opracowanie: Elżbieta Replińska Funkcja komunikatywna tekstu i jej odmiany. Główne odmiany stylowe języka polskiego. opracowanie: Elżbieta Replińska

Funkcje tekstów językowych KOMUNIKATYWNA informatywna (poznawcza) ekspresywna impresywna poetycka fatyczna metajęzykowa

Funkcja komunikatywna Jest podstawową funkcją języka, który służy do porozumiewania się (komunikacji) ludzi. Za pomocą tekstu nadawca m.in.: przekazuje odbiorcy informacje o rzeczywistości, wyraża swoje emocje, nakłania odbiorcę do przyjęcia jakiś postaw lub do podjęcia jakichś działań, wyraża chęć podtrzymania kontaktu.

Funkcja informatywna

Funkcja informatywna Nadawca dąży do obiektywnego przekazania informacji odbiorcy w taki sposób, aby uwaga skupiona była na treści przekazu, nie zaś na jego formie. Występuje ona zarówno w tekstach naukowych, w artykułach publicystycznych, w komunikatach urzędowych i w utworach literackich, jak też w potocznej rozmowie. Cechy tekstów o funkcji informatywnej: -brak wyrazów i związków wyrazowych emocjonalnie nacechowanych, porównań, przenośni, unikanie słownictwa oceniającego, wypowiedzenia oznajmujące (brak zdań w trybie rozkazującym, brak wykrzyknień), w hasłach encyklopedycznych i ogłoszeniach równoważniki zdań. .

Funkcja informatywna Hasło z Atlasu zwierząt Mewa śmieszka- (Chroicocephalus ridibundus) – gatunek średniego, wędrownego ptaka wodnego z rodziny mew (Laridae). W Europie Środkowej jest to ptak występujący przez cały rok, lecz ptaki lęgnące się tutaj odlatują na zimę do zachodniej Europy, podczas gdy na ich miejsce przylatują ptaki ze wschodu, północy Rosji, krajów Bałtyckich i Skandynawii. W Polsce zimuje na wybrzeżu Bałtyku oraz nad większymi rzekami i jeziorami. Jest u nas najpospolitszym gatunkiem mewy. Określana jako średnio liczny ptak lęgowy, jej liczebność ocenia się na 100-120 tys. par (w całej Europie ok. 2,5 mln). Cechy tekstu: krótka rzeczowa informacja, brak słownictwa oceniającego i nacechowanego emocjonalnie, słowa i wyrażenia o charakterze terminów, terminy obcojęzyczne.

Funkcja informatywna Ogłoszenie z gazety: Wypowiedzi typu: Firma odzieżowa zatrudni kobietę do pracy w dziale sprzedaży, w wieku od 25 do 35 lat ze znajomością języka angielskiego oraz umiejętnością obsługo komputera. Bliższe informacje pod nr tel. … Cechy tekstu: krótka, ale konkretna i rzeczowa informacja, brak słownictwa oceniającego i nacechowanego emocjonalnie, maksymalna zwięzłość. Wypowiedzi typu: Pada deszcz. To jest moja młodsza siostra.

Funkcja ekspresywna

Funkcja ekspresywna Funkcję ekspresywną pełnią teksty, w których nadawca uzewnętrznia swoje uczucia. Ekspresji mogą służyć różnorodne środki językowe: a) składnia - zdania krótkie, niepełne, urywane - zdania wykrzyknikowe - pytania retoryczne - powtórzenia b) słownictwo i związki wyrazowe - wyrazy i połączenia wyrazowe emocjonalnie nacechowane, c) formy słowotwórcze - zdrobnienia - także zgrubienia

Funkcja ekspresywna Fragment z powieści „Przedwiośnie” Stefana Żeromskiego: „-Nie, Czaruś – rzekła- już z tobą nigdzie nie pójdę. […] - Wezwałam Cię tutaj –jęknęła z najbardziej przepaścistego dna boleści- żeby na ciebie popatrzeć, na miłość mojego serca jedyną, jedyną! Na szczęście moje zabite, zabite! A tyś myślał, że ja cię na schadzkę?... Że do hotelu? Przystojna mężatka …do hotelu…

Funkcja ekspresywna zdania niepełne, urwane (A tyś myślał, że ja cię na schadzkę?... Że do hotelu? Przystojna mężatka …do hotelu…) zdania wykrzyknikowe (Wezwałam cię […], żeby na ciebie popatrzeć, na miłość mojego serca jedyną, jedyną! Na szczęście moje zabite, zabite!) powtórzenia (…na miłość […] jedyną, jedyną, […] szczęście moje zabite, zabite) - szyk przestawny (na miłość mojego serca jedyną…) pytania retoryczne (A tyś myślał, że ja cię na schadzkę?... Że do hotelu?) - związki wyrazowe nacechowane emocjonalnie (szczęście moje zabite, miłość mojego serca jedyna

Funkcja impresywna

Funkcja impresywna Funkcja impresywna (zwana też apelacyjną lub nakłaniającą) Funkcję impresywną pełnią teksty, które służą nadawcy do nakłaniania odbiorcy do jakiś działań albo do przyjęcia jakiejś postawy. Nadawca dąży do wpływania na zachowanie odbiorcy oraz na jego poglądy. Przykłady tekstów, w których dominuje funkcja impresywna: komendy, nakazy, zarządzenia, pouczenia, regulaminy, instrukcje, hasła propagandowe, przemówienia, teksty publicystyczne, reklamy.

