POMNIKI KULTURY PRAWNEJ DAWNEJ POLSKI Wacław Uruszczak POMNIKI KULTURY PRAWNEJ DAWNEJ POLSKI Statuty Kazimierza Wielkiego Statut Jana Łaskiego Korektura praw Konstytucja 3 maja

Pojęcie kultury prawnej J. Sondel, Słownik łacińsko-polski dla prawników i historyków, Kraków 1997 Cultura – 1) uprawa roli; 2) opracowanie; 3) cześć okazywana Bogu; 4) kształcenie; 5) dbałość; 6) staranie W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Kultura – całokształt materialnego i duchowego dorobku ludności, narodu, epoki (przed)historycznej; poziom rozwoju społeczeństw, grup, jednostek w danej epoce; poziom rozwoju umysłowego, moralnego; ogłada, obycie, takt; udoskonalona uprawa roli

Kultura prawna kultura prawna = całość materialnego i duchowego dorobku społecznego w dziedzinie tworzenia, stosowania i przestrzegania prawa

POMNIK PRAWA Pomnik czyli przedmiot dający świadectwo znaczenia danej osoby, przedmiotu lub wydarzenia Pomnik prawa to przedmiot dający świadectwo w dziedzinie tworzenia, stosowania i przestrzegania prawa

Pomnik kultury prawnej Pomnik kultury prawnej to przedmiot świadczący o poziomie osiągnięć danego społeczeństwa w dziedzinie prawa w określonym historycznym czasie w odniesieniu do podstawowych jej elementów

Elementy kultury prawnej 1) podstawowe i trwałe zasady organizacji życia zbiorowego w wymiarze publicznym i prywatnym; 2) instytucje tworzące i stosujące prawo, 3) doktryna prawna; 4) obyczajowość prawna (typowe wzory postaw i zachowań w stosunku do prawa

STATUTY KAZIMIERZA WIELKIEGO

Statuty Kazimierza Wielkiego (1357/1362) Geneza i rozwój 1) 1357/1362: 2 osobne statuty: piotrkowski (34 artykuły) wiślicki (59 artykułów) 2) 1362 – 1400: 2 osobne wzbogacone o teskty dodatkowe: ekstrawaganty, prejudykaty, petyta wielkopolski do 50 artykułów małopolski do 100 artykułów 3) 1400-1420 zwody połączone 4) ok. 1420 dygesta małopolsko-wielkopolskie ok. 130 artykułów 5) ok. 1450 dygesta uzupełnione Treść i znaczenie: Wybrane zasady prawne w Statutach Kazimierza Wielkiego

Statuty Kazimierza Wielkiego – wybrane zasady prawne „ustawa nie działa wstecz” (Cum omnes constitutiones et statuta legem imponant rebus et negotii presentibus et futuris et non preteritis) "Gdyż wszystkie ustawienia i statuta wkładają rzeczom a dziejom przyjdącym, nie przeminęłym"); „nikt nie może czerpać korzyści z popełnionego bezprawia” (inobedientes de malitia ipsorum commodum non deportant - "nieposłusznym złoczyństwo nie przyniesie korzyści"); ochrona praw nabytych (iure suo nullus debeat defraudari - "Nikt ze swego prawa ma być schytrzon a chytrze pozbawion" (1459) „nikomu nie wolno odmawiać prawa do obrony, która jest prawem naturalnym” (cuilibet sua defensio et tuitio, cum iuris sit naturalis, non est deneganda); zawinione niestawiennictwo powoda (contumacia) jest czymś większym niż niestawiennictwo pozwanego (contumacia actoris est maior quam rei); nie należy wzruszać sprawy prawomocnie zakończonej (Quamvis negotia mortua et finita, quasi contra naturam, difficile sit retractare); powód winien pozywać do sądu właściwego dla pozwanego (actor forum rei undique sequi debeat); obowiązkiem sędziów jest bezstronność, uczciwość, sprawiedliwość Zasada odpowiedzialności indywidualnej

STATUT JANA ŁASKIEGO 1506

Statut Łaskiego Sejm w Radomiu 30 III – 31 V 1505 Zbiór prawa polskiego ziemskiego oraz miejskiego (niemieckiego) Druk w Krakowie w 1506 r. Tytuł oryginalny: Commune incliti Regni Poloniae Privilegium [Przywilej pospolity sławnego Królestwa Polskiego]

Statut Łaskiego Charakter prawny: Corpus iuris Poloniae kodeks prawa ogłoszony jako jednolita ustawa (przywilej pospolity) obejmująca teksty obowiązujących ustaw i innych aktów prawnych prawa polskiego i nimieckiego

Zawartość Statutu Łaskiego 1.Źródła prawa polskiego (statuty, przywileje generalne, edykty i dekrety królewskie, konstytucje sejmowe, traktaty międzynarodowe, spisy prawa zwyczajowego); 2) Źródła prawa miejskiego: Zwierciadło saskie, Prawo miejskie magdeburskie (Ius civile Magdeburgensis), Summa legum magistri Raimundi

KOREKTURA PRAW Z 1532 R.

