STRATEGIE OCENIANIA KSZTAŁTUJACEGO   STRATEGIE OCENIANIA KSZTAŁTUJACEGO Danuta Sterna Ok w Polsce zajmujemy się od 2002 roku. Początek 2002 rok – poznanie idei 2003 - letnią szkołę SUS dla nauczycielki programu Szkoła ucząca się 2004 – pierwszy kurs on–line na temat oceniania kształtującego Od tego czasu świat się rozwinął w tej dziedzinie i my w CEO też. Został opracowany przez zespół pracujący w amerykańskim Educational Testing Service program - “Keeping Learning on Track”. (Educational Testing Service przedstawiony w publikacji “Tight but Loose: Scaling Up Teacher Professional Development in Diverse Contexts” Edited by E. Caroline Wylie. ETS 2008) Pojawiły się tam strategie OK. CEO na podstawie tego programu prowadzi program RUN dla szkół zaawansowanych w OK. RUN jest pracą nad strategiami w małych grupach Pomocnych Przyjaciól.

Pytanie kluczowe Co zrobić, aby uczniowie w szkole uczyli się skutecznie, pożytecznie i z przyjemnością? Pytanie zadawana od lat. Nie będziemy teraz o nim dyskutować. Takie pytanie będzie nam przyświecać w czasie prezentacji, postaramy się pokazać drogę do odpowiedzi na to pytanie.

Zasady Patyczki Światła Niepodnoszenie rąk Białe tablice-kartki Podczas prezentacji będziemy używać różnych technik proponowanych w ocenianiu kształtującym (OK): Patyczki Światła Niepodnoszenie rąk Białe tablice-kartki Karty ABCD Zeszyty Na koniec prezentacji podsumujemy korzyści płynące ze stosowania użytych technik OK. Proszę o napisanie swojego imienia i nazwiska na patyczku Proszę o stałe używanie „świateł” i sygnalizowanie mi stopnia zrozumienia materiału dotyczącego OK. Wprowadzamy zasadę niezgłaszania się do odpowiedzi poprzez podnoszenie ręki. Z wyjątkami, kiedy o to poproszę. Będę czasami prosiła Was o zapisanie swojej opinii na białej ścieralnej tablicy i wskazanie kart ABCD. Będziemy używać na bieżaco zeszytów, które pełnią rolę notatek dla Was. Podpisać zeszyt

Cele prezentacji Zapoznanie uczestników ze strategiami OK. Zademonstrowanie technik OK. Zachęcenie uczestników do stosowania OK w ich pracy z uczniami. Zeszyt 1/str.2 Strategie – po co to robimy? Techniki – poszczególne działania, sposoby (zademonstrujemy kilka w czasie lekcji, ale jest ich znacznie więcej i można tworzyć własne) 4 4

Strategie oceniania kształtującego Określanie i wyjaśnianie uczniom celów uczenia się i kryteriów sukcesu. Organizowanie w klasie dyskusji, zadawanie pytań i zadań, dających informacje, czy i jak uczniowie się uczą. Udzielanie uczniom takich informacji zwrotnych, które umożliwiają ich widoczny postęp. Umożliwianie uczniom, by korzystali wzajemnie ze swojej wiedzy i umiejętności. Wspomaganie uczniów, by stali się autorami, podmiotami, „właścicielami” procesu własnego uczenia się. Zeszyt 2/str. 2

Światła Na ile wymienione strategie są dla Ciebie zrozumiałe? Zielone – wiem co się kryje za tymi hasłami Żółte – chciałabym/chciałbym przedyskutować ich znaczenie Czerwone – nie wiem, co kryje się pod tymi hasłami W dalszej części prezentacji poproszę o włączanie się w dyskusję dotyczącą znaczenia i zrozumienia strategii.

Ocenianie kształtujące Ocenianie kształtujące polega na pozyskiwaniu przez nauczyciela i ucznia w trakcie nauczania informacji, które pozwolą rozpoznać, jak przebiega proces uczenia się, aby: Nauczyciel modyfikował dalsze nauczanie, Uczeń otrzymywał informację zwrotną pomagającą mu się uczyć. Zeszyt 3/str. 3 To jest definicja, którą obecnie się posługujemy. Autorem jej jest Jacek Strzemieczny i wydaje się najlepsza na obecna czasy.

Pierwsza strategia OK Określanie i wyjaśnianie uczniom celów uczenia się i kryteriów sukcesu. Można powiedzieć, że szkoły, które wprowadzają OK w swojej pracy tę strategię najlepiej opanowały.

Zaplanować, dokąd się zmierza i co się chce osiągnąć. Cele Zastanowić się, po co tego uczę? Co moi uczniowie już na ten temat wiedzą? Zaplanować, dokąd się zmierza i co się chce osiągnąć.  Podzielić się „tajemnicą” celów z uczniami. Sprawdzić, czy cele zostały osiągnięte. Zacznijmy więc od celów, czyli od pierwszego elementu OK. Określanie i wyjaśnianie uczniom celów uczenia się Uczniowie mają prawo wiedzieć do czego dąży nauczyciel nauczający ich danego tematu. Wiedza ta jest im niezbędna do prawidłowego przebiegu procesu uczenia się. Uczeń świadomy celu ma znacznie większe szanse na osiągniecie sukcesu w nauce. Również dzięki znajomości celów uczenia się wzrasta u uczniów motywacja do poznawania i uczenia się. Nauczyciel planując lekcję zastanawia się – po co uczy danego tematu, jak to może się przydać uczniom. Wymaga to od niego refleksyjnego podejścia do programu nauczania, ale również nakłada obowiązek przedstawienia i wytłumaczenia celów uczniom. Nauczyciel powinien upewnić się, czy uczniowie rozumieją cele. Dobrą praktyką jest przedstawianie uczniom celów w formie pisemnej, aby uczniowie mogli w każdej chwili zweryfikować swoje uczenie - czy podąża ono w dobrym kierunku. Ambitne podejście do celów może przyjąć formę wspólnego ustalania celów przez nauczyciela wraz z uczniami. Nie zawsze jest to możliwe, ale taka praktyka jest bardzo korzystna dla procesu uczenia się, gdyż czyni uczniów odpowiedzialnych za ten proces. Równie ważne jest podsumowanie celów, czy zostały osiągnięte i w jakim stopniu. Uczniowie mogą dzięki temu być świadomi swojego sukcesu i tego, że się uczą. Refleksja nad realizacją celów może przyjąć różne formy. Nauczyciel może zapytać uczniów o ich opinię, może zadać im pytania kontrolne, może poprosić ich o dokończenie zdań, których początek ma ścisły związek z celami lekcji (np.: Dzisiaj dowiedziałem się, że…), może również poświęcić czas na dyskusję na temat realizacji celów. Uzyskana od uczniów w taki sposób informacja powinna służyć nauczycielowi do planowania następnych kroków w procesie nauczania. Dla ucznia jest to dowód, ze potrafi się uczyć i ze faktycznie przybywa mu wiedzy. Ma to ścisły związek z drugą strategią, którą omówimy w następnym punkcie.

