dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny WYBRANE MATERIALY Z HIGIENY – z przedmiotu „Higiena ogólna i szpitalna” dr Irena Kosińska dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
Źródła zanieczyszczeń powietrza zakłady energetyczne (elektrownie i elektrociepłownie zakłady przemysłowe kotłownie komunalne paleniska indywidualne (domowe) środki transportu źródła wtórne powstałe w wyniku wydalania oraz utylizacji ścieków i odpadów (np. hałdy, wysypiska) rolnictwo (rozsiewanie nawozów sztucznych, stosowanie środków ochrony roślin) przemiany i reakcje chemiczne zachodzące w zanieczyszczonej atmosferze źródła naturalne (np. pożary lasów, burze pyłowe, pyły kosmiczne) dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
Zanieczyszczenie powietrza - monitoring Emisja gazów cieplarnianych (dwutlenek węgla, metan, podtlenek azotu, chlorowcowęglowodory: HFCs, PFCs oraz sześciofluorek siarki SF6. Emisja trwałych zanieczyszczeń organicznych (TZO) - dioksyny, furany, WWA (4 węglowodory w tym benzo(a)piren) Pomiar emisji oparty na systemie pomiarów w systemie CORINAR (CO-oRdination d’INformation Environmentale AIR emissions inventory) w ramach EEA - Europejskiej Agencji Środowiska: dwutlenek siarki, tlenki azotu, tlenek węgla, niemetanowe lotne związki organiczne, amoniak oraz pyły dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
Zanieczyszczenia środowiskowe mogą działać Progowo (działają tylko powyżej pewnej wartości) Bezprogowo (wywołują efekty szkodliwe niezależnie od stężenia) (Substancje rakotwórcze mogą działać progowo i bezprogowo) dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
Zanieczyszczenia vs organizm człowieka Podstawowe drogi przyswajania i wydalania szkodliwych substancji: Płuca (wdychane – wydychane powietrze) Układ pokarmowy Skóra Główne procesy metabolizmu ksenobiotyków w organizmie to: Wchłanianie (absorpcja) [droga wziewna, pokarmowa, skórna, pozajelitowa (parenteralna), przez jamy ciała] Rozmieszczenie (dystrybucja) Przemiany biochemiczne (biotransformacja) Wydalanie Kumulacja w tkance kostnej: Fluorki, stront, ołów, rad - kumulują się w kościach i zębach. Fluor - wywołuje zmiany w szkielecie i uzębieniu Radioaktywny stront - kostniako-mięsaki Wydalanie zanieczyszczeń Nerki Przewód pokarmowy Płuca Skóra (brom, jod, fenol) Gruczoły sutkowe (leki, morfina, nikotyna, alkohol, metale ciężkie, dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
Ocena narażenia na zanieczyszczenia środowiska Monitoring środowiskowy (pomiar czynników środowiskowych) Monitoring biologiczny (systematyczny pomiar stężeń substancji toksycznych lub ich metabolitów w tkankach, wydzielinach lub wydalinach. Porównanie z DBS (DBS- Najwyższe Dopuszczalne Stężenie w materiale Biologicznym (dla dawki pochłoniętej) związków szkodliwych lub ich metabolitów w płynach ustrojowych (przede wszystkim we krwi i w moczu) oraz w tkankach) Biomarker: Wskaźnik procesów zachodzących w organizmie, pozwalający na ocenę wielkości narażenia na czynniki chemiczne i efektów działania w postaci skutków zdrowotnych, jakie te czynniki powodują w eksponowanym organizmie Biomarkery ekspozycji np.. : metale: Pb, Cd, Ni, Cr, Arsen, Kobalt; substancje chemiczne pochodzenia organicznego: anilina, benzen, dwusiarczek węgla, styren, chlorobenzen, chlorowane węglowodory alifatyczne, Benzen - benzen we krwi, fenol w moczu Biomarkery skutków (efektu):np.. Biomarkery funkcji nerek (min.) - uszkodzenia kłębków nerkowych - uszkodzenia kanalików nerkowych Biomarkery funkcji płuc - reakcja zapalna w rejonie oskrzelowo-pęcherzykowym - procesy zwłóknienia w płucach - stres oksydacyjny i inne Biomarkery wrażliwości (odpowiedź organizmu na zanieczyszczenie) np.. Ketony fenylowe w moczu - czynnik w środowisku - prekursor ketonów fenylowych - choroba - fenyloketonuria Niedobór IgA - czynnik w środowisku - substancje podrażniające układ oddechowy - choroba - podrażnienia układu oddechowego dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
Dwutlenek siarki a zdrowie Dwutlenek siarki jest absorbowany do organizmu człowieka przez błonę śluzową nosa i górnego odcinka dróg oddechowych. Absorpcja SO2 wzrasta wraz ze wzrostem jego stężenia w powietrzu. Niewielkie ilości docierają do dolnego odcinka dróg oddechowych. Z dróg oddechowych SO2 dociera do krwioobiegu. Liczne, udokumentowane badania wskazują, że ekspozycja ludzi na wysokie stężenia SO2 powoduje następujące objawy: choroby górnego odcinka układu oddechowego (np. bronchit, szczególnie u osób palących tytoń), przewlekłe zapalenie oskrzeli, zaostrzenie chorób układu krążenia, zmniejszoną odporność płuc na infekcje. Najbardziej na szkodliwe działanie SO2 narażone są dzieci, ludzie starsi oraz osoby przewlekle chore na schorzenia sercowo-naczyniowe lub obciążone chronicznymi chorobami układu oddechowego (takimi jak bronchit, astma lub rozedma płuc). dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
Emisja zanieczyszczeń ze środków transportu w procentach [%] dwutlenek węgla 96.54 metan 0.015 podtlenek azotu 0.0064 tlenek węgla 2.14 niemetanowe lotne związki organiczne 0.4 tlenki azotu 0.81 cząstki stałe 0.05 dwutlenek siarki 0.02 ołów 0.0001 dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
Pył zawieszony (Suspended Particulate Matter - SPM) Istnieje istotna zależność między koncentracją pyłu zawieszonego (SPM) a współczynnikiem umieralności i zachorowalności Wpływ na zdrowie zależy od rozmiaru cząstek, koncentracji i i waha się wg zmian PM10 i PM 2.5. dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny Podział pyłów Pyły o działaniu drażniącym (cząstki węgla, żelaza, karaborundu, szkła, aluminium, związków baru) Pyły o działaniu zwłókniającym (ziarna krystalicznej krzemionki, niektóre krzemiany (azbest, talk, kaolin, szpat polny, pył rud żelaznych i z kopalni węglowych). Pyły o działaniu alergizującym (pyły pochodzenia roślinnego, zwierzęcego i niektóre pochodzenia chemicznego (leki, metale: arsen, miedź, cynk, chrom) Pyły o działaniu kancerogennym (azbest, minerały azbestopodobne, sztuczne włókna mineralne) oraz pyły zawierające krystaliczne odmiany dwutlenku krzemu. dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny Ozon w atmosferze Ozon troposferyczny (przyziemny) - traktowany jako zanieczyszczenie Ozon stratosferyczny - chroni ziemię przed nadmiarem promieniowania ultrafioletowego UVB dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
Wpływ smogu fotochemicznego na zdrowie ludzi Ozon – mechanizm działania toksycznego: Powoduje uszkodzenie błon komórkowych wskutek tworzenia nadtlenku wodoru oraz któtkołańcuchowych aldehydów (np.. Aldehydu malonowego) Jest inhibitorem enzymów wewnątrzkomórkowych, zmniejsza oddychania mitochondriów oraz aktywność enzymów mikrosomalnych dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
Ozon – mechanizm działania toksycznego cd.: Działa drażniąco w stężeniu 0.2μg/dm3 powietrza wywołując: - kaszel, - senność - bóle głowy - spadek ciśnienia krwi Zgon występuje w wyniku obrzęku płuc dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
Ozon – zatrucie przewlekłe Złe samopoczucie Wzmożona pobudliwość Zmęczenie, ból głowy Pieczenie oczu Podrażnienie błon śluzowych Zaburzenia czynnościowe układu oddechowego (m.in.. Zmniejszenie pojemności życiowej płuc) Długotrwałe narażenie - zwłóknienie tkanki płucnej Ozon zmniejsza zdolność fagocytozy mikrofagów w płucach dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
Ozon – wartości biologiczne i toksyczne NDS (Najwyższe Dopuszczalne Stężenie) – miejsca pracy: 0.1mg/m3 NDSCh – 0.6mg/m3 W powietrzu atmosferycznym - 100μg/m3 (stężenie 30 minutowe) - 30μg/m3 (steżenie średniodobowe) dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny Trwałe związki organiczne POPs (Persistent Organic Pollutants) w środowisku W 2001 roku, w Sztokholmie grupa 93 sygnatariuszy, w tym Polska podpisała tzw. Konwencję Sztokholmską w sprawie trwałych zanieczyszczeń organicznych. Konwencja ta ma na celu przeciwdziałanie negatywnym oddziaływaniom trwałych zanieczyszczeń organicznych na środowisko i zdrowie człowieka. Wprowadzono w niej zakazy produkcji i użytkowania bądź ograniczania użytkowania 12 najbardziej toksycznych, trwałych i akumulujących się w organizmach żywych substancji organicznych, a także wymóg ograniczenia emisji tych substancji do środowiska. Do tych substancji zaliczono: aldrynę, chlordan, dieldrynę, endrynę, heptachlor, heksachlorbenzen, mireks, toksafen, polichlorowane bifenyle (PCB), DDT, dioksyny i furany ( PCDD i PCDF). dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
