone pożyczki udzielone ze środków publicznych Prywatyzacja majątku Skarbu Państwa Sfinansowanie deficytu budżetowego = dostarczenie środków na pokrycie zaplanowanych wydatków publicznych D Działalność gospodarcza (odpłatna, komercyjna) Działalność statutowa ( w odpłatnej części) Własne potrzeby finansowe JSFP, z tym że część środków jest przekazywana budżetom publicznym Wprowadzenie do finansów publicznych (1)

Wydatki publiczne Bieżące Majątkowe Na obsługę długu publicznego Środki własne UE (składka członkowska) Wprowadzenie do finansów publicznych (1)

Środki własne UE Opłaty rolne Cła handlowe Odsetki i kary nakładane przez UE Cła handlowe Udział w podatku od towarów i usług Opłaty rolne Wpłaty bezpośrednie ( z tytułu PKB) Wprowadzenie do finansów publicznych (1)

Środki publiczne w Polsce ( Źródło: Sprawozdanie z wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej za rok 2012, NIK 2013) Dochody BP 2012 Plan = 293 mld zł / Wykonanie = 287 mld zł Wydatki BP 2012 Plan = 328 mld zł / Wykonanie = 318 mld zł PODATKOWE 248 mld zł VAT (PTU) = 120 mld zł AKCYZA = 60 mld zł PIT = 40 mld zł CIT = 25 mld zł OD GIER = 1.4 mld zł KOPALINOWY = 1.4 mld zł NIEPODATKOWE 37 mld zł WPŁATY JEDNOSTEK BUDŻETOWYCH = 15 mld zł DYWIDENDY OD S.A. + WPŁATY Z ZYSKU PP = 8 mld zł WPŁATA Z ZYSKU NBP = 6 mld zł CŁO = 2 mld zł JANOSIKOWE = 2,4 mld zł BEZZWROTNE ŚRODKI ZAGRANICZNE 2 mld zł DOTACJE I SUBWENCJE 162 mld zł DOTACJE DO FUS = 39 mld zł DOTACJE DO KRUS = 15 mld zł DOTACJE DLA JST = 40 mld zł DOTACJE PODMIOTOWE = 18 mld zł SUBWENCJA OGÓLNA DLA JST = 50 mld zł INNE WYDATKI 156 mld zł WYDATKI JEDNOSTEK BUDŻETOWYCH = 58 mld zł OBSŁUGA DŁUGU PUBLICZNEGO = 42 mld zł ŚWIADCZENIA DLA OSÓB FIZYCZNYCH = 23 mld zł WYDATKI MAJĄTKOWE = 15 mld zł ŚRODKI WŁASNE UE = 15,9 mld zł WKŁAD BP W FINANSOWANIE PROGRAMÓW UNIJNYCH = 11 mld zł Wprowadzenie do finansów publicznych (1)