Rozmowa w parach (2 min) Która z trudności zgłaszanych przez nauczycieli, wydaje się być najtrudniejsza do pokonania? Pokusa ustalania za dużo celów na jedną lekcję Brak planowania przed lekcją celów Formułowaniu zrozumiałego dla ucznia celu Brak czasu na podawanie uczniom celu podczas lekcji Niesprawdzanie, czy cel został osiągnięty Dopilnowanie zapisania przez uczniów celu lekcji Formułowanie celów w postaci efektu, a nie czynności Nie odwoływanie się do celów lekcji podczas jej trwania Patyczki Pozmawiajcie w parach nad wymienionymi trudnościami, z którymi wy sami lub Wasi nauczyciele macie największe trudności. Może jeszcze inne trudności widzicie? Patyczkami wylosowanie kilku osób w celu uzasadnienia/omówienia trudności. Pytanie: czy ktoś widzi jeszcze jakąś dodatkową trudność?

Kryteria sukcesu Ustalenie, na co będziemy zwracać uwagę przy ocenianiu. Określenie - faktów, dowodów, które pokażą nauczycielowi i uczniowi, czy cel lekcji został osiągnięty. Określanie i wyjaśnianie uczniom kryteriów sukcesu. Drugim elementem pierwszej strategii jest ustalanie i podawanie uczniom informacji – co będzie podlegało ocenie. Informacja ta powinna być bardzo konkretna, tak, aby uczeń sam mógł ocenić, czy opanował dany materiał w wystarczającym stopniu. Każda lekcja i każdy sprawdzian powinien być poprzedzony podaniem uczniom kryteriów sukcesu. Dobrą praktyką jest podawanie uczniom na początku lekcji kryteriów sukcesu i zbieranie ich sukcesywnie w pakiet, który pomoże uczniom przygotować się do sprawdzianu podsumowującego. Bardziej zaawansowana metoda polega na ustalaniu kryteriów sukcesu wraz z uczniami. Dobrą praktyką jest pokazywanie przez nauczyciela dobrze wykonanej pracy (np. dobrze napisanego wstępu do wypracowania) i ustalanie wraz z uczniami – co powoduje, że to jest dobra praca (wstęp). W ten sposób powstaje lista wskazówek, którymi uczniowie mogą się kierować przy wykonywani zadania (np. pisania wypracowania). Takie postepowanie przyczynia się do zwiększenia u uczniów świadomości procesu uczenia, co ma związek również z czwartą strategią. Jeśli nauczycielowi uda się wprowadzić pierwszą strategię do swojej pracy, to uczniowie potrafią odpowiedzieć na dwa pytania: Jaki jest cel uczenia się danego tematu? Po co się tego uczę? Czego wymaga ode mnie nauczyciel? Co powinienem umieć, abym był dobrze oceniony?

Technika pierwszej strategii Praca wzorcowa Nauczyciel pokazuje uczniom dobrze wykonaną pracę i pyta ich: Dlaczego ta praca jest dobra? Uczniowie wraz z nauczycielem tworzą kryteria sukcesu dobrej pracy.

Korzyści po stronie ucznia Uczeń wie, czego ma się nauczyć. Uczeń zna kryteria dobrze wykonanej pracy. Uczeń może brać udział w tworzeniu kryteriów. Uczeń wie, czego ma się nauczyć, aby osiągnął wysokie wyniki. Uczeń sam może sprawdzić, czy prawidłowo wykonał pracę. Wzrasta odpowiedzialność ucznia za jego proces uczenia się. Dlatego kryteria są najbardziej pożądanym przez uczniów narzędziem OK. Uczniowie sbie cenią je i domagają się od nauczyciela, przede wszystkim kryteriów do sprawdzianu, ale też do lekcji.

Strategia I Lepiej się uczę, jeśli wiem, po co i czego mam się nauczyć Strategia I w języku ucznia: Lepiej się uczę, jeśli wiem, po co i czego mam się nauczyć Zeszyt 4/str. 3 – Zapisz, co chciałabyś/chciałbyś zapamiętać z pierwszej strategii Kończymy I strategię wersją dla ucznia. Wspomnieć o różnicy pomiędzy celami i kryteriami.

Druga strategia OK Organizowanie w klasie dyskusji, zadawanie pytań i zadań, dających informacje, czy i jak uczniowie się uczą. Nauczyciel, który stosuje drugą strategię, wie na jakim etapie nauki są jego uczniowie i do tej wiedzy dostosowuje nauczanie. Nauczyciel prowadzi z uczniami dialog na temat tego, co już zrozumieli, a na co należy jeszcze poświęcić czas. Procesowi nauczania towarzyszy ciągły monitoring. Nauczyciel rozpatruje „strefę najbliższego rozwoju” ucznia i pomaga mu ustalić jego następny krok w procesie uczenia się. Innym aspektem tej strategii jest umiejętne zadawanie uczniom pytań. Takich pytań, które stymulują myślenie, angażują uczniów naukę, zachęcają do poszukiwania odpowiedzi. Proces nauczania powinien być oparty o pytania, do odpowiedzi których uczniowie dochodzą samodzielnie. Łączy się to z również z czwartą i piątą strategią. Lekcja na której zakorzeniona jest druga strategia różni się od tradycyjnej lekcji tym, że nie jest monologiem lub wykładem nauczyciela. Jest dialogiem pomiędzy nauczycielem i uczniami. Szczególnie dobrą praktyką nauczycielską jest zadawanie zadań mających na celu uaktywnienie wiedzy, którą uczniowie już posiadają. Są to pytania o porównywanie, znajdywanie różnic i podobieństw, jak również tworzenie map myślowych, aby powiązać różne koncepcje. W jaki sposób sprawdzić, czy nauczyciel stosuje drugą strategię? Czym charakteryzuje się jego lekcja? Nauczyciel zadaje uczniom pytania otwarte, a nie zamknięte. Nauczyciel pozyskuje od uczniów informację, na jakim etapie kształcenia są. Nauczyciel nie idzie dalej z programem, gdy jego uczniowie nie są na to gotowi. Nauczyciel zadaje uczniom pytania mające na celu porównanie i powiązanie tematu z wcześniejsza wiedzą uczniów. Uczniowie zachęcani są do samodzielnego rozwiązywania problemu. Uczniowie nie boją się zadawać nauczycielowi pytań i nawiązują z nim dialog. Tradycyjna metoda wykładu ograniczona jest do minimum.  