Źródła zanieczyszczeń POPs Niekontrolowane procesy spalania w sektorze komunalnym i mieszkaniowym – szczególnie opakowań plastikowych Dioksyny są słabo rozpuszczalne w wodzie, a dobrze rozpuszczalne w tłuszczach – woda pitna nie jest głównym źródłem dioksyn w organizmie Tłuszcz zwierzęcy – główne źródło dioksyn dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny Trwałe związki organiczne POPs (Persistent Organic Pollutants) w środowisku - zagrożenia zdrowia – dioksyny obniżenie aktywności układu odpornościowego prowadzące do zwiększonej podatności, zwłaszcza dzieci, na różne infekcje zaburzenia rozwoju psychomotorycznego u dzieci zaburzenia funkcji hormonów wydzielanych przez tarczycę wzrost liczby przypadków nowotworów (m.in. sutka u kobiet, jąder, prostaty) dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
Zagrożenia zdrowia spowodowane azbestem Oddychanie powietrzem, w którym znajdują się niewidzialne dla oka włókna azbestu (włókno respirabilne azbestu ma długość L>5 mm i średnicę d< 3 mm) prowadzi do szeregu chorób układu oddechowego: pylicy azbestowej, łagodnych zmian opłucnowych, raka płuc, międzybłoniaka opłucnej i otrzewnej (nowotwory o wysokiej złośliwości!) Zachorować mogą nie tylko osoby, które miały kontakt z azbestem ze względu na charakter wykonywanej pracy (ekspozycja zawodowa pracowników), ale i te, które narażone są na długotrwałe wdychanie włókien azbestowych o małym stężeniu lub na krótkotrwałe przebywanie - w miejscu o ich bardzo wysokim stężeniu. dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny Środowiskowe zagrożenia zdrowia wynikające z zanieczyszczenia powietrza Dwutlenek siarki i pył atmosferyczny (przyczyna zgonów spowodowanych chorobami układu krążenia i układu oddechowego) Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, polichlorodwufenyle, azbest, chrom, arsen (zwiększone ryzyko nowotworowe) dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny Na podstawie wielu badań przeprowadzonych w różnych zbiorowościach zdołano określić stany, których zwiększone występowanie lub nasilenie objawów chorobowych można przypisywać czynnikom szkodliwym występującym w środowisku: [za IMP w Łodzi, wg N.Szeszeni-Dąbrowskiej, 2001] 1. Niska masa urodzeniowa noworodków 2. Wady wrodzone 3. Poronienia samoistne 4. Choroby układu oddechowego u dzieci 5. Białaczki u dzieci 6. Ostra białaczka granulocytowa u dorosłych 7. Anemia apłastyczna 8. Astma u dzieci 9. Zapalenie skóry i dermatozy 10. Rak skóry 11. Czerniak złośliwy 12. Rak płuc (wśród niepalących) 13. Rak pęcherza moczowego (u osób niepalących) 14. Pierwotny rak wątroby (u osób niepalących) dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny Mikroklimat a zdrowie Mikroklimat tworzą: temperatura, wilgotność, ruch powietrza, ciśnienie atmosferyczne Reakcję człowieka na czynniki atmosferyczne (mikroklimatyczne) można podzielić na trzy kategorie:Naturalną, fizjologiczną reakcję pogodową; Nadmierną reakcję pogodową; Patologiczną reakcję pogodową. Meteoropaci to osoby, które reagują na zmiany pogody. Występowanie reakcji meteoropatycznych jest związane przede wszystkim z trybem życia (np. długie okresy przebywania w pomieszczeniach zamkniętych). Z danych statystycznych wynika, że większość meteoropatów mieszka w miastach, są nimi głównie kobiety i dzieci oraz osoby po 60 roku życia. Obserwuje się u nich pogorszenie stanu i wydolności fizycznej. Choroby meteorotropowe to choroby związane z patologiczną reakcją pogodową. Zaliczamy do nich: Choroby gośćcowe, Chorobę wieńcową, Choroby alergiczne, Napady padaczkowe, Nieżyty nosa, gardła, krtani, tchawicy; Choroby alergiczne dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny Powietrze wewnętrzne dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny Średni czas przebywania człowieka w różnego rodzaju pomieszczeniach (wg WHO, 1989) Rodzaj pomieszczeń Ekspozycja [godz./dobę] Domy mieszkalne 14 (58%) Biura 7 (29%) Budynki użyteczności publicznej 1 (4%) Szkoły 6 (25%) Transport i pow. zewnętrzne 2 (8%) dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
Źródła zanieczyszczenia powietrza wewnętrznego 1. Budynek (konstrukcja, materiały wykończeniowe i urządzenia techniczne) 2. Systemy ogrzewania korzystające z procesów otwartego spalania (piece na paliwa stałe i gazowe, gazowe podgrzewacze ciepłej wody, kominki); 3. Wyposażenie wnętrza (meble, tapety, firanki, wykładziny oraz przedmioty codziennego użytku); 4. Działalność użytkowników (obecność osób, zwierząt; czynności i prace domowe - gotowanie, pranie, suszenie, kąpiel i t p.; sprzątanie, konserwacja środki czystości, dezynsekcja, substancje zapachowe; praca i hobby - komputer, drukarka, farby, rozcieńczalniki itp.); 5. Powietrze dopływające z zewnątrz (zanieczyszczone dwutlenkiem siarki, tlenkami azotu, pyłami przemysłowymi, tlenkiem węgla, ozonem, pyłkami i zarodnikami roślin, drobnoustrojami itp.); 6. Radon przenikający z gleby dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
Powietrze pomieszczeń winno być analizowane pod kątem zawartości Substancji chemicznych Hałasu Promieniowania jonizującego Mikroflory dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
Tlenek węgla - skutki uboczne Uszkadza w pierwszym rzędzie narządy i tkanki najbardziej wrażliwe na niedotlenienie: układ sercowo-naczyniowy ośrodkowy układ nerwowy dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
Dwutlenek węgla w pomieszczeniach 0.1% (1000ppm) górna granica świeżości powietrza wg WHO 0.5% - najwyższe dopuszczalne stężenie 8-h dla środowiska pracy 1% - lekki wzrost częstości oddychania 2% pogłębiony oddech i wzrost częstości oddychania o 50%, ekspozycja przez kilka godzin powoduje ból głowy i uczucie zatrucia dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
Dwutlenek węgla - skutki uboczne 3% utrudnione oddychanie, wzrost częstości oddychania ok.. dwukrotny, osłabienie słuchu połączone z bólem głowy, wzrost ciśnienia krwi i częstotliwości pulsu 4-5% wyraźnie pogłębiony oddech, czterokrotny wzrost częstości oddychania.Po ok.. 30 min mogą pojawić się wyraźne odczucia braku swobody oddychania dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
Dwutlenek węgla - skutki uboczne 5-10% - dwutlenek węgla przybiera charakterystyczny zapach wody sodowej, oddychanie wymaga zwiększonego wysiłku, ból głowy, zaburzenia widzenia, dzwonienie w uszach. Krańcowy efekt - utrata przytomności po kilku minutach ekspozycji powyżej 10% - utrata przytomności, przedłużająca ekspozycja prowadzi do śmierci dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny Tlenek węgla CO CO + hemoglobina= karboksyhemoglobina (COHb) powinowactwo COHb 200x większe niż hemoglobiny do tlenu narażenie (pracownicy garaży, policja drogowa, taksówkarze, palenie tytoniu) powietrze wewnątrz pomieszczeń (termy gazowe, piece itp.. w przypadku nieprawidłowej wentylacji) dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
Tlenek węgla - skutki uboczne Inhalacja niskimi stężeniami CO może wywołać objawy kliniczne przejawiające się spadkiem pojemności tlenowej krwinek czerwonych u zdrowych ludzi poziom COHb nie przekracza 0.5%, wzrasta do 50% przy wdychaniu powietrza o stężeniu CO równym 0.08% dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
Tlenek węgla - skutki uboczne 50% poziom COHb może wywołać: zaburzenia pracy serca układu krążenia nasilone zaburzenia oddechu śpiączkę dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
Tlenek węgla - skutki uboczne CO niskie stężenia w powietrzu: ucisk w okolicy czołowej lekkie bóle głowy, duszność wysiłkowa CO wzrost stężenia w powietrzu: coraz silniejsze bóle głowy nudności, mroczki, zaburzenia równowagi postępujące zatrucie prowadzi do śmierci dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
Tlenek węgla - skutki uboczne U dzieci, których matki przeszły zatrucie CO w czasie ciąży obserwuje się powikłania neurologiczne w postaci zaniku mózgu, drgawek, zaburzeń rozwoju umysłowego oraz zaburzeń psychosomatycznych Zatrucie CO u mężczyzn powoduje zaburzenia procesu tworzenia się plemników dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny Kategorie zagrożeń określające stopień prawdopodobnego ryzyka zdrowotnego pomieszczeń A. Zagrożenie śmiercią lub nieuleczalną chorobą (tlenek węgla, radon, tlenki azotu, ozon, pył oraz mykotoksyny) B. Zwiększenie podatności na zachorowania, występowanie charakterystycznych zespołów objawowych, odczyny alergiczne u osób nadwrażliwych (formaldehyd, rozpuszczalniki i lotne związki organiczne, żywe i martwe mikroorganizmy, roztocza i ich odchody, pyłki kwiatowe itp.) C. Podrażnienie dróg oddechowych, oczu lub ogólne złe samopoczucie (dwutlenek węgla, para wodna, substancje zapachowe, kurz i inne) dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
