Czynniki kształtujące odczyn i przewodność elektrolityczną właściwą ekstraktów wodnych kory sosny zwyczajnej Justyna Kudelska Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy Jana Kochanowskiego w Kielcach, Instytut Chemii, ul. Świętokrzyska 15G, 25-406 Kielce e-mail: justynak40@wp.pl WSTĘP Kora sosny zwyczajnej jest często badanym biowskaźnikiem roślinnym, gdyż dzięki swojej porowatej strukturze posiada zdolność adsorbowania zanieczyszczeń z powietrza [1]. Oprócz szczegółowych analiz chemicznych próbek kory sosny, obejmujących oznaczenia pierwiastków śladowych, związków organicznych, składu izotopowego siarki, dokonuje się pomiaru pH i przewodności elektrolitycznej właściwej (PEW) ekstraktów wodnych kory sosny zwyczajnej [2]. Naturalne pH kory sosny zwyczajnej wynosi około 3,5 [3]. W badaniach pH kory sosny w regionie świętokrzyskim wykazano, że podwyższone wartości odczynu świadczą o obecności w środowisku źródeł zanieczyszczeń alkalizujących (zakładów wydobycia i przetwórstwa wapieni, cementowni itp.) [4]. Pomiary przewodności elektrolitycznej właściwej ekstraktów wodnych kory sosny wykorzystuje się do oceny wpływu punktowych źródeł zanieczyszczeń na środowisko przyrodnicze [2]. METODYKA Aby stwierdzić jakie czynniki, oprócz obecności zanieczyszczeń, mogą wpływać na wartości pH i PEW ekstraktów wodnych kory sosny zwyczajnej wyznaczono obszar badań w granicach dużego kompleksu leśnego, zlokalizowanego kilka kilometrów na południe od Kielc, w miejscowości Słowik. Do badań pobrano 75 próbek kory sosny, w tym: z piętnastu osobników pobrano korę u podstawy pnia oraz na wysokości: 130 cm i 200 cm (łącznie 45 próbek), z piętnastu drzew pobrano po dwie próbki ze strony północnej i południowej pnia (łącznie 30 próbek). Po dwutygodniowym suszeniu próbek w temperaturze pokojowej, korę rozdrobniono w młynku elektrycznym do rozdrabniania roślin. Naważki kory po 2 g każda zalano 15 cm3 wody redestylowanej i dokładnie wymieszano. Tak przygotowane próbki pozostawiono na 48 godzin, a następnie przesączono przez sączek z lejkiem, by pozbyć się części stałych. Pomiaru pH i przewodności elektrolitycznej właściwej w przesączonych, klarownych roztworach dokonano używając kolejno pH-metru CP103 oraz konduktometru CC101 firmy ELMETRON. CEL PRACY Określenie jaki wpływ na pH i PEW kory sosny zwyczajnej mają takie czynniki jak: wiek drzewa, nasłonecznienie, wysokość nad poziomem gruntu, na jakiej pobierana jest kora do badań. WYNIKI Wpływ wieku na PEW i pH kory sosny PEW Przeprowadzony test istotności współczynników korelacji i regresji (p<0,05) pozwala stwierdzić, że wiek drzewa ma wpływ na wartość przewodności elektrolitycznej właściwej kory sosny zwyczajnej. pH Wyniki obliczeń wykonanych dla testu istotności współczynników korelacji i regresji (p<0,05) nie upoważniają do stwierdzenia, iż pomiędzy wiekiem drzew a pH istnieje jakikolwiek związek. Wpływ strony świata na PEW i pH kory sosny PEW Wyższe wartości PEW zanotowano po stronie północnej pnia. Wyniki analizy wariancji klasyfikacji prostej (p<0,05) świadczą o istotnej statystycznie różnicy pomiędzy wartościami PEW kory ze strony północnej i południowej. pH Wykonana analiza wariancji klasyfikacji prostej (p<0,05) wskazuje na to, iż istnieje statystyczna różnica pomiędzy pH kory po stronie północnej i południowej. Wpływ wysokości na PEW i pH kory sosny PEW Najwyższe wartości PEW charakteryzowały prawie wszystkie próbki pobrane u podstawy pnia. Wyniki analizy wariancji klasyfikacji prostej (p<0,05) pozwoliły znaleźć potwierdzenie tego założenia. pH Najwyższe wartości odczynu kory charakteryzują próbki zebrane z wysokości 130 oraz 200 cm. Wyniki przeprowadzonej analizy wariancji klasyfikacji prostej (p<0,05) pozwoliły potwierdzić założenie, że pomiędzy wartościami pH próbek kory sosny uzyskanymi z różnych wysokości istnieje statystyczna różnica. WNIOSKI Z dwóch mierzonych parametrów – pH i PEW – obydwa wydają się być dobrym odzwierciedleniem oddziałujących na korę sosny zanieczyszczeń. PEW jest wyraźnym odzwierciedleniem dla wieku drzewa. Otrzymano pomiędzy tymi czynnikami dodatnią korelację. Co świadczy o tym, że im starsze drzewo tym dłużej narażone jest na zanieczyszczenia, stąd coraz wyższa PEW kory. Wysokość, na jakiej pobierana jest kora sosny do badań bioindykacyjnych ma znaczenie. Świadczą o tym wyższe wartości pH w górnych partiach pnia, co ma związek z pochłanianiem alkalicznych zanieczyszczeń przez górne partie w przeciwieństwie do tych niżej położonych. Różnice w tych wartościach potwierdziły odpowiednie obliczenia statystyczne. Porównanie wartości PEW próbek pobranych z różnych wysokości drzewa, pozwoliło stwierdzić, iż najwyższe wartości PEW zanotowano w dolnych partiach kory. Nasuwa się wniosek, że opady deszczu rozpuszczają zanieczyszczenia zakumulowane w porowatej powierzchni kory i przenosi siłą grawitacji ku dolnym częściom pnia. Zarówno wartości pH jak i PEW są wyższe po stronie północnej pnia, zatem istnieje różnica w wartościach tych parametrów kory po obu stronach świata. Może mieć to związek z obecnością epifitów nadrzewnych, egzystujących w miejscach zaciemnionych, czyli częściej po stronie północnej. [1] R. Pöykiö, P. Perämäki, M. Niemelä, Int. J. Environ. Anal. Chem., 85 (2005) 127. [2] J. Poikolainen, Water, Air, and Soil Poll., 93 (1997) 395. [3] K. Grodzińska, Environ. Int., 2 (1979) 173. [4] A. Świercz, J. Forest Sci., 52 (2006) 93. LITERATURA