Techniki pozyskiwania informacji druga strategia karty ABCD światła zdania podsumowujące pytania uczniów Kilka technik, ale jest ich znacznie więcej. Pytania uczniów Opis: W sali lekcyjnej znajduje się skrzynka na pytania uczniów. Do niej uczniowie wrzucają zapisane na kartkach prośby dotyczące tematu lekcji. Na przykład: Chciałbym się jeszcze dowiedzieć, czy….. Czy ktoś mógłby sprawdzić, czy dobrze wykonałam zadanie? Nie rozumiem dlaczego……, poproszę o wyjaśnienie. Czy moglibyśmy jeszcze do tego wrócić na lekcji? Nauczyciel analizuje prośby w wspólnie z uczniami planuje następne lekcje. Warto tu powiedzieć o tym, że zadawanie pytań kluczowych wspomaga tę strategię, gdyż pobudza do dyskusji i myślenia.

Techniki zadawania pytań a. czas oczekiwania na odpowiedź ucznia (klepsydra) b. ustalanie odpowiedzi w parach c. niepodnoszenie rąk d. uczenie się na błędach e. zadawanie pytań otwartych >5 sek Nie tylko zadawanie pytań, ale także pozyskiwanie odpowiedzi jest sztuką. Czas oczekiwania na odpowiedź ucznia – spróbujmy poczekać choć 5 sekund na odpowiedź, przyzwyczajmy uczniów do tego, że mają choć chwilę na zastanowienie. Ustalanie odpowiedzi w parach – mówiliśmy już na ten temat, dajmy uczniom możliwość przedyskutowania odpowiedzi z kolegą. Zasada niepodnoszenia rąk – umówmy się z uczniami, że nie podnoszą rąk, że my sami zapytamy wybraną osobę. Zmusza to wszystkich uczniów do myślenia. Jeśli pytamy osoby zgłaszające się, to reszta uczniów czuje się zwolniona od myślenia. Trzeba również zwrócić uwagę na to, kogo wybiera się do odpowiedzi. Nauczyciele mają tendencję do pytania stale tych samych osób, przeważnie tych, od których spodziewają się uzyskać prawidłową odpowiedź. Uczenie się na błędach – przyzwyczajmy uczniów, że na błędach można się uczyć i że podanie „złej” odpowiedzi nie jest przestępstwem i może być użyteczne. Uczniowie, odpowiadając na pytania nauczyciela, nie powinni się bać zaryzykować. Najlepszy system pozyskiwania odpowiedzi to: podział uczniów na pary zadanie pytania i poproszenie o przedyskutowania odpowiedzi w parach oraz podanie czasu przeznaczanego na dyskusję, przestrzeganie podanego czasu, prośba o niepodnoszenie rąk, wybór pary i osoby do udzielenia odpowiedzi.

Zadanie czas oczekiwania na odpowiedź ucznia (klepsydra) Dopasuj w zeszycie 5/str. 4 obrazki do technik: czas oczekiwania na odpowiedź ucznia (klepsydra) ustalanie odpowiedzi w parach niepodnoszenie rąk uczenie się na błędach zadawanie pytań otwartych Ocena koleżeńska: sprawdźcie w parach, czy macie te same przyporządkowania? Przypominamy, jak ważne jest pozyskiwanie odpowiedzi w parach: Nauczyciel: Zaraz zadam Wam pytanie. Poproszę Was o przedyskutowanie odpowiedzi w parach. Będziecie mieli na to x minut. Proszę, aby najpierw mówiła jedna osoba, potem druga, a dopiero potem abyście przedyskutowali wspólne zdanie lub różnice. Proszę o przestrzeganie zasady niepodnoszenia rąk. Gdy minie wyznaczony czas, poproszę wybrane przeze mnie pary o uzasadnienie opinii.

Pytania na myślenie Taksonomia Blooma I. Wiedza: przypomnij, wymień II. Rozumienie: wytłumacz, opisz, zilustruj III. Stosowanie: wybierz, rozwiąż, zastosuj IV. Analiza: opisz strukturę i znajdź wzory V. Synteza: uogólnij, podsumuj, zaprojektuj VI. Ewaluacja: sformułuj opinie na podstawie uzasadnionych argumentów Zadajemy pytania, które wymagają myślenia. Niestety w szkolnej rzeczywistości większość pytań jest z I poziomu – sprawdzają wiedzę. Warto współnie w gronie nauczycieli dyskutować nad rodzajem pytań, które zadaje się uczniom.

Pytania kluczowe Pytania ukazujące uczniom szerszy kontekst, zachęcające ich do poszukiwania odpowiedzi, angażujące w naukę Oświata boryka się z problemem motywacji uczniów do nauki. Często dzieje się tak dlatego, że uczniów nie interesuje to, co się dzieje na lekcjach. Podawanie uczniom celów lekcji może pomóc zainteresować ich tematem, ale często to nie wystarcza. Aby zaangażować uczniów najlepiej opracować wcześniej ciekawe pytanie kluczowe. Takie pytanie, które zachęci ich do poszukiwania odpowiedzi. Jest to trudne zadanie dla nauczyciela, ale jeśli uda mu się zachęcić uczniów pytaniem kluczowym, to wspólnie mogą poszukiwać na nie odpowiedzi. Takie pytanie powinno prowadzić lekcję. Np. 1. Jak myślicie, co by się stało gdyby Hitler zwyciężył w II Wojnie Światowej? Jak by wyglądało dziś nasze życie? Aby uzyskać odpowiedź na to pytanie musimy poznać dzieje II Wojny Światowej, a to jest temat naszej lekcji. Np. 2. Czy dla czterech osób mieszkających w różnych miejscowościach zawsze można znaleźć miejsce, do którego wszystkie osoby będą miały jednakowo blisko? Zauważcie, że z punktu matematycznego jest to pytanie o to, czy na każdym czworokącie można opisać okrąg.