Niekorzystny wpływ składu chemicznego powietrza może wynikać z: Zakłócenia naturalnych proporcji głównych składników np. deficyt tlenowy; Obecności obcych substancji chemicznych (nieorganicznych lub organicznych), o działaniu: •* Drażniącym (przemijającym), nie powodującym trwałych skutków zdrowotnych, •* Trwale szkodliwym dla zdrowia w warunkach przekroczenia stężeń progowych, kumulowania się ich w organizmie (przekroczenie granicznej dozy przy długotrwałym oddziaływaniu nawet niskiego stężenia) •* Rakotwórczym. dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny Zespoły kliniczne związane z ekspozycją na zanieczyszczenia powietrza wewnętrznego (Building Related Illness (BRI) • Sick Building Syndrome (SBS) (Zespól chorego budynku) • Multiple Chemical Sensitivity (MSC) (Wieloczynnikowa nadwrażliwość chemiczna) • Chronić Fatique syndrome (CFS) (Zespól przewlekłego zmęczenia) dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny RADON W ATMOSFERZE Głównym źródłem radonu (Rn-222) w atmosferze jest radon wydostający się z gleby, gdzie jego stężenia sięgają tysięcy Bq/m3. Po wydostaniu się z gleby do atmosfery następuje bardzo szybka ekspansja radonu i jego rozrzedzenie powodując znaczny spadek stężenia. Wielkość ekshalacji radonu z gruntu jest zależna od miejsca (rodzaj gleby, geologia podłoża) oraz od warunków atmosferycznych (ciśnienie, siła i kierunek wiatru, wilgotność, obecność pokrywy śnieżnej, itp.). Średnie stężenie radonu w powietrzu atmosferycznym na terenie Polski utrzymuje się na poziomie do 10 Bq/m3, natomiast w budynkach mieszkalnych od kilku do ponad 100 Bq/m3. dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny RADON A ZDROWIE Radon jako gaz szlachetny nie wpływa bezpośrednio na nasz organizm. Rozpada się on, emitując cząstki alfa, na krótkożyciowe pochodne (izotopy polonu: 218Po i 214Po, i ołów 210Pb), które następnie łączą się z aerozolami i wnikają do układu oddechowego. Ten proces może stanowić wzrost zagrożenia zdrowotnego przy występowaniu wyższych stężeń radonu w pomieszczeniach, w których spędzamy większość czasu. Pochodne radonu nie deponują się jednolicie w układzie oddechowym - głębokość wnikania cząstki zależy od jej rozmiarów. Aerozole znajdujące się we wdychanym powietrzu są często odkładane w górnych częściach układu oddechowego lub nabłonku płucnym, skąd mogą być usunięte w ciągu kilku godzin. Jedynie najmniejsze cząstki (o średnicy poniżej 0,1 mm) trafiają do pęcherzyków płucnych. Tam zdeponowane mogą pozostawać miesiące lub lata. Cząsteczki aerozoli o dużej rozpuszczalności są szybko absorbowane z układu oddechowego do krwi, natomiast cząsteczki nierozpuszczalne są deponowane w ściankach pęcherzyków, a następnie fagocytowane przez leukocyty i przenoszone przez śródbłonek naczyń włosowatych do naczyń limfatycznych, którymi przemieszczane są do węzłów chłonnych. UDZIAŁ promieniowania radonu w SUMARYCZNEJ DAWCE ROCZNEJ WYNOSZĄCEJ ok. 2,8 mSv/rok (grudzień 2006) – wynosi 54% dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
Główne źródła zanieczyszczenia biologicznego mieszkań to m. i n.: a), mieszkańcy (ludzie, zwierzęta, szkodniki); b), systemy budowlane; c), wyposażenie i jego używanie; d), produkty żywnościowe; e), powietrze zewnętrzne (atmosferyczne), pora roku dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny Schorzenia, które mogą być związane z mikrobiologicznym zanieczyszczeniem powietrza • Zapalenie zatok Katar sienny • Zapalenie spojówek • Astma • Zapalenie płuc • Gorączka nawilżaczy, Legionelloza, gorączka Pontiac • Zespół SBS (zespół chorego budynku), MCS (wieloczynnikowa nadwrażliwość chemiczna), CFS (zespół przewlekłego zmęczenia) • Aspergilloza płuc • Kontaktowe dermatozy • Egzema atopowa Pokrzywka kontaktowa • Mykotoksykozy • Alergie i reakcje pseudo-alergiczne • Zakażenia szpitalne dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny Grzyby pleśniowe • Występują powszechnie w powietrzu atmosferycznym i powietrzu wnętrz; • Najczęściej występujące rodzaje to Alternaria, Aspregillus, Cladosporium, Fusarium, Mucor, Penicillium, Rhizopus i inne; • W przypadku większości gatunków ich patogenność wynika z podwyższonego stężenia komórek grzybów lub ich zarodników; • Niewielkie rozmiary zarodników grzybów (<10(im) pozwalają penetrować głęboko drzewo oskrzelowe co prowadzi najczęściej do reakcji alergicznych ze strony górnych i dolnych dróg oddechowych; • Grzyby stanowią jedną z podstawowych grup alergenów inhalacyjnych (uczulenie dotyczy 5-30% z atopią) odsetek ten jest zawsze wyższy u dzieci niż u dorosłych. dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
Drobnoustroje występujące w wodzie dzielimy na: 1. właściwe bakterie wodne - na ogół nieszkodliwe dla człowieka 2. bakterie glebowe - spłukiwane do wody wraz z odpadami, w większości nieszkodliwe dla człowieka 3. drobnoustroje ściekowe - wśród których największe znaczenie sanitarno-epidemiologiczne posiadają mikroorganizmy jelitowe, w tym chorobotwórcze. Najbardziej znane chorobotwórcze bakterie jelitowe przenoszone przez wodę: Salmonella, Shigella, Escherichia coli, Vibrio cholerne, Yersinia enterocolitica, Campylobacterfetus (jejuni). Wirusy jelitowe: hepatitis A, enterowirusy (Polio, Coxackie, ECHO), wirusy Norwalk, rotawirusy. Jaja pasożytów wewnętrznych: glista ludzka, włosogłówka, Toxocara cani, catL dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
Woda przeznaczona do spożycia przez ludzi To woda do: picia, gotowania, przygotowywania pożywienia lub innych celów gospodarstw domowych oraz woda używana do: produkcji żywności, środków farmaceutycznych i kosmetycznych, a także na potrzeby basenów kąpielowych, rekreacyjnych i pływalni. dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny Dyrektywa 98/83/EC Woda przeznaczona do spożycia przez ludzi ma być: zdrowa i czysta, czyli nie może zawierać: mikroorganizmów i pasożytów oraz innych substancji w liczbie lub stężeniu stwarzającym potencjalne niebezpieczeństwo dla zdrowia ludzi. dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny DEZYNFEKCJA WODY Dezynfekcja wody ma na celu: unieszkodliwienie drobnoustrojów w niej zawartych, mogących powodować choroby zakaźne. Osiągalna jest na drodze fizycznej i chemicznej. Najczęściej używane metody dezynfekcji wody Chlorowanie (chlor gazowy, dwutlenek chloru) Ozonowanie Promieniowanie UV dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
JAKOŚĆ WODY A NOWOTWORY [Cantor, Craun, 1995] Z prowadzonych badań epidemiologicznych i toksykologicznych wynika, że: 1. Arsen w wodzie pitnej powoduje raka skóry i możliwość wystąpienia innych nowotworów (krwi, nerek i płuc) 2. Syntetyczne związki organiczne, a w szczególności obecne w chlorowanej wodzie powierzchniowej powodują nowotwory krwi i odbytu 3. Azotany - wywoływać mogą nowotwory przewodu pokarmowego, a w szczególności raka żołądka i prawdopodobnie raka mózgu 4. Azbest - nowotwory żołądka i nerek 5. Radon obecny w wodzie pitnej przyczynia się do podwyższenia jego obecności w powietrzu mieszkań i podwyższa ryzyko nowotworów płuc. dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny ODPADY POCHODZĄCE Z ZAKŁADÓW UDZIELAJĄCYCH ŚWIADCZEŃ MEDYCZNYCH (ODPADY MEDYCZNE) Zgodnie z art.. 55 ust 1 pkt. 3 „Ustawy o odpadach”: „ ..... Zakazane jest składowanie odpadów medycznych na wysypiskach, niezależnie od tego, czy są one zaliczane do niebezpiecznych czy też nie ...” HIGIENA W PLACÓWKACH OPIEKI MEDYCZNEJ, opr. :dr inż.. Irena Kosińska dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny PODZIAŁ ODPADÓW MEDYCZNYCH (uwzględnia zagrożenia dla zdrowia i życia ludzi oraz środowiska tzw. podział z praktycznego punktu widzenia) SPECYFICZNE SPECJALNE POZOSTAŁE ODPADY dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny HIGIENA W PLACÓWKACH OPIEKI MEDYCZNEJ, opr. :dr inż.. Irena Kosińska