Korektura praw System/Układ 5 ksiąg wzorowanych na schemacie dekretałów: iudex, iudicium, clerus, connubia, crimen Tytuły, artykuły (capitula)

Korektura praw Źródła: 1) Statut Łaskiego z 1506 r. 2) Konstytucje sejmowe 1506-1532, w tym Formula processus z 1523 r/ 3) Inne źródła: prawo zwyczajowe, praw rzymskie i prawo kanoniczne

Zawartość Korektury praw Księgi: I. Źródła prawa, władze publiczne [król, sejm, sejmiki, urzędy] II. Sądy, postępowanie sądowe III. Prawo rodzinne, spadkowe, prawa stanów IV. Prawo zobowiązań, prawo karne V. Formuły wpisów sądowych i czynności prawnych

Cechy Korektury praw jako kodeksu Kodeks nowoczesny: całościowy, zupełny, ekskluzywny, systematyczny, reformatorski Kodeks wyprzedzający swój czas Lepszy niż inne współczesne

Konstytucja 3 maja 1791 r.

Ustawa rządowa z 3 maja 1791 r. STANISŁAW AUGUST z bożej łaski i woli narodu król polski, WIELKI KSIĄŻE LITEWSKI, RUSKI, PRUSKI, MAZOWIECKI, ŻMUDZKI, KIJOWSKI, WOŁYŃSKI, PODOLSKI, PODLASKI, INFLANTSKI, SMOLEŃSKI, SIEWIERSKI I CZERNIECHOWSKI WRAZ Z STANAMI SKONFEDEROWANEMI W LICZBIE PODWÓJNEJ NARÓD POLSKI REPREZENTUJĄCEMI.

Ustawa rządowa czyli Konstytucja 3 maja 1791 r. Uznając, iż los nas wszystkich od ugruntowania i wydoskonalenia konstytucyi narodowej jedynie zawisł, długiem doświadczeniem poznawszy zadawnione rządu naszego wady, a chcąc korzystać z pory, w jakiej się Europa znajduje, i z tej dogorywającej chwili, która nas samym sobie wróciła; wolni od hańbiących obcej przemocy nakazów, ceniąc drożej nad życie, nad szczęśliwość osobistą, egzystencyę polityczną, niepodległość zewnętrzną i wolność wewnętrzną narodu, którego los w ręce nasze jest powierzonym; chcąc oraz na błogosławieństwo, na wdzięczność współczesnych i przyszłych pokoleń zasłużyć; mimo przeszkód, które w nas namiętności sprawować mogą, dla dobra powszechnego, dla ugruntowania wolności, dla ocalenia ojczyzny naszej i jej granic, z największą stałością ducha niniejszą konstytucyę uchwalamy; i tę całkowicie za świętą, za niewzruszoną deklarujemy, dopókiby naród w czasie prawem przepisanym, wyraźną wolą swoją nie uznał potrzeby odmienienia w niej jakiego artykułu. Do której to konstytucyi dalsze ustawy sejmu teraźniejszego we wszystkiem stosować się mają.

Religia panująca. Szlachta. Ziemianie. . Miasta i Mieszczanie. IV. Chłopi. Włościanie. V. Rząd czyli oznaczenie władz publicznych. VI. Sejm czyli władza prawodawcza. VII. Król, władza wykonawcza. VIII. Władza sądownicza. IX. Regencya. X. Edukacya dzieci królewskich. XI. Siła zbrojna narodowa.

Konstytucja 3 maja V. Rząd czyli oznaczenie władz publicznych.  Wszelka władza w społeczności ludzkiej początek swój bierze z woli narodu. Aby więc wolność obywatelską, porządek społeczności i całość państw Rzeczypospolitej na zawsze zabezpieczyć; trzy władze rząd narodu polskiego składać powinny i z woli prawa niniejszego na zawsze składać będą; to jest: władza prawodawcza w stanach zgromadzonych; władza najwyższa wykonawczaw królu i straży, i władza sądownicza w juryzdykcyach na ten koniec ustanowionych lub ustanowić się mających.