Wyrażenia algebraiczne Każdy (w myślach) ustala swoją kostkę domina i wykonuje obliczenia na swojej karcie. To, co jest po lewej stronie mnożymy przez 5 Dodajemy 1 Mnożymy przez 2 Dodajemy to co jest prawej stronie Odejmujemy dwa Zeszyt 6/str. 5 losujemy NP. 3. Kostka Domina: 2(5x +1) + y - 2 = 10x +y Z doświadczeń płynących z kursów i szkoleń wiemy, że formułowanie pytań kluczowych jest najtrudniejszym dla nauczycieli elementem OK. Marzeniem wielu nauczycieli stosujących OK są podręczniki z pytaniami kluczowymi do wyboru dla nauczyciela. Gdyby istniały takie podręczniki, nauczyciel po dokonaniu wyboru mógłby prowadzić lekcję poprzez poszukiwanie odpowiedzi na takie pytanie. Skarbiec OK - www.ceo.org.pl/ok - pytania kluczowe, scenariusze lekcji…

2(5x +1) + y - 2 = 10x + y x y Czy wszystkim się zgodziło? światła Zeszyt 7/str 5: Jaki przykład pytania kluczowego przychodzi mi do głowy? Skarbiec OK - www.ceo.org.pl/ok NP. 3. Kostka Domina: 2(5x +1) + y - 2 = 10x +y Z doświadczeń płynących z kursów i szkoleń wiemy, że formułowanie pytań kluczowych jest najtrudniejszym dla nauczycieli elementem OK. Marzeniem wielu nauczycieli stosujących OK są podręczniki z pytaniami kluczowymi do wyboru dla nauczyciela. Gdyby istniały takie podręczniki, nauczyciel po dokonaniu wyboru mógłby prowadzić lekcję poprzez poszukiwanie odpowiedzi na takie pytanie. Skarbiec OK - www.ceo.org.pl/ok - pytania kluczowe, scenariusze lekcji…

Dialog i dyskusja Nauczyciel: wie na jakim etapie nauki są jego uczniowie i do tej wiedzy dostosowuje nauczanie, prowadzi z uczniami dialog na temat tego, co już zrozumieli, a na co należy jeszcze poświęcić czas. W ocenianiu kształtującym nauczyciel w sposób ciągły kontroluje stan wiedzy i umiejętności uczniów i nie przechodzi dalej, jeśli jego uczniowie nie są na to gotowi. Nauczyciel, który stosuje drugą strategię, wie na jakim etapie nauki są jego uczniowie i do tej wiedzy dostosowuje nauczanie. Nauczyciel prowadzi z uczniami dialog na temat tego, co już zrozumieli, a na co należy jeszcze poświęcić czas. Procesowi nauczania towarzyszy ciągły monitoring. Nauczyciel rozpatruje „strefę najbliższego rozwoju” ucznia i pomaga mu ustalić jego następny krok w procesie uczenia się. W ocenianiu kształtującym nauczyciel w sposób ciągły kontroluje stan wiedzy i umiejętności uczniów i nie przechodzi dalej, jeśli jego uczniowie nie są na to gotowi. Innym aspektem tej strategii jest umiejętne zadawanie uczniom pytań. Takich pytań, które stymulują myślenie, angażują uczniów naukę, zachęcają do poszukiwania odpowiedzi. Proces nauczania powinien być oparty o pytania, do odpowiedzi których uczniowie dochodzą samodzielnie. Łączy się to z również z czwartą i piątą strategią. Lekcja na której zakorzeniona jest druga strategia różni się od tradycyjnej lekcji tym, że nie jest monologiem lub wykładem nauczyciela. Jest dialogiem pomiędzy nauczycielem i uczniami. Szczególnie dobrą praktyką nauczycielską jest zadawanie zadań mających na celu uaktywnienie wiedzy, którą uczniowie już posiadają. Są to pytania o porównywanie, znajdywanie różnic i podobieństw, jak również tworzenie map myślowych, aby powiązać różne koncepcje.

Jak rozpoznać drugą strategię? Rozmowa w parach (1 min): Po czym można poznać, że nauczyciel stosuje drugą strategię w swojej pracy? Proszę podać, co byś obserwował/a w czasie wizyty w klasie? Zeszyt 8/str. 5 patyczki Chwila rozmowy, na temat tego, co powinien obserwować obserwator. Poprosić o podanie jednej czynności/obserwacji. Odsłuchanie kilku osób. NBC do strategii II: Uczniowie zadają pytania dotyczące treści zajęć Uczniowie otwarcie komunikują co już potrafią, a z czym mają problemy Uczniowie wykazują zainteresowanie lekcją (współpracują ze sobą, wykonują polecenia, potrafią podsumować lekcję itp.) Uczniowie odpowiadają na pytania związane z treścią lekcji Nauczyciel wspólnie z uczniami poszukuje rozwiązań powstałych na zajęciach problemów   Całość można sprawdzać prowadząc kartę obserwacji uczniów/klasy