ODPADY MEDYCZNE ODPADY SPECYFICZNE Wszystkie odpady niebezpieczne, zawierające żywe drobnoustroje chorobotwórcze lub ich toksyny, oraz inne formy zdolne do przeniesienia materiału genetycznego, o których wiadomo lub co do których istnieją wiarygodne podstawy do sądzenia, że wywołują choroby u ludzi i zwierząt, o kodach klasyfikacyjnych 180102*, 180103*, 180180*, 180182*. dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny HIGIENA W PLACÓWKACH OPIEKI MEDYCZNEJ, opr. :dr inż.. Irena Kosińska
ODPADY MEDYCZNE ODPADY SPECYFICZNE Ostre narzędzia; użyte materiały opatrunkowe; strzykawki, wenflony, aparaty po przetaczaniu krwi, kaniule, cewniki, jednorazowe opakowania na krew, rękawiczki jednorazowego użytku, probówki i pojemniki na próbki do analiz; pościel i fartuchy jednorazowego użytku, które pozostawały w kontakcie z zakażonym pacjentem, wydzielinami i wydalinami stanowiącymi potencjalne ryzyko zakażenia, lub innym materiałem zakaźnym; dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny HIGIENA W PLACÓWKACH OPIEKI MEDYCZNEJ, opr. :dr inż.. Irena Kosińska
ODPADY MEDYCZNE ODPADY SPECYFICZNE cd. odpady z oddziałów zakaźnych, w tym resztki żywności; preparaty biologiczne, w tym aktywne szczepionki; kultury laboratoryjne; tkanki i szczątki ludzkie; inne, o ile pozostawały w kontakcie z zakażonym pacjentem lub z materiałem zakaźnym. HIGIENA W PLACÓWKACH OPIEKI MEDYCZNEJ, opr. :dr inż.. Irena Kosińska dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
ODPADY MEDYCZNE ODPADY SPECJALNE Wszystkie odpady niebezpieczne, zawierające substancje chemiczne, o których wiadomo lub co do których istnieją wiarygodne podstawy do sadzenia, że wywołują choroby niezakaźne u ludzi i zwierząt, o kodach klasyfikacyjnych 18 01 06*, 18 01 08*, 18 01 10* HIGIENA W PLACÓWKACH OPIEKI MEDYCZNEJ, opr. :dr inż.. Irena Kosińska dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
ODPADY MEDYCZNE ODPADY SPECJALNE Odpady, które niosą ze sobą zagrożenie chemiczne (toksykologiczne), np.: pozostałości cytostatyków; niektóre środki farmaceutyczne; odczynniki i błony fotograficzne; baterie; świetlówki; oleje; niektóre odczynniki chemiczne; substancje radioaktywne. HIGIENA W PLACÓWKACH OPIEKI MEDYCZNEJ, opr. :dr inż.. Irena Kosińska dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
ODPADY MEDYCZNE POZOSTAŁE ODPADY (nie niebezpieczne) Powstałe przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych, o kodach klasyfikacyjnych: 18 01 01, 18 01 04, 18 01 07, 18 01 09, 18 01 81. HIGIENA W PLACÓWKACH OPIEKI MEDYCZNEJ, opr. :dr inż.. Irena Kosińska dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
ODPADY MEDYCZNE INNE ODPADY MEDYCZNE Wszystkie pozostałe odpady powstałe przy świadczeniu usług medycznych, które nie stanowią zagrożenia dla zdrowia i życia ludzi oraz dla środowiska. HIGIENA W PLACÓWKACH OPIEKI MEDYCZNEJ, opr. :dr inż.. Irena Kosińska dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
ODPADY MEDYCZNE ODPADY KOMUNALNE Zaliczamy do nich m.in. odpady: pochodzące z działów administracyjnych i obsługi technicznej; biurowe; kuchenne; materiały opakowaniowe; niektóre materiały stosowane w leczeniu, nie stanowiące zagrożenia infekcyjnego i toksycznego; inne, które nie powstały bezpośrednio przy udziale świadczeń zdrowotnych. dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny HIGIENA W PLACÓWKACH OPIEKI MEDYCZNEJ, opr. :dr inż. Irena Kosińska
dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny POSTĘPOWANIE Z ODPADAMI MEDYCZNYMI PRZECHOWYWANIE ODPADÓW (POMIESZCZENIA) Na terenie zakładu udzielającego świadczeń zdrowotnych odpady medyczne powinny być przechowywane poza miejscem ich powstawania, w odpowiednio przystosowanym do tego celu pomieszczeniu spełniającym określone kryteria. HIGIENA W PLACÓWKACH OPIEKI MEDYCZNEJ, opr. :dr inż.. Irena Kosińska dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny ODPADY MEDYCZNE PRZECHOWYWANIE ODPADÓW KRYTERIA DOTYCZĄCE POMIESZCZEŃ (c) W przypadku niewielkich placówek medycznych, takich jak np. małe przychodnie, poradnie, indywidualna i grupowa praktyka lekarska, możliwe jest przechowywanie odpadów medycznych w wydzielonym miejscu, odizolowanym od części, w której udzielane są świadczenia zdrowotne. dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny HIGIENA W PLACÓWKACH OPIEKI MEDYCZNEJ, opr. :dr inż.. Irena Kosińska
dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny ODPADY MEDYCZNE PRZECHOWYWANIE ODPADÓW KRYTERIA DOTYCZĄCE POMIESZCZEŃ czas przechowywania (d) Czas przechowywania odpadów specyficznych nie może przekraczać 48 godzin w pomieszczeniach o temperaturze wyższej niż 10oC. W temperaturze poniżej 10oC odpady specyficzne mogą być przechowywane tak długo, jak pozwala na to ich rodzaj, ale nie dłużej niż 14 dni. dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny HIGIENA W PLACÓWKACH OPIEKI MEDYCZNEJ, opr. :dr inż.. Irena Kosińska
POSTĘPOWANIE Z ODPADAMI MEDYCZNYMI Zgodnie z założeniami dyrektyw europejskich oraz ustawą o odpadach (z dnia 27 kwietnia 2001), Wszystkie odpady pochodzące z zakładów udzielających świadczeń zdrowotnych powinny być segregowane w miejscach ich powstawania na odpady komunalne, specyficzne i specjalne i inne odpady medyczne. Odpady te, z wyjątkiem specyficznych, mogą być poddane dalszej segregacji, uwzględniając ich rodzaj, charakterystykę i sposób zagospodarowania, np. jeżeli jest to ekonomicznie uzasadnione, należy oddzielnie zbierać papier, złom metali kolorowych, złom żelazny, tworzywa sztuczne celem przekazania ich do odzysku. Osobną grupę stanowią szczątki ludzkie (Rozporządzenie ministra zdrowia z dnia 7 grudnia 2001 r. w sprawie postępowania ze zwłokami i szczątkami ludzkimi (Dz.U. z 2001, nr 153, poz.1783). dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny HIGIENA W PLACÓWKACH OPIEKI MEDYCZNEJ, opr. :dr inż.. Irena Kosińska
dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny DOPUSZCZALNE SPOSOBY UNIESZKODLIWIANIA ODPADÓW MEDYCZNYCH W ZALEŻNOŚCI OD ICH RODZAJU (Dz.U. Nr8, poz.104,2003) 18 01 02* Części ciała i organy - Termiczne przekształcanie odpadów (D10) 18 01 02 Pojemniki na krew i konserwanty służące do jej przechowywania (z wyłączeniem 180103) - Termiczne przekształcanie odpadów (D10), autoklawowanie (D9), dezynfekcja termiczna (D9), działanie mikrofalami (D9) 18 01 03* Inne odpady, które zawierają żywe drobnoustroje chorobotwórcze lub ich toksyny oraz inne formy zdolne do przeniesienia materiału genetycznego, o których wiadomo lub co do których istnieją wiarygodne podstawy do sadzenia, że wywołują choroby u ludzi i zwierząt. Termiczne przekształcanie odpadów (D10), autoklawowanie (D9), dezynfekcja termiczna (D9), działanie mikrofalami (D9) dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny HIGIENA W PLACÓWKACH OPIEKI MEDYCZNEJ, opr. :dr inż.. Irena Kosińska
dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny DOPUSZCZALNE SPOSOBY UNIESZKODLIWIANIA ODPADÓW MEDYCZNYCH W ZALEŻNOŚCI OD ICH RODZAJU (Dz.U. Nr8, poz.104,2003) (b) Dezynfekcja chemiczna nie jest dopuszczalna jako jeden ze sposobów unieszkodliwiania zakaźnych odpadów medycznych ze względu na potencjalna możliwość zanieczyszczenia środowiska stosowanymi do tego celu środkami. dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny HIGIENA W PLACÓWKACH OPIEKI MEDYCZNEJ, opr. :dr inż.. Irena Kosińska
DOPUSZCZALNE W POLSCE TECHNOLOGIE UNIESZKODLIWIANIA ODPADÓW MEDYCZNYCH DEZYNFEKCJA TERMICZNA Proces prowadzony w specjalnie do tego przystosowanych urządzeniach lub instalacjach, z zachowaniem parametrów procesu zapewniających pozbawienie odpadów właściwości zakaźnych. dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny HIGIENA W PLACÓWKACH OPIEKI MEDYCZNEJ, opr. :dr inż.. Irena Kosińska
Ocena stanu higienicznego gleby polega m.in. na Badaniach helmintologicznych - określających obecność robaków pasożytniczych w glebie (glista ludzka - Ascaris lumbricoides, włosogłówka - Trichuris trichuria) badanie zawartości metali ciężkich rozkład substancji organicznych pH gleby dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
Ocena biologicznego zanieczyszczenia gleby Bakterie grupy coli (miano coli >1) Bakterie Escherichia coli Ogólna liczba bakterii mezofilnych (1g gleby <1mln), psychrofilnych i termofilnych Clostridium perfringens (miano >0.1) Bacterium proteus Jaja helmintów nie powinny być wykryte w 1g gleby dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
