Prawo europejskie i polskie dotyczące identyfikowalności produktów rybnych Justyna Płaczkiewicz Biuro Bezpieczeństwa Żywności Pochodzenia Zwierzęcego Główny Inspektorat Weterynarii Gronów, 15 maja 2013 r.

Zintegrowane podejście do bezpieczeństwa żywności Zebrane doświadczenia pokazały, że szereg poważnych zagrożeń dla bezpieczeństwa żywności miało swoje początki na etapie produkcji pierwotnej. Część z tych zagrożeń zostało spowodowanych niewłaściwą paszą podawaną zwierzętom. Stąd też powstała koncepcja podejścia zintegrowanego „od pola do stołu”. W celu zapewnienia bezpieczeństwa żywności, konieczne jest uwzględnienie wszystkich etapów łańcucha produkcji żywności, począwszy od produkcji podstawowej i działań powiązanych (włącznie z produkcją pasz i żywieniem zwierząt gospodarskich), poprzez przetwarzanie, składowanie, aż do sprzedaży lub dostawy żywności do konsumenta ostatecznego, ponieważ na każdym etapie może wystąpić zagrożenie powodujące, że żywność przestanie być bezpieczna i zdrowa.

Śledzenie przemieszczania zwierząt, żywności i pasz Podstawową zasadą funkcjonowania rynku wewnętrznego Wspólnoty jest swoboda przepływu towarów. Żywność, zwierzęta i pasze mogą być swobodnie przemieszczane pomiędzy terytoriami 27 państw członkowskich, ale sprawne funkcjonowanie rynku wewnętrznego może być zagrożone, jeżeli nie będzie zapewnione ścisłe śledzenie ich przemieszczania (traceability) trace – ślad, ability – zdolność, możliwość Możliwość śledzenia przemieszczania żywności, pasz i zwierząt w ramach całego łańcucha produkcji i dystrybucji => „Możliwość monitorowania”

Monitorowanie przemieszczania zwierząt, żywności i pasz W 2004 r. rynek wewnętrzny Wspólnoty powiększył się wraz z przystąpieniem 10 nowych państw członkowskich. Dnia 1 stycznia 2007 r. do UE przystąpiły dwa następne Państwa - Rumunia i Bułgaria. W ciągu zaledwie 4 lat zwiększyły się znacząco: obszar geograficzny swobodnej dystrybucji żywności wyprodukowanej w zakładach liczba i rozmieszczenie potencjalnie narażonych konsumentów.

Monitorowanie przemieszczania zwierząt, żywności i pasz Niezbędne stało się ustanowienie całościowego systemu monitorowania obrotu żywnością i paszą, zapewnie na każdym etapie ich identyfikowalności tak, aby w przypadku zagrożenia mogło mieć miejsce precyzyjne i ukierunkowane ich wycofanie z rynku przez podmioty współpracujące w ramach łańcucha żywnościowego.

Zintegrowane podejście do bezpieczeństwa żywności Pierwsze istotne kroki w kierunku zmian w systemie bezpieczeństwa żywności i pasz wprowadziło rozporządzenie (WE) nr 178/2002 określane mianem ogólnego prawa żywnościowego. Zasady podstawowe: 1. Żaden niebezpieczny środek spożywczy lub pasza nie mogą być wprowadzone na rynek 2. Wprowadzasz na rynek – odpowiadasz 3. Przedsiębiorstwa wprowadzają system umożliwiający monitorowanie (śledzenie) przemieszczania żywności, pasz, zwierząt 4. Żywność i pasze niezgodne z prawem lub niebezpieczne muszą być wycofane z rynku

Zintegrowane podejście do bezpieczeństwa żywności Art. 3 pkt 15 rozporządzenia (WE) nr 178/2002 wprowadza definicję monitorowania. „Możliwość monitorowania” (śledzenia) - oznacza możliwość kontrolowania przemieszczania się żywności, paszy, zwierzęcia hodowlanego lub substancji przeznaczonej do dodania, lub która może być dodana do żywności lub paszy, na wszystkich etapach produkcji, przetwarzania i dystrybucji.

Zintegrowane podejście do bezpieczeństwa żywności Art.18 rozporządzenia 178/2002 zobowiązuje przedsiębiorstwa sektora spożywczego m.in. do: posiadania możliwości zidentyfikowania dostawcy każdego środka spożywczego, paszy, zwierzęcia hodowlanego lub substancji przeznaczonej do dodania do żywności, paszy lub którą można do niej dodać; posiadania możliwości zidentyfikowania odbiorcy każdego produktu spożywczego lub paszy; posiadania systemów i procedur umożliwiających udostępnianie tego typu informacji na żądanie właściwego organu.