Trzecia strategia OK Udzielanie uczniom takich informacji zwrotnych, które umożliwiają ich widoczny postęp. Uczniowie potrzebują informacji i swoich osiągnięciach i ocenie swojej pracy. Stopień, który wystawia nauczyciel uczniowi (podsumowujący jego pracę) nie jest informacją użyteczną. Ocena pracy ucznia, aby była przez ucznia wykorzystana dla procesu uczenia się powinna mieć formę wyczerpującego komentarza – informacji zwrotnej. Taka informacja zawiera cztery elementy: Co uczeń zrobił dobrze. Co należy poprawić. Jak należy poprawić. Jak uczeń ma się dalej rozwijać.   Informacja zwrotna odnosi się tylko do wcześniej ustalonych (strategia pierwsza) kryteriów sukcesu. Dlatego tak ważna jest pierwsza strategia, aby uczniowie wiedzieli, co będzie podlegała ocenie i aby umowa dotycząca tego zagadnienia byłą przestrzegana przez nauczyciela. Formułowanie przez nauczyciela informacji zwrotnej dla ucznia pomaga mu w rozpoznaniu „strefy najbliższego rozwoju” ucznia i przekazania uczniowi wskazówek do dalszej drogi jego rozwoju. Dzięki informacji zwrotnej uczeń zauważa, że się uczy i nabiera chęci do dalszej nauki. Nauczyciel stosujący trzecią strategię zapowiada uczniom, które z ich prac będą oceniane oceną sumującą – stopniem, a które informacją zwrotną. Kieruje się zasadą, że w czasie procesu uczenia się uczeń jest oceniany przy pomocy informacji zwrotnej, a na końcu procesu – stopniem. Zapowiedź formy oceniania jest przez nauczyciela konsekwentnie przestrzegana, co daje uczniom poczucie bezpieczeństwa i współpracy z nauczycielem w ich procesie uczenia się. Uczeń potrzebuje informacji nie tylko o swoich sukcesach i błędach, ale również o tym w jako sposób powinien poprawić pracę i jak ma planować dalszy swój rozwój. Ważne jest skorygowanie błędnych koncepcji i błędnego rozumowania. Taką informację może dać mu tylko nauczyciel stosujący trzecią strategię. Stopień wystawiany pod pracą ucznia, jest jedynie informacją w liczbach, o tym na ile praca ucznia odbiega od idealnej pracy w rozumieniu nauczyciela. Wbrew powszechnemu poglądowi wystawianie uczniowi ocen niedostatecznych w małym stopniu mobilizuje go do pracy, a już na pewno nie daje wskazówek, co ma uczeń zrobić, aby jego praca była oceniana lepiej. Badania pokazują, że tylko komentarz wpływa na poprawę efektywności nauczania uczenia się. Jeśli uczeń otrzymuje tylko stopień, to ta informacja nie wpływa ani na efekty nauczania, ani na motywację ucznia do nauki. Również łączenie informacji zwrotnej w postaci komentarza z wystawieniem stopnia też nie ma pozytywnego wpływu na wyniki i na motywację. W tym przypadku uczniowie nie czytają komentarza lub jeśli nawet go przeczytają, to nie pamiętają zawartych w nim informacji. Największy wpływ na efekty nauczania i na motywację ucznia ma sam komentarz nauczyciela, bez stopnia! Dlatego postulowane jest rozdzielenie oceny bieżącej w formie informacji zwrotnej od oceny stopniem. O ocenie bieżącej napisał we wstępie do podstawy programowej profesor Zbigniew Marciniak: Każdy uczeń jest oceniany na co dzień, w trakcie całego roku szkolnego przez swoich nauczycieli. Właściwie stosowana bieżąca ocena uzyskiwanych postępów pomaga uczniowi się uczyć, gdyż jest formą informacji zwrotnej przekazywanej mu przez nauczyciela. Powinna ona informować ucznia o tym, co zrobił dobrze, co i w jaki sposób powinien jeszcze poprawić oraz jak ma dalej pracować. Taka informacja zwrotna daje uczniom możliwość racjonalnego kształtowania własnej strategii uczenia się, a zatem także poczucie odpowiedzialności za swoje osiągnięcia. Ocenianie bieżące powinno być poprzedzone przekazaniem uczniowi kryteriów oceniania, czyli informacji, co będzie podlegało ocenie i w jaki sposób ocenianie będzie prowadzone. W jaki sposób poznać, czy nauczyciel stosuje trzecią strategię? Można to zauważyć przeglądając zeszyty uczniów i sprawdzając, czy uczniowie otrzymują pełną informację zwrotną o swojej pracy. Można zapytać uczniów, czy przed wykonaniem pracy czy sprawdzianem wiedzą, jak powinna wyglądać dobrze wykonana praca. Czy wiedzą w jaki sposób powinni poprawić swoją pracę, czy wykonują poprawę. A w końcu, czy potrafią planować swój rozwój i czy nauczyciel im w tym pomaga.

Informacja zwrotna Cztery elementy: wyszczególnienie i docenienie dobrych elementów pracy ucznia [++] odnotowanie tego, co wymaga poprawienia lub dodatkowej pracy ze strony ucznia [-] wskazówki – w jaki sposób uczeń powinien poprawić pracę [D] wskazówki – w jakim kierunku uczeń powinien pracować dalej [f] Zeszyt 8/str. 6 Doszliśmy do sedna OK, czyli informacji zwrotnej. Prawidłowa informacja zwrotna powinna zawierać cztery elementy (są na slajdzie). Prosimy zauważyć, że plusów jest więcej niż minusów. Nauczyciele czasami mówią, że trudno znaleźć im cokolwiek do docenienia w pracy ucznia, ale to właśnie jest zadanie dla nauczyciela. Z minusami żaden nauczyciel nie ma problemu, gdyż na tym do tej pory polegała rola sprawdzającego. Nauczyciele często uważają, że krytyka i ocena negatywna motywuje ucznia do nauki, ale niestety nie jest to prawda. Ocena negatywna najczęściej zniechęca ucznia. Dodatkowo trzeba pamiętać, aby informacja zwrotna dotyczyła tylko zakresu podanego w nacobezu. Do każdego minusa musi być dokładna wskazówka, jak go poprawić. Nie można napisać, np. „Liczne błędy stylistyczne”. Trzeba pokazać uczniowi gdzie je popełnił i jak powinien je poprawić. Przy każdej okazji trzeba uczniowi wskazać, nad czym i w jaki sposób ma dalej pracować. Nauczyciele skarżą się na pracochłonność informacji zwrotnej. Dlatego powinni ustalić, do których prac uczniów piszą komentarz, a które oceniają sumująco. Każdy nauczyciel może to określić w zgodzie ze swoimi możliwościami. W stosowaniu informacji zwrotnej nauczycielowi pomóc może dobrze wybrane wcześniej „nacobezu”, określające, co podlega ocenie. Dobrze jest też pamiętać, że uczniowie mogą przyjąć tylko ograniczoną ilość informacji w komentarzu. Jeśli chcemy odnieść się do wszystkiego, to uczeń nie zapamięta naszych uwag i będzie zagubiony w tym co ma poprawić.