Toksoplasma gondi - Toksoplazmoza Rezerwuarem są liczne gatunki ssaków i ptaków, głównie koty, które wydalają oocysty pierwotniaka z kałem i zagrzebują je w ziemi (np.. Piaskownice!!!) inwazja pierwotniaka u dzieci (objawy ze strony ośrodkowego układu nerwowego i narządów wewnętrznych) u osób dorosłych - kobiety ciężarne - poronienia dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny Geohelmintozy Gleba stanowi dla nich miejsce gdzie dojrzewają i są zdolne do inwazji: Glistnica - Ascaris lumbricoides Włosogłówczyca - włosogłówka Źródła: gleba nawożona fekaliami, nawadniana ściekami dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny Zakażenia przyranne Tężec (Clostridium tetani) Zgorzel gazowa (Clostridium perfringens, Clostridium septicum, Clostridium histolyticum i inne) dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
Higiena gabinetu lekarskiego Gabinet lekarski, a w szczególności pokój badań lekarskich (gdy jest wydzielony z pozostałej części gabinetu), obciążony jest średnim poziomem ryzyka zakażenia spowodowanego przez zanieczyszczenie drobnoustrojami narzędzi diagnostycznych, sprzętów i powierzchni. Ryzyko to dotyczy wyposażenia, które nie penetruje przez skórę i nie wnika do jałowych przestrzeni ciała, ale ma kontakt z błoną śluzową lub nieuszkodzoną skórą. Wyposażenie to wymaga oczyszczania poprzez mycie i dezynfekcję, w zasadzie po zakończeniu każdego dnia pracy, z wyjątkiem sytuacji, gdy dojdzie do zanieczyszczenia krwią lub wydzielinami czy wydalinami. Pomocą w zapobieganiu przenoszenia zakażeń w gabinecie lekarskim są wprowadzone procedury higieniczne, do których należy mycie i dezynfekcja rąk, sprzętów i powierzchni. W gabinecie lekarskim za pomocą preparatów bakterio- i grzybobójczych, pozytywnie zaopiniowanych przez Państwowy Zakład Higieny należy dezynfekować: słuchawki lekarskie (zwłaszcza po kontakcie ze skórą pacjenta, na której występowały jakiekolwiek wykwity), mankiety do mierzenia ciśnienia itp. Szpatułki drewniane, plastikowe do badania jamy ustnej i gardła muszą być stosowane jednorazowo, a następnie traktowane jako odpady medyczne. Kozetka lekarska powinna być pokryta prześcieradłem jednorazowego użytku, zmienianym dla każdego pacjenta. Takie postępowanie dotyczy także stołu do badania niemowląt w gabinecie pediatrycznym. dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
Higiena gabinetu zabiegowego Gabinet zabiegowy charakteryzuje duży poziom ryzyka zakażeń, do których może dochodzić przez skażone drobnoustrojami narzędzia, sprzęt i powierzchnie. Dotyczy to wyposażenia, które penetruje przez skórę, wnika do jałowych przestrzeni ciała oraz penetruje system naczyniowy. Wyposażenie to wymaga wstępnej dezynfekcji, oczyszczania poprzez mycie, a następnie sterylizacji. Wymagania te stosują się do narzędzi wielokrotnego użytku, służących do zabiegów związanych z naruszeniem ciągłości tkanek, bądź wymagających kontaktu z błoną śluzową lub uszkodzoną skórą (jak np. opatrunki i zdejmowanie szwów przy użyciu sprzętu medycznego). Inne narzędzia i sprzęty, mogące łatwo ulec zanieczyszczeniu krwią lub innym materiałem zakaźnym (jak np. kozetka lekarska, fotel do iniekcji dożylnych i pobierania krwi), należy dezynfekować preparatami o szerokim spektrum działania, za każdym razem w przypadku zanieczyszczenia oraz po zakończeniu dnia pracy. Kozetka lekarska powinna być pokryta prześcieradłem jednorazowego użytku, zmienianym dla każdego pacjenta. Dotyczy to także stołu do pielęgnacji niemowląt. Mycie i dezynfekcję całego pomieszczenia i sprzętów powinno się przeprowadzać codziennie po zakończeniu dnia pracy. Sterylizacja narzędzi musi być przeprowadzana według stosownych metod i zasad oraz z wykorzystaniem odpowiedniego aparatu sterylizacyjnego i właściwych metod kontroli skuteczności jego działania. Każde narzędzie powinno być poddane dezynfekcji natychmiast po użyciu, następnie powinno zostać starannie oczyszczone i wysuszone, a dopiero po tych zabiegach skierowane do sterylizacji. dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
Higiena gabinetu zabiegowego Odpady powstające w gabinecie zabiegowym. Zużyty sprzęt jednorazowego użytku, materiały opatrunkowe, rękawiczki itp., powinno się gromadzić w specjalnych pojemnikach i utylizować zgodnie z zasadami przyjętymi dla tego rodzaju odpadów. Przedmioty ostre, jak igły, po użyciu należy wrzucać do specjalnych plastikowych pojemników o twardych, nieprzekłuwalnych ściankach. Po napełnieniu do 3/4 objętości pojemniki należy zamknąć i traktować jak inne odpady medyczne. Pojemniki na skażony sprzęt i materiały powinny być oznaczone czerwonym kolorem. dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
Higiena sal operacyjnych Sala operacyjna jako miejsce szczególne w bloku operacyjnym, musi spełniać odpowiednie warunki zapewniające bezpieczne dla pacjenta i personelu przeprowadzenie zabiegu operacyjnego. W sali operacyjnej powinien być zachowany wzmożony reżim sanitarny, aby nie była ona miejscem, w którym dochodzić może do zakażenia pacjenta. W związku z powyższym od personelu sali operacyjnej wymaga się szczególnej samodyscypliny, dużej wiedzy fachowej i odpowiednich umiejętności. Współcześnie budowane bloki operacyjne posiadają klimatyzowane sale operacyjne, co wyklucza konieczność instalowania kaloryferów w takich obiektach (siedlisko pyłów i patogennej mikroflory). Brak okien ogranicza również dostęp zanieczyszczeń z powietrza atmosferycznego (przede wszystkim bakterii i grzybów). Jeżeli w sali operacyjnej znajdują się okna, to winny być zamknięte na stałe. W każdym bloku operacyjnym (bez względu na jego wielkość) powinny być stworzone warunki do bezpiecznego, zgodnego z zasadami aseptyki przeprowadzania zabiegów operacyjnych. Układ pomieszczeń tworzących blok operacyjny powinien zapewnić zachowanie strefy brudnej, czystej i jałowej oraz wymusić jednokierunkowy ruch personelu, pacjentów i jałowego materiału. Aby zapewnić jednokierunkowość, w bloku operacyjnym powinno być jedno wejście i wyjście dla pacjenta. Pomieszczenia bloku operacyjnego pomiędzy poszczególnymi strefami powinny być zamykane samoczynnie na zasadzie zamków samozatrzaskowych. dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
Sala operacyjna Główne źródła zagrożeń zdrowia na salach operacyjnych: Zyski ciepła (pochodzą od niezbędnego podczas operacji oświetlenia w postaci lamp sufitowych, lampy bezcieniowej i lamp bocznych oświetlających dodatkowo pole operacyjne; od aparatów medycznych działających podczas operacji oraz od oświetlenia naturalnego. Zalecana temperatura powietrza wg różnych norm zawarta może być w przedziale od 18 do nawet 26oC. Zyski wilgoci (źródła: urządzenia znajdujące się w sali, powierzchnie zwilżone). Wilgotność względna sali operacyjnej powinna zapewniać dobre samopoczucie osób w niej przebywających, oraz posiadać wartość wykluczającą możliwość eksplozji gazów anestezyjnych. Zalecana wilgotność względna wg różnych norm kształtuje się w przedziale 35- 60%. Hałas (źródła: praca aparatury medycznej lub praca wadliwie działającej lub źle izolowanej instalacji klimatyzacyjnej, hałas zewnętrzny). Poziom natężenia hałasu, odpowiadający wymaganiom higienicznym 35-50dB. Praca ze źródłami UV (źródła UV to urządzenia stosowane do dezynfekcji sprzętu i pomieszczeń). Podczas pracy lamp ultrafioletowych do środowiska dezynfekowanego wydziela się dodatkowo ozon, co potęguje ich siłę biobójczą, a jednocześnie stwarza zagrożenie zanieczyszczenia ozonem powietrza wewnętrznego. dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
