Źródła staropolskiego prawa kanonicznego © Anna Karabowicz

Prawo kanoniczne Czym jest prawo kanoniczne? prawo obowiązujące w Kościele katolickim nazwa pochodzi od podstawowej jednostki redakcyjnej kościelnych aktów prawnych – kanonu. Pierwotnie to właśnie zbiory kanonów (canones) tworzyły prawo kanoniczne – choć były i są stosowane również inne formy redakcji przepisów Kto podlegał prawu kanonicznemu? Duchowni – prawo stanowe Świeccy jako członkowie Kościoła © Anna Karabowicz

Prawo kanoniczne Powszechne prawo kanoniczne Pisma Starego i Nowego Testamentu Pisma Ojców i Doktorów Kościoła Ustawodawstwo synodalne i soborowe (I sobór w Nicei w 325 r.) Ustawodawstwo papieskie = dekretały Zwyczaj Partykularne prawo kanoniczne Statuty synodów partykularnych Statuty biskupów diecezjalnych Statuty kapituł katedralnych © Anna Karabowicz

Powszechne prawo kanoniczne Zbiór troisty (Collectio Tripartita) – bp Iwon z Chartres, charakter prywatny; 3 części: dekretały papieskie, uchwały soborów powszechnych, orzeczenia Ojców Kościoła Dekret Gracjana Program odnowy Kościoła w poł. XI w. Gracjan, kameduła, profesor uniwersytetu bolońskiego Concordantia discordantium canonum – Uzgodnienie rozbieżnych kanonów z l. 1140-1150 Usystematyzowany zbiór, 3 części: 1. źródła prawa i hierarchia kościelna, 2. proces, prawo małżeńskie, beneficja, 3. sakramenty i liturgia charakter nieurzędowy © Anna Karabowicz

Powszechne prawo kanoniczne c.d. Rozwój poprzez ustawodawstwo papieskie Zbiór dekretałów z kon. XII Bernarda z Pawii – podział na 5 części: 1. iudex – sędzia, 2. hierarchia kościelna, 3. iudicium – sąd + proces, 4. clerus – duchowieństwo, 5. crimen – prawo karne 1234 r. oficjalny zbiór z inicjatywy papieża Grzegorza IX – Dekretały Grzegorza IX (Rajmund z Pennaforte) – systematyczny, podział na 5 ksiąg 1298 r. Księga szósta (Liber sextus) Bonifacego VIII – konstytucje papieskie po 1234 r. 1317 r. Clementinae – Klemens V – urzędowy, niedokończony zbiór ustaw soborowych i papieskich 1503 r. Extravagantes communes (akty papieskie z XIV i XV w., Extravagantes Joannis Papae XXII (dekretały Jana XXII z pocz. XVI w.) – autor: Jan Chappui Corpus Iuris Canonici (CIC) – tak określano od koń. XV w. wszystkie zbiory powszechnego prawa kanonicznego od Dekretów Gracjana po Ekstrawaganty Jana XXII – w czasie Soboru Trydenckiego (1545-1563) nadano im jednolity tekst, po zatwierdzeniu przez Grzegorza XIII w 1580 r. wydano CIC oficjalnym drukiem w Rzymie w 1582 r. – CIC obowiązywał do 1918 r. © Anna Karabowicz

Partykularne prawo kanoniczne w Polsce 1103 r. – legat papieski Galon sprowadza do Polski Zbiór troisty Abp Henryk Kietlicz – pocz. XIII w. – prawo powszechne kanoniczne stanowi podstawę porządku prawnego Kościoła w Polsce Ok. 1300 r. – na Wawelu znalazł się Dekret Gracjana Urząd oficjała od XIII w. © Anna Karabowicz

Partykularne prawo kanoniczne w Polsce c.d. Statuty synodalne Synody prowincjonalne – zgromadzenie biskupów, opatów, przeorów, przedstawicieli kapituł pod przewodnictwem metropolity lub legata papieskiego (synody legackie) Najstarsze statuty prowincjonalne z XIII w.: np. statuty legata Jakuba (późniejszego Urbana V) Wrocław 1248 r., legata Gwidona z 1266 r., legata Filipa Buda 1279 r. (obowiązujące na Węgrzech i w Polsce) Synody diecezjalne – zjazdy przedstawicieli duchowieństwa jednej diecezji pod przewodnictwem biskupa diecezjalnego Najstarsze statuty diecezjalne z Wrocławia z l. 1279 i 1290 (bp Tomasz); w krakowskiej diecezji statuty bpa Nankiera z 1320 r., bpa Grota z 1331 r., Mokarskiego z 1373 r., Wysza z 1394 r.; z diecezji płockiej z 1398 r. © Anna Karabowicz

Partykularne prawo kanoniczne w Polsce c.d. Zbiory statutów synodalnych prowincjonalnych tzw. synodyk Jarosława ze Skotnik, abpa gnieźnieńskiego z 1357 r. – sporządzony na synodzie kaliskim, charakter urzędowy 1420 r. – zbiór statutów prowincji gnieźnieńskiej, ogłoszone na synodzie wieluńsko-kaliskim z inicjatywy Mikołaja Trąby, abpa gnieźnieńskiego, I prymasa Polski – „Statuty Mikołaja Trąby” – podział na 5 ksiąg: polskie statuty prowincjonalne, przepisy prawa powszechnego: dekretały papieskie, uchwały soboru w Konstancji z 1413 r. 1523 r. synod w Piotrkowie uchwalił zbiór Jana Łaskiego – uzupełnienie Statutów Mikołaja Trąby, potem dodawano do niego statuty z l. 1527-77 1579 r. – Zbiór Stanisława Karnkowskiego – po przyjęciu przez Kościół polski ustawodawstwa soboru trydenckiego (1545-1563) w 1577 r. – nieoficjalny, bez aprobaty papieskiej 1630 r. – Zbiór Jana Wężyka – uzupełnienie Zbioru Karnkowskiego, zaaprobowany przez papieża późniejsze statuty drukowano osobno © Anna Karabowicz

Partykularne prawo kanoniczne w Polsce c.d. Źródła poznania partykularnego polskiego prawa kanonicznego - księgi kościelne, z których najważniejsze to księgi konsystorskie: acta episcopalia – rezultat działalności biskupów w zakresie czynności administracyjnych, sądowych, gospodarczych, wizytacyjnych, politycznych – od I poł. XV w. acta officialia – efekt działalności oficjałów, sprawy administracyjne i sądowe mniejszej wagi – najstarsze kaliskie od 1419 r. © Anna Karabowicz