Ocenianie kształtujące a ocenianie sumujące Rodzaj informacji zwrotnej Zyski w nauce Wpływ na motywację Same oceny Żadne Uczniowie uzdolnieni Uczniowie o przeciętnych zdolnościach Pozytywny Negatywny Same komentarze 30% Wszyscy uczniowie Oceny i komentarze Wyniki licznych badań pokazują, że u 60% uczniów przekazywanie efektywnej informacji zwrotnej poprawia ich wyniki. Tabela poniżej obrazuje wyniki badania przeprowadzonego w Izraelu dotyczącego rodzajów informacji zwrotnej przekazywanej 132 uczniom uzdolnionym oraz tym o przeciętnych zdolnościach. Badanie zostało przeprowadzone na siedmioletnich uczniach, w 12 klasach, w 4 szkołach. Uczniowie uczeni byli według tego samego programu, przez tych samych nauczycieli, wyznaczono im te same cele i te same zadania. Badani otrzymali trzy rodzaje informacji zwrotnej: same oceny, same komentarze, oceny i komentarze.

Pytanie Przedyskutuj z partnerem, dlaczego nie jest korzystne wystawianie przy komentarzu również stopnia? Dwa razy po minucie klepsydra Zeszyt 9/str. 6 28

Informacja zwrotna powinna Dotyczyć ustalonych wcześniej kryteriów Trafiać w sferę najbliższego rozwoju Pomagać uczniowi się uczyć Stanowić dialog pomiędzy nauczycielem i uczniem Dotyczyć ustalonych wcześniej kryteriów – koniecznie nic więcej! Trafiać w sferę najbliższego rozwoju – pojęcie od Lwa Wygockiego, wymaga znajomości przez nauczyciela uczniów. Pomagać uczniowi się uczyć – nie ma zasad, ma pomagać, trzeba samemu sprawdzić, co pomaga, a co nie, zapytać uczniów Stanowić dialog pomiędzy nauczycielem i uczniem – N ---- U------N -----U…., 29

Trudności związane z informacją zwrotną Czasochłonność i pracochłonność Rozdzielenie oceny kształtującej od sumującej Niemożność podania pełnej informacji zwrotnej do bardzo słabej pracy ucznia Uczniowie z niej nie korzystają Przyzwyczajenie rodziców i uczniów do ocen Niechęć uczniów do poprawy pracy Uczniowie „dobrzy” pozbawiani są nagrody Trzymanie się kryteriów sukcesu Przyjęty przez szkołę system oceniania Nie widać szybkich efektów światła Trener wyjaśnienia. Można też użyć świateł, aby jeszcze zademonstrować technikę. Najlepiej , światła i jeśli pojawi się zółte, to wyjaśnienie 30

Rozmowa w parach (2 min) Każda z par wybiera jedną z trudności i stara się znaleźć argumenty pomagające nauczycielowi w jej przezwyciężeniu. Patyczki Zeszyt 10/str.7 – Co chciałabyś/byś zapamiętać z trzeciej strategii? 31

Umożliwianie uczniom, by korzystali wzajemnie ze swojej wiedzy Czwarta strategia Umożliwianie uczniom, by korzystali wzajemnie ze swojej wiedzy i umiejętności. Dla ucznia: Lepiej się uczę, jeśli korzystam z wiedzy i umiejętności moich koleżanek i kolegów. Ostatnia strategia oparta na stwierdzeniu, że proces nauczania jest procesem społecznym. Człowiek najlepiej uczy się w grupie. Nauczyciel świadomy tego faktu tak organizuje proces uczenia się, aby uczniowie pracowali w parach lub grupach. Dzięki pracy w zespole uczniowie uczą się od siebie nawzajem, a przede wszystkim uczą się współpracy, której bardzo będą potrzebowali w dorosłym życiu. Nauczyciel wykorzystujący piątą strategię poleca w czasie procesu uczenia się, poszukiwanie odpowiedzi na pytania w parach. Pozostawia uczniom czas na dyskusję i ustalenie odpowiedzi. Rozmowa pomiędzy uczniami na temat tego czego się uczą, wiążę poznawaną wiedzę z tym co już uczniowie wiedzą i pomaga lepiej im zrozumieć zagadnienie. Uczniowie powinni mieć szansę na przedstawienie w formie ustnej tego czego się uczą, wtedy lepiej to rozumieją. Dobrą praktyką jest stosowanie metod: metody projektu i metody rozwiązywania problemów (PBL). Ale również pozyskiwanie odpowiedzi od par uczniów tak zwanych partnerów do rozmowy. Piątą strategię można również użyć do oceny koleżeńskiej. Uczniowie na podstawie znanych wcześniej kryteriów przekazują sobie wzajemnie informację zwrotną o wykonanej pracy. Dobrą praktyką jest również wzajemne nauczanie, czyli zorganizowanie tak procesu nauczania, aby jedni uczniowie uczyli drugich. Rozpoznanie piątej strategii jest dość łatwe. Wystarczy sprawdzić, jak często nauczyciel stwarza uczniom warunki do pracy w parach i grupach.  