Sala operacyjna Główne źródła zagrożeń zdrowia na salach operacyjnych: Personel sali operacyjnej narażony jest na: czynniki niebezpieczne i czynniki szkodliwe oraz czynniki uciążliwe. Do czynników niebezpiecznych i szkodliwych zaliczamy: narażenie na ciągłą ekspozycję gazów anestetycznych narażenie na środki antyseptyczne narażenie na promieniowanie rentgenowskie pracę w polu magnetycznym hałas narażenie na infekcje. Czynniki uciążliwe to: wysoki poziom stresu częsta zmiana napięć psychicznych nieregularne godziny pracy nadmierne przeciążenie pracą. dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny Zakażenia szpitalne Według uproszczonej definicji zakażenie szpitalne to „zakażenie, które rozwija się w czasie pobytu chorego lub po jego wypisie ze szpitala, u pacjentów, którzy nie byli zakażeni przy przyjęciu do szpitala” Zakażenia szpitalne dzielą się na: zakażenia endogenne zakażenia egzogenne. dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny Zakażenia szpitalne Drobnoustroje uznawane za czynnik etiologiczny zakażeń szpitalnych to: bakterie Gram-dodatnie, bakterie Gram-ujemne, bakterie nietypowe, wirusy krwiopochodne, wirusy oddechowe, inne wirusy, grzyby oraz pasożyty. Bakterie Gram-dodatnie: ziarenkowce tlenowe ( Staphylococcus aureus koagulazo-dodatnie wrażliwe na metycylinę (MSSA) i oporne (MRSA); Staphylococcus epidermidis koagulazoujemne wrażliwe i oporne na metycylinę; Streptococcus, w tym: enterokoki (Enterococ-cusfaecalis i Enterococcus faecium), streptokoki β-hemolizujące (Streptococcus pyogenes i inne), streptokoki α-hemolizujące (Streptococcus pneumoniae, grupa Streptococcus viridans i inne); bakterie nitkowate tlenowe (Nocardia asteroides i inne); laseczki beztlenowe (Clostridium difficile, Clostridium perfringens i inne); prątki, w tym Mycobacterium tuberculosis oraz prątki nietypowe (Mycobacterium avium i inne); maczugowce (Corynebacterium urealiticum i inne). Bakterie Gram-ujemne: pałeczki tlenowe fermentujące, w tym: (Enterobacteriaceae (Escherichia coli, Klebsiella, Serratia, Enterobacter, Proteus, Morganella, Citrobacter, Salmonella, Shigella i inne); Haemophilus influenzae; Legionella (Legionella pneumophila i inne), pałeczki tlenowe niefermentujące (Pseudomonas aeruginosa, Burkholderia cepacia, Stenatrophomonas maltophila, Adnetobacter, Achromobacter i inne); pałeczki beztlenowe (Bacteroides, Prevotella i inne). Bakterie nietypowe: Mycoplasma (Mycoplasma pneumoniae i inne); Chlamydia (Chlamydia pneumoniae i inne). dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
Zakażenia szpitalne cd Wirusy krwiopochodne: wirus zapalenia wątroby B (HBV) z rodziny Hepadnaviridae; wirus zapalenia wątroby C (HCV) z rodziny Flavoviridae; ludzki wirus upośledzenia odporności (HIV) z rodziny Retroviridae; wirus cytomegalii (CMV) z rodziny Herpesviridae. Wirusy oddechowe: wirus grypy A i B z rodziny Orthomyxoviridae; wirusy paragrypy i RSV z rodziny Paramyxoviridae (enterovirusy ECHO i Coxsackie z rodziny Picornavidae; adenowirusy z rodziny Mastadenoviridae; rinowirusy z rodziny Picornaviridae) Inne wirusy: wirus varicella-zoster (VZV) z rodziny Herpesviridae; wirus różyczki z rodziny Togariviridae; rotawirusy z rodziny Reoviridae. Grzyby: grzyby drożdżopodobne (Candida albicans, Candida tropicalis, Candida parapsilosis, Candida krusei, Candida glabrata, Cryptococcus neoformans, Scedosporium prolificans i inne); grzyby drożdżopodobne atypowe (Candida dubliniensis); grzyby pleśniowe (Aspergillus fumigatus, A.flavus, A. niger i inne; Fusarium spp. (Fusarium solani, Fusarium moniliforme, Fusani oxysperum i inne). Pasożyty: Enterobiiis vermicularis; Hymenolepis nana; Cryptosporidium spp. . dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
Zakażenia szpitalne - kryteria Kryteria kliniczne ustalone przez amerykański Centers for Disease Control w 1988 roku są najczęściej stosowane przy stwierdzaniu zakażeń szpitalnych. Wykonano je na potrzeby programu the National Nosocomial Infections Study (NNIS) i modyfikowano w 1992 i 1996 roku. Według powyższego kryterium zakażenia szpitalne dzieli się na 13 grup klinicznych, które przedstawiono poniżej: zakażenia miejsc chirurgicznych (ran pooperacyjnych), pierwotne zakażenia krwi, zapalenia płuc, zakażenia dróg moczowych, zakażenia kości i stawów, zakażenia układu sercowo-naczyniowego, zakażenia centralnego układu nerwowego, zakażenia oka, ucha, nosa, gardła i jamy ustnej, zakażenia układu pokarmowego, w tym zakażenia pokarmowe, żołądkowo-jelitowe i inne zakażenia wewnątrzbrzuszne oraz wirusowe zapalenia wątroby, zakażenia dolnych dróg oddechowych (z wyłączeniem pneumonii) z uwzględnieniem zapaleń oskrzeli i tchawicy, zakażenia układu rozrodczego, zakażenia skóry i tkanek miękkich z uwzględnieniem owrzodzeń odleżynowych oraz ran oparzeniowych, zakażenia układowe, które obejmują infekcje wielonarządowe bez pojedynczego określonego miejsca infekcji i zazwyczaj wirusowego pochodzenia. dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny Zakażenia szpitalne Do najczęstszych postaci klinicznych zakażeń szpitalnych należą: zapalenia dróg moczowych, zapalenia układu oddechowego, zakażenia miejscowe, zakażenia ran pooperacyjnych oraz posocznice. Częstość występowania poszczególnych rozpoznań zakażeń jest zróżnicowana i zależy od specyfiki oddziału lub szpitala oraz metodyki przeprowadzanych badań. Przy stwierdzaniu zakażeń szpitalnych uwzględnia się czynnik czasu, który upływa od chwili przyjęcia pacjenta do szpitala do momentu ujawnienia się infekcji. Większość zakażeń bakteryjnych ujawnia się co najmniej po upływie 48-72 godzin od przyjęcia do szpitala. Okres wylęgania może być dłuższy i wynosić od dwóch tygodni (legionelloza), do sześciu miesięcy (zakażenia wywołane przez wirusy hepatotropowe) oraz kilku lat (zakażenia HIV/AIDS). Czynnik czasu jest również uwzględniany w przypadku zakażeń miejsc chirurgicznych. Infekcje skóry, tkanki podskórnej, mięśni i innych tkanek ujawniające się w okresie do 30 dni od nacięcia chirurgicznego są uznawane za zakażenia szpitalne. Przy implantach ciał obcych, jak protezy naczyniowe lub sztuczne zastawki, okres rozwoju infekcji szpitalnych pod postacią głębokich zakażeń może być wydłużony do jednego roku. Za zakażenia szpitalne przyjmuje się infekcje noworodków związane z pasażem przez drogi rodne w czasie porodu i wywołane przez mikroflorę matczyną. Natomiast nie kwalifikuje się jako zakażenie szpitalne u noworodków infekcji przechodzących przez łożysko i ujawnionych wkrótce po urodzeniu, jak opryszczka, toksoplazmoza lub kiła wrodzona. Za zakażenia układu pokarmowego uważa się ostre epizody biegunkowe u hospitalizowanych chorych z płynnymi stolcami, które utrzymują się przez co najmniej 12 godzin. W walce z zakażeniami szpitalnymi ogromną rolę odgrywa monitoring zakażeń szpitalnych. Prowadzony on jest przez szpitalny Zespół ds. Zakażeń Szpitalnych z uwzględnieniem specyfiki szpitala oraz jego potrzeb i możliwości. Cel i zakres (moduły) monitoringu zakażeń szpitalnych określają roczne (okresowe) plany monitoringu opracowane przez wyżej wymieniony Zespół. Szczególnie istotny z punktu widzenia ograniczenia zakażeń szpitalnych jest również jego nadzór nad antybiotykoterapią prowadzoną w szpitalu. dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny Medycyna pracy dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
Nadzór nad warunkami pracy Państwowy nadzór nad warunkami pracy Państwowa Inspekcja Pracy Państwowa Inspekcja Sanitarna Urząd Dozoru Technicznego Inne państwowe organy nadzoru: urzędy morskie, górnicze, prokuratura, organy administracji architektoniczno-budowlanej i nadzoru budowlanego (starosta, wojewoda, Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego) Społeczny nadzór nad warunkami pracy: związki zawodowe, SIP dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
Środowisko bytowania a środowisko pracy Labilność środowiska bytowania (warunki korzystne i niekorzystne, na ogół zmienne w czasie - zależne od pory roku, infrastruktury, polityki ochrony środowiska itp.. Na ogół stałe warunki panujące na stanowisku pracy - niekoniecznie korzystne dla zdrowia - możliwość zmniejszania ryzyka zagrożenia zdrowia dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
Badania i pomiary czynników szkodliwych Pracodawca obowiązany jest informować pracowników o ryzyku zawodowym, na stanowisku pracy oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami Pracodawca obowiązany jest stosować środki zapobiegające chorobom zawodowym i innym chorobom związanym z wykonywana pracą Pracodawca przeprowadza na własny koszt badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia Pracodawca rejestruje i przechowuje wyniki badań i pomiarów, a także je udostępnia pracownikom na ich żądanie lub ich przedstawicielom Pracodawca obowiązany jest przeprowadzić badania w ciągu 30 dni od rozpoczęcia działalności dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny Pojęcia dotyczące stężeń i natężeń czynników szkodliwych w środowisku pracy NDS - najwyższe dopuszczalne stężenie NDSCh - najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe NDSP - najwyższe dopuszczalne stężenie pułapowe NDN - najwyższe dopuszczalne natężenie dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
NDS - Najwyższe Dopuszczalne Stężenie Wartość średnia ważona stężenia, którego oddziaływanie na pracownika w ciągu ośmiogodzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, określonego w Kodeksie Pracy, przez okres jego aktywności zawodowej, nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