Zakres wymogu monitorowania i podmioty nim objęte Obowiązek monitorowania polega na podejściu „krok wstecz - krok naprzód”, co dla przedsiębiorstw sektora spożywczego oznacza konieczność posiadania systemu umożliwiającego identyfikację bezpośredniego dostawcy (dostawców) zwierząt, surowców, półproduktów i produktów służących do produkcji oraz bezpośredniego odbiorcy (odbiorców) ich produktów. Konieczne jest zatem ustanowienie połączenia „dostawca- zwierzę” lub „dostawca-surowiec” (tj. możliwości ustalania, które zwierzęta lub surowce pochodzą od których dostawców), jak również ustanowienie połączenia „klient-produkt” (tj. możliwości ustalania, które produkty zostały dostarczone do których odbiorców).

Zakres wymogu monitorowania i podmioty nim objęte Powyższe obowiązki zostały sformułowane w postaci ogólnych przepisów w celu umożliwienia elastycznego podejścia do realizacji wymagań, tym samym przedsiębiorstwa mogą wdrażać systemy odpowiednio dostosowane do ich potrzeb tj. specyfiki prowadzonej działalności i skali produkcji. elektroniczne bazy danych papierowe wykazy, rejestry dokumenty handlowe

Zakres wymogu monitorowania i podmioty nim objęte Wymogiem monitorowania objęte zostały w zakresie sektora żywnościowego: zwierzęta hodowlane, surowce, półprodukty, produkty oraz dozwolone substancje dodatkowe, które wchodzą lub mogą wchodzić w skład danego produktu jako część środka spożywczego w trakcie jego wytwarzania, przygotowywania lub przetwarzania, materiały i wyroby przeznaczone do kontaktu z żywnością.

Zakres wymogu monitorowania i podmioty nim objęte Art. 18 rozporządzenia 178/2002 ma zastosowanie do przedsiębiorstw sektora spożywczego na wszystkich etapach łańcucha żywnościowego, od produkcji pierwotnej przez przetwarzanie aż do dystrybucji. W zakres tego przepisu wchodzą także przedsiębiorstwa zajmujące się przechowywaniem produktów (chłodnie składowe, hurtownie, magazyny logistyczne itp.), jako prowadzące działania związane z dystrybucją żywności i tym samym podlegające przepisom art. 18. W przypadku, kiedy transport wchodzi w skład działalności przedsiębiorstwa sektora spożywczego, podlega on przepisom art. 18. Dla jednostki transportowej wystarczyć powinna dokumentacja dotycząca produktów dostarczanych odbiorcom, jako że inne jednostki będą prowadzić dokumentację zwierząt/produktów dostarczonych przez dostawców.

Zakres wymogu monitorowania i podmioty nim objęte Przepisy dotyczące monitorowania nie mają zastosowania do terytoriów państw trzecich. Postanowienia te odnoszą się to do wszystkich etapów produkcji, przetwarzania i dystrybucji na terenie Wspólnoty, od poziomu importera po handel detaliczny. Importer z terytorium Wspólnoty jest zobowiązany do zidentyfikowania, z którego przedsiębiorstwa w państwie trzecim dany produkt został sprowadzony.

Zakres wymogu monitorowania i podmioty nim objęte Przedsiębiorstwa sektora spożywczego powinny być w stanie zidentyfikować każdą „osobę”, od której otrzymały towar. Osobą tą może być „osoba fizyczna” – producent pierwotny lub „osoba prawna” - przedsiębiorstwo. Termin „otrzymywanie” nie powinien być interpretowany dosłownie jako zwykłe dostarczenie środka spożywczego lub zwierzęcia obejmujące na przykład kierowcę samochodu dostawczego zatrudnianego przez dane przedsiębiorstwo. Identyfikacja nazwiska osoby fizycznie dostarczającej produkt nie gwarantuje bowiem możliwości monitorowania produktu w łańcuchu żywnościowym i nie jest celem niniejszego przepisu.

Zakres wymogu monitorowania i podmioty nim objęte Przedsiębiorstwa sektora spożywczego mają obowiązek identyfikować te przedsiębiorstwa – „osoby prawne”, którym dostarczają swoje zwierzęta/produkty. Wyjątek dotyczy dostarczania produktów konsumentom końcowym, w tym przypadku obowiązek ten nie ma zastosowania. W przypadku handlu pomiędzy przedsiębiorstwami detalicznymi na przykład pomiędzy dystrybutorem a restauracją, wymóg monitorowania również ma zastosowanie.