Czwarta strategia Na lekcji u nauczyciela stosującego IV strategię możemy zaobserwować: Pracę w grupach i parach Wzajemne nauczanie Ocenę koleżeńską ………… Zeszyt 11/str. 7 Ostatnia strategia oparta na stwierdzeniu, że proces nauczania jest procesem społecznym. Człowiek najlepiej uczy się w grupie. Nauczyciel świadomy tego faktu tak organizuje proces uczenia się, aby uczniowie pracowali w parach lub grupach. Dzięki pracy w zespole uczniowie uczą się od siebie nawzajem, a przede wszystkim uczą się współpracy, której bardzo będą potrzebowali w dorosłym życiu. Nauczyciel wykorzystujący piątą strategię poleca w czasie procesu uczenia się, poszukiwanie odpowiedzi na pytania w parach. Pozostawia uczniom czas na dyskusję i ustalenie odpowiedzi. Rozmowa pomiędzy uczniami na temat tego czego się uczą, wiążę poznawaną wiedzę z tym co już uczniowie wiedzą i pomaga lepiej im zrozumieć zagadnienie. Uczniowie powinni mieć szansę na przedstawienie w formie ustnej tego czego się uczą, wtedy lepiej to rozumieją. Dobrą praktyką jest stosowanie metod: metody projektu i metody rozwiązywania problemów (PBL). Ale również pozyskiwanie odpowiedzi od par uczniów tak zwanych partnerów do rozmowy. Piątą strategię można również użyć do oceny koleżeńskiej. Uczniowie na podstawie znanych wcześniej kryteriów przekazują sobie wzajemnie informację zwrotną o wykonanej pracy. Dobrą praktyką jest również wzajemne nauczanie, czyli zorganizowanie tak procesu nauczania, aby jedni uczniowie uczyli drugich. Rozpoznanie piątej strategii jest dość łatwe. Wystarczy sprawdzić, jak często nauczyciel stwarza uczniom warunki do pracy w parach i grupach.  

Piąta strategia OK Wspomaganie uczniów, by stali się autorami, podmiotami, „właścicielami” procesu własnego uczenia się. Dla ucznia: Lepiej się uczę, jeśli jestem świadomy i odpowiedzialny za swój proces uczenia się. Z psychologii poznawczej i z teorii konstruktywizmu wynika jasno, że to uczeń się uczy, a nie nauczyciel wlewa mu wiedzę na głowy. Jeśli uczeń nie będzie chciał się nauczyć i nie będzie zmotywowany do nauki, to mimo dużych wysiłków nauczyciela nie nauczy się. Problem motywacji jest jednym z największych problemów obecnej szkoły. I nie zniknie, jeśli uczeń nie weźmie odpowiedzialności za swoją naukę. Aby uczeń stał się „właścicielem” własnego procesu uczenia się, trzeba go do tego przygotowywać. Po pierwsze uczeń musi mieć wiarę w swoje możliwości, a po drugie powinien być zainteresowany tym co proponuje nauczyciel podczas lekcji. Mimo, że oba te warunki są sformułowane po stronie ucznia, to zależą one w dużym stopniu od nauczyciela. To nauczyciel powinien budować w uczniach poczucie wartości i wierzyć w ich możliwości uczenia się. Zachęcać uczniów do podejmowania wyzwań i stwarzać im takie warunki, aby mogli bezpiecznie ryzykować. łączy się to z trzecią strategią, która zaleca nieocenianie uczniów stopniami (od czego wiele zależy), ale przekazywanie im rozwijającej ich informacji zwrotnej. Uczeń świadom swoich możliwości łatwiej podejmuje wyzwania i bardziej świadomie się uczy. Na odpowiedzialność uczniów wpływa też pierwsza strategia, mówiąca o konieczności współpracy z uczniami w zakresie tego czego i dlaczego się uczą. Bardzo dobrą praktyką jest dawanie uczniom wyboru, np. przy wykonywaniu pracy domowej do wyboru. Również ważna jest możliwość samodzielnego dochodzenia do rozwiązania, a nie zapoznawanie uczniów z gotową odpowiedzią. Bardzo dobrą praktyką jest opracowywanie przez nauczyciela pytań (zwanych kluczowymi) do lekcji, które zachęcają uczniów do poszukiwania odpowiedzi i angażują ich w naukę. Takie pytanie może prowadzić lekcję od jego zadania na początku lekcji do uzyskania odpowiedzi pod jej koniec. Pytanie kluczowe upewnia uczniów co do sensu uczenia się danego tematu. Pomocą w czwartej strategii jest powiązanie tematu z rzeczywistością w której żyją uczniowie. Czyli odejście od abstrakcyjnej wiedzy na rzecz wszelkich zastosowań. Do współpracy w tej strategii można zaprosić rodziców, prosząc ich, aby nie pytali swoich dzieci – jaki stopień otrzymałeś, ale czego się dziś w szkole nauczyłeś. Dzięki temu uczeń może wziąć odpowiedzialność za swój proces uczenia się. Na wzięcie odpowiedzialności bardzo dobrze wpływa umiejętność samooceny. Jest to bardzo trudna umiejętność, nawet rzadka u dorosłych, dlatego nauczyciel powinien ją ćwiczyć z uczniami. Pomaga w tym pierwsza i trzecia strategia – jasne określenie tego co będzie oceniane oraz wzorowanie się na rzetelnej informacji zwrotnej, którą nauczyciel przekazuje uczniom. Rozpoznanie przez osobę z zewnątrz stosowania przez nauczyciela czwartej strategii nie jest proste. Trudno ocenić stopień świadomości uczniów i ich odpowiedzialności. Zresztą proces przejmowania odpowiedzialności nigdy się nie kończy. Co może świadczyć o tym, że nauczyciel pracuje nad czwartą strategią? Uczniowie poprawiają swoje prace. Uczniowie odrabiają zadaną przez nauczyciela pracę domową . Uczniowie z chęcią podejmują wyzwania. Nauczyciel poleca uczniom samodzielne dochodzenie do rozwiązania problemu. Uczniowie potrafią sami ocenić swoją pracę. Nauczyciel nawiązuje do zastosowań wiedzy w realnym życiu.

V strategia Odpowiedzialność Motywacja Rodzice Pytania kluczowe samoocena Powiązanie z rzeczywistością samodzielność Stawianie wyzwań Wybór Wiara w swoje możliwości Zainteresowanie Dodać do poprzedniego omówienia: Rodzice, samodzielność…. Odpowiedzialność Motywacja

Pytanie Proszę przedyskutować z partnerem, a potem napisać na białej kartce, jakie narzędzia oceniania kształtującego wspomagają V strategię? Cele lekcji Nacobezu Pytania kluczowe Techniki zadawania pytań Informacja zwrotna Samoocena Ocena koleżeńska Praca z rodzicami Może być kilka odpowiedzi. Najbardziej ocena koleżeńska. Przy niej pamiętać trzeba o zgodności z nacobezu i ćwiczeniu sposobu przekazywania iz. Ale poznać możemy po pracy w parach i grupach. Zeszyt 12/str. 7 Zapisz, jakie narzędzia wspierają V strategię?