NDSCh - Najwyższe Dopuszczalne Stężenie Chwilowe Wartość średnia stężenia, które nie powinno spowodować ujemnych zmian w stanie zdrowia pracownika, jeżeli występuje w środowisku pracy nie dłużej niż 15 minut i nie częściej niż 2 razy w czasie zmiany roboczej, w odstępie czasu nie krótszym niż 1 godzina. dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
NDSP - Najwyższe Dopuszczalne Stężenie Pułapowe Stężenie, które ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia pracownika nie może być w środowisku pracy przekroczone w żadnym momencie dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
NDN - Najwyższe Dopuszczalne Natężenie Wartość średnia natężenia, którego oddziaływanie na pracownika w ciągu ośmiogodzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, określonego w Kodeksie Pracy, przez okres jego aktywności zawodowej, nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
Profilaktyczne badania lekarskie Badania wstępne Badania okresowe Badania kontrolne (badania w przypadku niezdolności do pracy trwającej ponad 30 dni) Badanie profilaktyczne kończy się orzeczeniem lekarskim stwierdzającym: - brak przeciwwskazań zdrowotnych do pracy na określonym stanowisku pracy lub - przeciwwskazania zdrowotne do pracy na określonym stanowisku pracy dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
Rodzaje badań profilaktycznych w medycynie pracy 1. badania wstępne – wykonywane u osób przystępujących do pracy oraz pracowników zmieniających stanowisko pracy w obrębie tego samego zakładu, ale tylko w przypadku zmiany narażenia na czynniki szkodliwe lub uciążliwe; celem tych badań jest ocena przydatności psychofizycznej kandydata do pracy na określonym stanowisku i w określonych warunkach. 2. badania okresowe – wykonywane u osób zatrudnionych na określonym stanowisku; celem badania jest ocena wpływu warunków pracy na stan zdrowia pracownika. 3. badania kontrolne – dotyczą pracowników przystępujących do pracy po okresie absencji chorobowej przekraczającej 30 dni; zadaniem lekarza orzekającego jest określenie, czy choroba nie spowodowała zmian w stanie zdrowia uniemożliwiających wykonywanie dotychczasowej pracy. Koszty badań ponosi pracodawca. Kierując pracownika na badania profilaktyczne, pracodawca obowiązany jest określić: rodzaj badania (wstępne, okresowe, kontrolne), stanowisko pracy, czynniki szkodliwe i/lub uciążliwe występujące na tym stanowisku (w odniesieniu do czynników szkodliwych, np. hałasu, należy podać aktualne wyniki pomiarów). Obok wymienionych badań profilaktycznych niektóre grupy zawodowe mają obowiązek poddania się dodatkowym badaniom, koniecznym ze względu na szczególne kryteria zawodowe wymagane od zatrudnionych. Jako przykład można wymienić badania wykonywane dla celów sanitarno-epidemiologicznych np. u pracowników zatrudnionych w gastronomii. Zakres i tryb realizacji tych badań regulują odrębne przepisy. Inną grupę osób podlegających badaniom profilaktycznym stanowią uczniowie oraz uczestnicy studiów doktoranckich, którzy w trakcie nauki eksponowani są na czynniki mogące zagrozić ich zdrowiu. Badania profilaktyczne mogą wykonywać lekarze posiadający odpowiednie kwalifikacje. Są to specjaliści w dziedzinie medycyny pracy, medycyny morskiej i tropikalnej, medycyny kolejowej bądź lotniczej oraz lekarze, którzy co najmniej 6 lat pracowali w charakterze lekarza zakładowego i odbyli odpowiednie szkolenia. dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
Czynniki niebezpieczne w środowisku pracy (urazowe) Elementy ruchome i luźne Elementy ostre i wystające Przemieszczanie się ludzi Porażenie prądem elektrycznym Poparzenie Pożar lub/i wybuch (inaczej czynniki fizyczne, działające przeważnie na pracownika w sposób nagły) dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
Czynniki szkodliwe i uciążliwe Działając na pracownika przez okres dłuższy mogą spowodować obniżenie sprawności fizycznej i psychicznej (np.. obniżenie wydajności pracy) lub zmiany w stanie zdrowia, wywołując w ostateczności choroby zawodowe. Należą do nich: Czynniki fizyczne Czynniki chemiczne Czynniki biologiczne Czynniki psychofizyczne dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny Wykaz prac narażających pracowników na działanie czynników biologicznych Praca w zakładach produkujących żywność Praca w rolnictwie Praca, podczas której dochodzi do kontaktu ze zwierzętami lub produktami pochodzenia zwierzęcego Praca w jednostkach ochrony zdrowia Praca w laboratoriach klinicznych, weterynaryjnych lub diagnostycznych Praca w zakładach gospodarki odpadami Praca przy oczyszczaniu ścieków Praca w innych okolicznościach niż wymieniona powyżej, podczas której jest potwierdzone narażenie na działanie czynników biologicznych. dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
Czynniki psychofizyczne Obciążenie fizyczne (statyczne i dynamiczne) obciążenie rąk, obciążenie nóg Obciążenie psychonerwowe przeciążenie psychiki niedociążenie psychiki (automatyzacja) monotonia pracy dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
Wypalenie zawodowe - główne wyznaczniki wypalenia się: Wyczerpanie emocjonalne (objawia się - zniechęceniem do pracy, drażliwością, stałe napięcie psychofizycznym, człowiek ma poczucie chronicznego zmęczenia, częściej choruje, wskutek obniżonej odporności, cierpi na bezsenność oraz częste bóle głowy) Depersonalizacja (dystansowanie się wobec pacjentów i współpracowników, powierzchowność działań, lekarz traktuje chorego jak „przypadek”, staje się cyniczny, przypisuje chorym winę za własne niepowodzenia) Obniżone poczucie dokonań osobistych (przestaje wierzyć w siebie, wchodzi w konflikty z otoczeniem, czuje się niesprawiedliwie traktowany, staje się agresywny, traci zdolność do rozwiązywania problemów) dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
Stopnie rozwoju wypalenia zawodowego (wg J.Flenglera) 1. Grzeczność i idealizm 2. Przepracowanie 3. Coraz bardziej zmniejszająca się grzeczność 4. Poczucie winy z tego powodu 5. Coraz większy wysiłek, żeby być grzecznym i solidnym 6. Brak sukcesów 7. Bezradność 8. Utrata nadziei 9. Wyczerpanie, awersja do klientów, apatia stanowczy sprzeciw, złość 10. Wypalenie: oskarżanie siebie, ucieczka, cynizm, sarkazm, reakcje psychosomatyczne, nieobecność w pracy, duże wydatki pieniężne, wypadki, sztywne trzymanie się przepisów w pracy, samobójstwo, romanse bez miłości, rozwód, nagła, nieprzemyślana rezygnacja z pracy, upadek społeczny dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny Mobbing Mobbing - to termin wywodzący się z angielskiego słowa to mob (szykanować), oznaczający celowe, systematyczne, powtarzające się przez dłuższy czas, zachowania naruszające godność osobistą danej osoby. Terminu mobbing w odniesieniu do zachowań występujących w grupach społecznych użył jako pierwszy szwedzki naukowiec Peter-Paul Heinemann. Mobbing zazwyczaj ma na celu lub skutkuje: poniżeniem, ośmieszeniem, zaniżeniem samooceny lub wyeliminowaniem albo odizolowaniem pracownika od współpracowników. dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
Taktyki mobingu i aspekty prawne mobbingu taktyka upokorzenia taktyka zastraszenia taktyka pomniejszenia kompetencji taktyka izolacji taktyka poniżania taktyka utrudniania wykonywania pracy Aspekty prawne Prawo pracy Według art. 943 § 2.Kodeksu pracy Kodeksu mobing oznacza działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników. Pracodawca jest obowiązany przeciwdziałać mobingowi (art. 943 § 1. K.p.). dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny Ergonomia Interdyscyplinarna nauka, zajmująca się przystosowaniem narzędzi, maszyn, środowiska i warunków pracy do autonomicznych i psychofizycznych cech możliwości człowieka, - zapewniające sprawne, wydajne i bezpieczne wykonanie przez niego pracy, przy stosunkowo niskim koszcie biologicznym. dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
Najważniejsze dyscypliny współczesnej ergonomii to: Fizjologia pracy, psychologia pracy, antropologia, organizacja pracy, nauki techniczne, medycyna pracy, ochrona środowiska, bionika, pedagogika pracy, socjologia pracy, estetyka, prawo ergonomiczne W ergonomii dominującym elementem jest człowiek. Dwie grupy nauk: dot. człowieka i dot. techniki dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