Zakres wymogu monitorowania i podmioty nim objęte Informacją istotną dla łańcucha pokarmowego może być również identyfikacja pośrednika handlowego, który co prawda w żadnym momencie nie posiada towarów na terenie swoich obiektów a jedynie pośredniczy w transakcjach handlowych, jednakże jest czasowym właścicielem towarów i w przypadku potrzeby ich przetworzenia lub zniszczenia ponosi odpowiedzialność finansową. Jednakże nie może on być utożsamiany z „dostawcą” towaru lub „odbiorcą” towaru, gdyż towary nie zostały przemieszczone na teren obiektów będących w jego posiadaniu, a zatem nie spełnia to celu monitorowania przemieszczania.

Zakres wymogu monitorowania i podmioty nim objęte Celem art. 18 jest zapewnienie systemu kontrolowania przemieszczania środków spożywczych w handlu, tak aby mogło mieć miejsce ukierunkowane i precyzyjne wycofanie z rynku produktów niezgodnych z prawem żywnościowym oraz aby móc uniknąć zbędnych zakłóceń o szerokim zasięgu w przypadku problemów z bezpieczeństwem żywności.

Rodzaj informacji udostępnianych przez przedsiębiorstwa Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) nr 931/2011 z dnia 19 września 2011 r. w sprawie wymogów dotyczących możliwości śledzenia ustanowionych rozporządzeniem (WE) nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do żywności pochodzenia zwierzęcego dokładny opis żywności; wolumen lub ilość żywności; nazwa i adres podmiotu działającego na rynku spożywczym, od którego żywność została wysłana; nazwa i adres wysyłającego (właściciela), jeżeli jest różny od podmiotu działającego na rynku spożywczym, od którego żywność została wysłana; nazwa i adres podmiotu działającego na rynku spożywczym, do którego żywność jest wysyłana; nazwa i adres odbiorcy (właściciela), jeżeli jest różny od podmiotu działającego na rynku spożywczym, do którego żywność jest wysyłana; odniesienie identyfikujące odpowiednio serię, partię lub przesyłkę; data wysyłki

Rodzaj informacji udostępnianych przez przedsiębiorstwa Informacje podlegają codziennej aktualizacji i muszą być dostępne co najmniej do momentu, w którym zasadne będzie przyjęcie, że żywność została skonsumowana. Wybór odpowiedniego sposobu udostępnienia informacji innym podmiotom lub właściwym organom należy do dostawcy żywności, o ile informacje będą dostępne w sposób gwarantujący ich jasność i jednoznaczność.

Dokumentacja towarzysząca przesyłkom Stosownie do art. 18 ust. 4 rozporządzenia 178/2002 żywność wprowadzana na rynek lub, która może być wprowadzona na rynek we Wspólnocie, powinna być odpowiednio etykietowana lub oznakowana w celu ułatwienia jej monitorowania, za pomocą stosownej dokumentacji lub informacji, zgodnie z odnośnymi wymogami lub bardziej szczegółowymi przepisami. zwierzęta jak również produkty pochodzenia zwierzęcego, o których mowa w rozporządzeniu 853/2004, dopuszcza się do handlu, jeżeli są zaopatrzone w świadectwo zdrowia, świadectwo zdrowia zwierząt lub inny wymagany dokument, który towarzyszy im aż do ostatecznego odbiorcy wskazanego w tym dokumencie (art. 3 i 22 ustawy z dnia 10 grudnia 2003 r. o kontroli weterynaryjnej w handlu)

Dokumentacja towarzysząca przesyłkom produktom pochodzenia niezwierzęcego lub produktom złożonym pochodzącym z przedsiębiorstw zlokalizowanych na terenie Wspólnoty (np. dozwolonym substancjom dodatkowym, surowcom roślinnym, przyprawom) muszą towarzyszyć faktury zakupu; produktom pochodzenia niezwierzęcego przywożonym z państw trzecich powinny towarzyszyć świadectwa jakości zdrowotnej wystawiane przez Państwową Inspekcję Sanitarną; inne dokumenty wymagane przepisami odrębnymi – np. informacje dotyczące łańcucha pokarmowego (drób, świnie), paszporty (bydło, koniowate), oświadczenie osoby przeszkolonej (gruba zwierzyna łowna), certyfikaty połowowe (produkty rybołówstwa).

Sankcje w przypadku naruszenia przepisów 1) Administracyjne W przypadku gdy kontrola wykaże nieprzestrzeganie przez przedsiębiorstwo sektora spożywczego wymagań dotyczących możliwości monitorowania lub w przypadku stwierdzenia uchybień w ich realizacji, powiatowy lekarz weterynarii wydaje decyzję administracyjną zgodnie z art. 54 rozporządzenia (WE) nr 882/2004, w zależności od stwierdzonych uchybień. 2) Karne Za niewykonywanie czynności w zakresie identyfikacji dostawców lub odbiorców żywności wbrew obowiązkowi określonemu w art. 18 rozporządzenia (WE) nr 178/2002 może zostać nałożona grzywna zgodnie z art. 100 ust. 1 pkt 7 ustawy z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia. Orzekanie w sprawie grzywny następuje w trybie przepisów kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia.