Ważne narzędzie V strategii - samoocena Uczeń, który potrafi ocenić, ile się nauczył, co najbardziej sprzyja jego uczeniu się i ile jeszcze pracy przed nim, będzie pracował aktywniej i bardziej efektywnie. Zeszyt 13/str. 8 – Co chciałabyś/byś zapamiętać z piątej strategii? Samoocena jest najwyższym stopniem OK. Bardzo trudno ocenić samego siebie, ale taka ocena jest zawsze sprawiedliwa i daje od razu informację jak trzeba dalej się uczyć. Światła też mogą służyć samoocenie. Tu nie chodzi oto, aby odpowiedzialność przeszła całkowicie na ucznia, ale żeby on był świadomy tego, ze wiele od niego zależy i podjął decyzję – uczę się. Koniecznie o nacobezu.

Jak wprowadzać ocenianie kształtujące w szkole? Udział rady pedagogicznej w szkoleniach z OK. Udział przedstawicieli rady pedagogicznej w rocznym kursie internetowym. Decyzja w sprawie zakresu stosowania OK w szkole. Wspólna praca i dyskusja. Przystąpienie do programu zawansowanego – RUN W Polsce sprawdził się następujący model: 1. Udział rady pedagogicznej w szkoleniach z OK - nauczyciele powinni najpierw poznać OK i dopiero zdecydować czy taki system pracy im odpowiada. Jednak same szkolenie informacyjne nie wystarcza do tego, aby OK zagościł w praktyce nauczycielskiej. 2. Udział przedstawicieli rady pedagogicznej w rocznym kursie internetowym – Lider oceniania kształtującego. Uczestnicy kursu stopniowo poznają elementy OK,wprowadzają je do swojej pracy, przedyskutowują korzyści i trudności z innymi uczestnikami kursu i otrzymują fachową pomoc od moderatora. Przekazują również innym nauczycielom w szkole materiały z kursu i zachęcają ich do wypróbowywania OK i dyskusji na ten temat. 3. Decyzja w sprawie zakresu stosowania OK w szkole – po zakończonym kursie (rok szkolny) nauczyciele decydują o tym, które klasy i którzy nauczyciele będą stosować wybrane elementy OK. 4. Wspólna praca i dyskusja – nauczyciele zaangażowani w OK pracują wspólnie, dyskutują i pomagają sobie wzajemnie. Powoli starają się zachęcić innych nauczycieli do pracy z OK. Pozostali nauczyciele, obserwując korzyści pracy tą metodą, przeważnie sami decydują się na zmianę. Ocenianie kształtujące wymaga „podlewania”, czyli dyskusji nauczycieli, współpracy i ciągłego eksperymentowania.

OK - plan dla całej szkoły OK ma szanse jedynie, gdy jest przedsięwzięciem całej szkoły. Bez współpracy z rodzicami i uczniami OK może się nie udać, ale również nie ma on szans w wykonaniu jednego nauczyciela. Najlepiej, gdy na OK zgodzą się wszyscy nauczyciele i wspólnie zaplanują jego realizację na dłuższy czas. OK wymaga systematycznej współpracy i ciągłych wzajemnych konsultacji.

Korzyści z OK wprowadzanego „minuta po minucie” Interwencja Pozyskane Koszt roczny dodatkowe miesiące ………………………………………………………………………. Redukcja liczebności 4 miesiące € 20 000 klas o 30% Podniesienie 2 miesiące € 6 000 kwalifikacji przedmiotowej nauczyciela Ocenianie 8 miesięcy € 2 000 Kształtujące Dodatkowe miesiące w ciągu roku, ale tylko przy systematycznym całościowym stosowaniu OK..

Pytanie kluczowe Czy można stworzyć szkołę, w której uczniowie uczą się skutecznie, pożytecznie i z przyjemnością ? Wierzymy, że tak i że OK może być w tym pomocne.

Więcej o ocenianiu kształtującym: Na stronie: www.ceo.org.pl./ok Pytanie do eksperta Skarbiec OK Materiały dla nauczycieli W publikacjach Akademii SUS: Jak oceniać, aby uczyć P. Black i inni Ocenianie kształtujące w praktyce D. Sterna Więcej o ocenianiu kształtującym: Centrum Edukacji Obywatelskiej założyło stronę poświęconą ocenianiu kształtującemu. Można tam znaleźć artykuły, publikacje, wypowiedzi nauczycieli na temat OK, skarbiec scenariuszy i pytań kluczowych, a także Forum praktyków OK. CEO wydało też dwie publikacje poświęcone ocenianiu kształtującemu: Jak oceniać, aby uczyć - P. Black i inni - Tłumaczenie z angielskiego zawierające wyniki badań z Wielkiej Brytanii. Ocenianie kształtujące w praktyce - D. Sterna – Praktyczny poradnik dla nauczycieli na temat stosowania OK.

Podsumowanie 1 Proszę przedyskutować odpowiedzi w parach. Dlaczego stosowałam: Patyczki Światła Niepodnoszenie rąk Białe tablice-kartki Karty ABCD Zeszyty 2 minuty losowanie Aby wszyscy poszukiwali odpowiedzi i aby pytać różne osoby Samoocenie i informacji dla nauczyciela – gdzie są jego uczniowie Aby pytać rożne osoby, a nie te które się zgłaszają Aby nauczyciel mógł zobaczyć odpowiedź całej klasy 43 43

Podsumowanie 2 Przypomnijmy sobie cele prezentacji: Światła Zapoznanie uczestników ze strategiami OK. Zademonstrowanie technik OK. Zachęcenie uczestników do stosowania OK w ich pracy z uczniami. Światła To jest ewaluacja 44 44

Z prezentacji chciałabym/bym zapamiętać …….. Ewaluacja Proszę dokończyć zdanie na białej kartce, którą proszę oddać mi po zakończeniu prezentacji. Z prezentacji chciałabym/bym zapamiętać …….. www.ceo.org.pl www.ceo.org.pl/ok www.ceo.org.pl/run To jest ewaluacja, przy okazji można powiedzieć o wyjściówkach 45 45

Dziękuję za uczestnictwo w prezentacji danuta.sterna@ceo.org.pl Prezentacja została przygotowana przez Danutę Sterna z Centrum Edukacji Obywatelskiej.