Główne kierunki działania ergonomii Badania podstawowe, badania stosowane i zastosowanie ergonomii Ergonomia korekcyjna Ergonomia koncepcyjna Ergonomia warunków pracy Ergonomia wyrobów dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny Ryzyko zawodowe Oznacza prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywana pracą, powodujące straty, - w szczególności wystąpienie u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
Ocena ryzyka zawodowego Polega na porównaniu poziomu ryzyka, określonego w wyniku jego analizy, z poziomem uznanym za akceptowalny. dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
Ocena ryzyka zawodowego oraz wynikające z niej działania 1ao. Zebranie informacji potrzebnych do oceny ryzyka zawodowego (a - analiza, o - ocena) 2ao. Identyfikacja zagrożeń 3ao. Oszacowanie ryzyka zawodowego 4o. Wyznaczenie dopuszczalnego ryzyka zawodowego Czy są potrzebne działania korygujące? Tak - opracowanie planu działań korygujących i/lub zapobiegawczych Nie - Okresowe przeprowadzanie oceny ryzyka zawodowego Realizacja planu
Szacowanie ryzyka - skale Trójstopniowa: Prawdopodobieństwo: mało prawdopodobne, prawdopodobne, wysoce prawdopodobne Ciężkość następstw: 1-3 (mała, średnia, duża) Pięciostopniowa: Ciężkość następstw: 1-5 (bardzo mała, mała, średnia, duża, bardzo duża) dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny Choroba zawodowa Choroba określona w wykazie chorób zawodowych, jeżeli została spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy lub sposobem wykonywania pracy. Ponadto znajduje się w obowiązującym wykazie chorób zawodowych. dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny Choroby zawodowe 26 jednostek chorobowych Uwzględniony musi być okres, w którym wystąpienie udokumentowanych objawów chorobowych upoważnia do rozpoznania choroby zawodowej, pomimo wcześniejszego zakończenia narażenia zawodowego dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
i działach gospodarki narodowej w 2007 r. Struktura najczęściej występujących chorób zawodowych w wybranych sekcjach i działach gospodarki narodowej w 2007 r. Wyszczególnienie (sekcja, dział) Pylice płuc Trwały ubytek słuchu Choroby zakaźne lub pasożytnicze albo ich następstwa Zespół wibracyjny Przewlekłe choroby narządu głosu Rolnictwo, łowiectwo, włączając działalność usługową 0.0% 3.1% 60.0% 1.3% leśnictwo, włączając działalność usługową 94.1% 4.0% górnictwo 80.4% 9.4% 5.1% w tym: górnictwo węgla kamiennego i brunatnego (lignitu); wydobywanie torfu 81.8% 8.2% 5.2% produkcja wyrobów z pozostałych surowców niemetalicznych 42.6% 1.6% 4.1% produkcja metali 34.2% 25.6% 6.0% produkcja maszyn i urządzeń, gdzie indziej niesklasyfikowana 18.0% 37.7% 13.1% 0,0% produkcja pozostałego sprzętu transportowego 3.9% 45.1% 5.9% budownictwo 31.5% 21.7% 1.1% 14.1% transport lądowy; transport rurociągowy 47.1% 11.8% edukacja 0.1% 0.4% 97.7% ochrona zdrowia i opieka społeczna 0.3% 71.6% 7.6%
Monotypowość ruchów przy pracy Na wielu stanowiskach pracy ma miejsce wielokrotne powtarzanie tych samych, ograniczonych przestrzennie, ruchów (potokowy system pracy, obsługa półautomatów, ręcznych pras itp.). W rezultacie dochodzi do lokalnego przeciążenia mięśni, mimo że praca nie jest kwalifikowana jako ciężka z punktu widzenia ogólnego wydatku energetycznego. Negatywne następstwa tego rodzaju pracy zwiększają się, jeśli wykonywane ruchy wymagają użycia znaczącej siły. Inna znów sytuacja występuje u pracowników wykonujących monotypowe czynności przy wymuszonej i niewygodnej pozycji rąk, np. montaż drobnych elementów, maszynopisanie czy praca operatora komputerowego. Występujący przy tym ucisk na pnie nerwowe prowadzi niekiedy do powstania zespołu cieśni nadgarstka polegającego na parestezjach i bólu odczuwanym w obrębie pierwszych trzech palców ręki oraz zanikach mięśni kłębu kciuka. dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny Działalność zapobiegawcza w zakładach pracy – organizacje odpowiedzialne i kontrolne Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawnymi, każdy pracownik ma zapewnioną ochronę przed niekorzystnymi skutkami zdrowotnymi, które mogą powstać w związku z wykonywaną pracą. Zasady ochrony zdrowia pracowników reguluje Kodeks Pracy. Według Kodeksu obowiązek zapewnienia pracownikowi bezpiecznych i higienicznych warunków pracy spoczywa na pracodawcy. Zadaniem pracodawcy jest ograniczenie lub eliminacja niekorzystnego wpływu czynników występujących w środowisku pracy, dostosowanie warunków pracy do możliwości pracownika, umożliwienie niezbędnej regeneracji psychicznej i fizycznej oraz zapobieganie zagrożeniom wypadkowym. Większe zakłady dysponują działami bezpieczeństwa i higieny pracy, do zadań których należy ujawnianie istniejących zagrożeń zdrowia i nadzór nad ich eliminowaniem. W działaniach na rzecz poprawy warunków pracy administracja zakładu korzysta z pomocy instytucji wyspecjalizowanych, np. w dziedzinie budowy oraz instalacji urządzeń wentylacyjnych, zwalczania hałasu itp. Kontrolę nad przestrzeganiem obowiązków w zakresie zapewnienia higienicznych warunków pracy sprawuje Państwowa Inspekcja Sanitarna (PIS) poprzez działy higieny pracy, działające na szczeblu wojewódzkich i terenowych stacji sanitarno-epidemiologicznych. W przypadku stwierdzenia przekroczeń higienicznych parametrów środowiska pracy, inspektorzy sanitarni przedstawiają odpowiednie zalecenia, a w razie potrzeby stosują również, wynikające z uprawnień, środki administracyjne w celu wyegzekwowania poprawy warunków pracy. Inspekcja Sanitarna działa w pionie Ministerstwa Zdrowia. Oparcie naukowe, konsultacyjne i szkoleniowe w spełnianiu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracującymi stwarzają instytuty medycyny pracy lub instytuty w znacznej mierze zajmujące się tą problematyką. Należą do nich: Instytut Medycyny Pracy im. J. Nofera w Łodzi Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu Instytut Medycyny Wsi w Lublinie Instytut Medycyny Morskiej i Tropikalnej w Gdyni. Ponadto zagadnienia związane z ochroną pracowników przed zagrożeniami zawodowymi są opracowywane w wielu placówkach znajdujących się poza resortem Zdrowia i Opieki Społecznej. Najważniejszą wśród nich jest Centralny Instytut Ochrony Pracy w Warszawie. Udział lekarzy jako badaczy i konsultantów w tych placówkach jest również bardzo istotny. Instytucją obejmującą całość zagadnień związanych z kontrolą przestrzegania przepisów dotyczących ochrony zdrowia i życia pracujących jest Państwowa Inspekcja Pracy, której działalność jest bezpośrednio nadzorowana przez Sejm. W swojej działalności inspektorzy pracy współpracują z Państwową Inspekcją Sanitarną oraz służbą medycyny pracy. Ich zadania obejmują m.in. techniczną kontrolę stanowisk pracy w celu zapobiegania nieszczęśliwym wypadkom, a także kontrolę zgodnego z przepisami zatrudniania kobiet i młodocianych. Państwowa Inspekcja Pracy ma uprawnienia do zatrzymywania produkcji w zakładach czy wydziałach, w których warunki pracy szczególnie zagrażają zdrowiu lub życiu zatrudnionych osób. dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny
Lekarz w działalności zapobiegawczej w zakładzie pracy Lekarz wyspecjalizowany w zagadnieniach medycyny pracy jest doradcą przedsiębiorstwa w tworzeniu poprawnych, niezagrażających zdrowiu warunków pracy, a także udziela porad bezpośrednio pracownikom, m.in. podczas przeprowadzania badań profilaktycznych. W tym celu, oprócz odpowiedniego przygotowania lekarskiego, powinien dysponować wiedzą na temat istniejących w przedsiębiorstwie stanowisk pracy i związanych z nimi zagrożeń zdrowia. Duże znaczenie mają, przeprowadzane okresowo przez lekarza, wizytacje stanowisk pracy oraz zapoznawanie się z wynikami badań środowiskowych, wykonywanych przez działy higieny pracy stacji san-epid lub specjalnie w tym celu tworzone laboratoria przyzakładowe. Jednym z zasadniczych celów profilaktyki medycznej jest niedopuszczenie osób z przeciwwskazaniami lekarskimi do wykonywania pracy, która mogłaby pogorszyć ich stan zdrowia lub zagrozić zdrowiu innych ludzi. Cel ten jest osiągany za pomocą profilaktycznych badań lekarskich. Obowiązek przeprowadzania badań profilaktycznych pracowników wynika z postanowień Kodeksu Pracy (rozdział VIII). Kodeks nakłada na pracodawcę obowiązek skierowania pracownika do lekarza celem wykonania badania profilaktycznego, a na pracownika - obowiązek poddania się takiemu badaniu. Orzeczenie lekarskie, stwierdzające brak przeciwwskazań zdrowotnych do wykonywania pracy w konkretnym narażeniu zawodowym, jest konieczne do rozpoczęcia lub kontynuowania pracy na danym stanowisku. dr Irena Kosińska, WUM, Zakład Med Zap. i Higieny