Zapewnienie identyfikowalności produktów rybnych, wynikające z przepisów o rybołówstwie Celem wspólnej polityki rybołówstwa jest zagwarantowanie takiej eksploatacji żywych zasobów wodnych, która zapewnia zrównoważone warunki środowiskowe i społeczno-ekonomiczne. Nielegalne, nieraportowane i nieuregulowane połowy są jednym z poważniejszych zagrożeń dla zrównoważonej eksploatacji żywych zasobów wodnych oraz naruszają podstawy wspólnej polityki rybołówstwa i międzynarodowych działań na rzecz wspierania lepszego zarządzania zasobami oceanicznymi. Takie połowy stanowią również poważne zagrożenie dla różnorodności biologicznej.

Zapewnienie identyfikowalności produktów rybnych, wynikające z przepisów o rybołówstwie Prowadzenie ze Wspólnotą handlu produktami rybołówstwa pochodzącymi z nielegalnych, nieraportowanych i nieuregulowanych połowów jest zabronione. By zakaz ten był skuteczny oraz, aby zapewnić, by wszystkie znajdujące się w obrocie handlowym produkty rybołówstwa przywiezione do Wspólnoty lub z niej wywiezione były produktami pozyskanymi zgodnie z międzynarodowymi środkami ochrony i zarządzania wprowadzono system świadectw połowowych mający zastosowanie do całego handlu produktami rybołówstwa prowadzonego ze Wspólnotą.

Zapewnienie identyfikowalności produktów rybnych, wynikające z przepisów o rybołówstwie Świadectwo połowowe musi zawierać wszystkie informacje wyszczególnione we wzorze znajdującym się w załączniku II do rozporządzenia Rady (WE) nr 1005/2008 i jest zatwierdzane przez organ publiczny państwa bandery posiadający niezbędne kompetencje do potwierdzania prawdziwości tych informacji. W porozumieniu z państwami bandery świadectwo połowowe może być wystawiane, zatwierdzane lub przekazywane w formie elektronicznej lub może być zastąpione przez elektroniczny system identyfikowalności zapewniający taki sam poziom kontroli przez organy.

Zapewnienie identyfikowalności produktów rybnych, wynikające z przepisów o rybołówstwie Art. 58 rozporządzenia Rady (WE) nr 1224/2009 nakłada obowiązek odpowiedniego etykietowania produktów rybołówstwa i akwakultury wprowadzonych do obrotu lub które mogą być wprowadzone do obrotu we Wspólnocie, w celu zapewnienia identyfikowalności każdej partii. Partie produktów rybołówstwa i akwakultury mogą być połączone lub rozdzielone po pierwszej sprzedaży wyłącznie wtedy, gdy można je zidentyfikować wstecz do etapu złowienia lub zebrania.

Zapewnienie identyfikowalności produktów rybnych, wynikające z przepisów o rybołówstwie Minimalne wymogi dotyczące etykietowania i informacji podawanych w przypadku wszystkich partii produktów rybołówstwa i akwakultury obejmują: numer identyfikacyjny każdej partii; oznakę rybacką i nazwę statku rybackiego lub nazwę jednostki produkcji akwakultury; kod alfa-3 FAO każdego gatunku; datę połowów lub datę produkcji; ilości każdego gatunku w kilogramach wyrażone przez wagę netto lub, w stosownych przypadkach, liczbę osobników; nazwy i adresy dostawców; informacje dla konsumentów: przeznaczenie handlowe, nazwę naukowa, odpowiedni obszar geograficzny i metodę produkcji; informację, czy produkty rybołówstwa były wcześniej zamrażane.

Zapewnienie identyfikowalności produktów rybnych, wynikające z przepisów o rybołówstwie Identyfikowalność każdej partii produktów rybołówstwa i akwakultury, o której mowa w art. 58 rozporządzenia (WE) nr 1224/2009 wykracza poza podejście „krok wstecz - krok naprzód”. Powodem jej wprowadzenia jest potrzeba kontroli sektora rybnego w całym łańcuchu, ponieważ jego podstawowy zasób napotyka wyzwania, jakich inne sektory rolno-spożywcze nie mają. Szczegółowe wymogi odnośnie przedstawiania przez operatorów informacji dotyczących partii produktów rybołówstwa i akwakultury określa art. 67 rozporządzenia wykonawczego Komisji (UE) nr 404/2011.

Dziękuję Państwu za uwagę!