Deklaracya stanów zgromadzonych.  Wszystkie prawa dawne i teraźniejsze, przeciwne niniejszej konstytucyi, lub któremukolwiekjej artykułowi znosimy, a opisy szczególnie do artykułów i każdej materyi w niniejszej konstytucyi zamkniętych potrzebne, jako dokładniej wyszczególniające obowiązki i układ rządu, za część składającą tęż konstytucyę deklarujemy. Władzy wykonawczej zalecamy, aby Straż swe obowiązki natychmiast pod okiem sejmu rozpoczęła i ciągle utrzymywała. Bogu i ojczyźnie uroczyście przysięgamy na posłuszeństwo, na obronę wszystkiemi ludzkiemi siłami tej całej konstytucyi i takową przysięgę za hasło rzetelnej miłości ojczyzny dając, wykonanie onej nakazujemy natychmiast tu w Warszawie przez wszystkie komisye i juryzdykcye sądowe, niemniej przez wojsko tu przytomne; a w ciągu najdalej miesiąca, od daty niniejszego prawa, za ordynansem komisyi wojskowej, przez całe wojsko narodowe w państwach korony polskiej, i W. X. litewskiego konsystujące.

Deklaracja stanów zgromadzonych Wyznaczenie nabożeństwa w jednym dniu po wszystkich w całym kraju kościołach, to jest dnia ósmego miesiąca maja roku bieżącego, na podziękowanie Bogu, za zdarzoną chwilę pomyślną wydobycia Polski z pod przemocy obcej i nieładu domowego: za przywrócenie rządu, który najskuteczniej wolność naszą prawdziwą i całość Polski zabezpieczyć może, za postawienie tym sposobem ojczyzny naszej na stopniu, mogącym prawdziwą w oczach Europy zyskać jej konsyderacyę, przewielebnym biskupom zalecamy: naznaczając dzień świętego Stanisława, biskupa i męczennika, patrona korony polskiej, za uroczysty w roku, który my i potomkowie nasi obchodzić będziemy; za dzień, poświęcony najwyższej Opatrzności, po którym ojczyzna śmiało i bezpiecznie, po tylu nieszczęściach, odetchnąć może.

Deklaracja stanów zgromadzonych Chcemy oraz, aby duchowieństwo, tak świeckie, jako i zakonne, w naukach chrześcijańskich, które prawowiernemu winno ludowi, nie przestawało zachęcać wszystkich do podobnych Bogu dziękczynień. Aby zaś potomne wieki tem silniej czuć mogły, iż dzieło tak pożądane, pomimo największe trudności i przeszkody, za pomocą najwyższego losami narodów rządzcy, do skutku przywodząc, nie utraciliśmy tej szczęśliwej dla ocalenia narodu pory, uchwalamy: aby na tę pamiątkę kościół ex voto wszystkich stanów był wystawiony, i najwyższej opatrzności poświęcony.

Deklaracya stanów zgromadzonych. Uczyniwszy zadość radości powszechnej, dajemy pilne oko na ubezpieczenie tej konstytucyi stanowiąc: iż ktobykolwiek śmiał być przeciwnym niniejszej konstytucyi, lub targać się na jej zepsucie, albo wzruszał spokojność dobrego i szczęśliwym być zaczynającego narodu, przez zasiewanie nieufności, przewrotne tłumaczenie konstytucyi, a tembardziej przez formowanie jakiegokolwiek w kraju rokoszu, czyli konfederacyi, onej przodkował lub jakowym sposobem do tego dokładał się: ten za nieprzyjaciela ojczyzny, za jej zdrajcę, za buntownika uznany, najsurowszemi karami natychmiast przez sąd sejmowy ukarany będzie. Dlaczego nakazujemy, aby sąd sejmowy w komplecie nieprzerwanym tu w Warszawie agitował się, sesye swoje od dnia do dnia limitował, wszystkich zaś doniesionych sobie przez dobrze osiadłego obywatela delacyę biorącego w asystencyi instygatorów obojga narodów, o podniesienie rokoszu, lub namawianie do niego, natychmiast sądził; o osobach wyrokowi swemu mających podlegać ubezpieczał się; do czego wojska narodowe, za zniesieniem się sądu z władzą wykonawczą, mają być gotowe i powolne.

Materiały uzupełniejace Wacław Uruszczak: Statuty Kazimierza Wielkiego jako źródło prawa polskiego, w: Studia z dziejów państwa i prawa polskiego.III, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego - Łódź 1999, s. 97- 115; Commune incliti Poloniae Regni privilegium constitutionum et indultuum. O tytule i mocy prawnej Statutu Łaskiego z 1506 r., w: Prace Instytutu Prawa Własności Intelektualnej UJ, = Prace poświęcone pamięci Adama Uruszczaka, Zakamycze 2006, z.96, s.115 – 136 Statut Jana Łaskiego z 1506 r. 500 lat tradycji państwa prawa w Polsce, „Czasopismo Prawno-Historyczne”, Tom. LIX, z. 2, 2007, s. 9-19. Próba kdyfikacji prawa plskiego w pieerwszej połowie XVI w. Korektura praw z 1532 r., Warszawa 1979 Konstytucja 3 maja 1791 r. Testament polityczny I Rzeczypospolitej, [w:] „Przegląd Sejmowy” nr 2 z 2011 r. Historia państwa i prawa polskiego, t. I (966 – 1795), Warszawa 2010