Funkcja impresywna Środki językowe używane w tekstach o funkcji impresywnej: tryb rozkazujący oraz inne formy wyrażania nakazów lub zakazów (np. bezokolicznik) różnego typu formy kategoryczne (powinien, zabrania się, nie wolno) zwroty do odbiorcy – czasowniki w 2 osobie liczy pojedynczej (często nadawcy – zwłaszcza tekstów propagandowych- posługują się także czasownikami w 1 osobie liczby mnogiej oraz zaimkami my, nasz, sygnalizując utożsamianie się z odbiorcą) wyrazy i wyrażenia oceniające – w tekstach reklamowych (a także propagandowych) Nie deptać trawników – to przykład tekstu pełniącego funkcję nakłaniającą. - jest to nakaz (a właściwie zakaz) wyrażony bezokolicznikiem - użycie bezokolicznika zamiast trybu rozkazującego nadaje wypowiedzi ton kategoryczny

Funkcja impresywna „Żelazko […] wyposażone jest w rewelacyjną stopę z Anodilium. Jest ona absolutnie gładka i bardzo trudno ją zarysować, gdyż jest wyjątkowo trwała. Ślizga się po prasowanym materiale tak jak żadna inna, nigdy go nie zaciągając. Ta stopa jest naprawdę luksusowa. I rozpoznasz ja od pierwszego wejrzenia – ma bowiem kolor szampana. A po materiale ślizga się z lekkością szampańskich bąbelków!”

Funkcja poetycka Teksty przyciągające uwagę niezwykłością znaków językowych, mające na celu zachwycić, zaskoczyć bądź rozśmieszyć odbiorcę pełnioną funkcja poetycką (dla dzieł literackich charakterystyczne jest szczególnie staranne ukształtowanie wypowiedzi). Funkcję tę pełnią głównie utwory należące do literatury pięknej. Odnajdujemy ją również w dowcipach językowych, kalamburach, a także tekstach reklam, w rozmowach potocznych, gwarze młodzieżowej- tam, gdzie uwagę przyciąga swą niezwykłością sam przekaz.

Funkcja impresywna tekst zawiera wyrazy i wyrażenia oceniające: rewelacyjna, luksusowa, absolutnie gładka, wyjątkowo trwała (przysłówki absolutnie, wyjątkowo dodatkowo podkreślają zalety reklamowanego produktu) w komunikacie wskazuje się na wyjątkowość produktu: wyjątkowo, jak żadna inna nadawca zwraca się bezpośrednio do odbiorcy, odwołując się do jego odczuć, zachęca, a nie nakazuje użycie 2 osoby liczby pojedynczej (rozpoznasz ją) ma na celu stworzenie pewnej więzi między nadawcą a odbiorcą, który ma odnieść wrażenie, że jest traktowany indywidualnie nadawca odwołuje się do pozytywnych skojarzeń – „stopa” żelazka ma więc kolor szampana, można ją rozpoznać od pierwszego wejrzenia (ten frazeologizm najczęściej pojawia się z czasownikiem zakochać się albo z rzeczownikiem miłość). Unika takich słów, które wiązałyby się z jakimikolwiek wysiłkiem (czasownik prasować pojawia się w teście tylko raz w formie imiesłowu biernego – w związku z wyrazem prasowany materiał, zamiast niego dwukrotnie występuje ślizgać się – w ostatnim zdaniu w zestawieniu z lekkością i szampanem): „stopa” żelazka po materiale ślizga się z lekkością szampańskich bąbelków!

Główne odmiany stylowe języka polskiego

Definicja terminu „styl” Dawniej termin "styl" odnosił się do niemal wyłącznie do wypowiedzi artystycznych; obecnie językoznawcy posługują się nim w odniesieniu do wszelkich tekstów mówionych i pisanych. Walery Pisarek w Encyklopedii wiedzy o języku polskim (1978) definiuje ten termin następująco: Jest to sposób wyrażania myśli w mowie i piśmie lub całokształt cech językowych charakteryzujących sposób mówienia i pisania jednego człowieka (styl indywidualny), teksty o tej samej funkcji społecznej (styl funkcjonalny), lub teksty reprezentujące ten sam kierunek społeczny (...) Jerzy Bartmiński (1993) natomiast za styl uważa: (...) pewien rozpoznawalny i uporządkowany inwentarz środków, zintegrowany przez zespół określonych zasad i wyposażony w określone wartości (wiedza o świecie, określona racjonalność, swoisty obraz świata, intencje komunikacyjne)

Odmiany stylowe we współczesnej polszczyźnie: styl przemówień styl urzędowy styl naukowy styl popularno-naukowy styl publicystyczno-dziennikarski styl potoczny styl artystyczny

Styl potoczny Styl potoczny to odmiana języka mówionego używana w nieoficjalnych sytuacjach. Cechy stylu potocznego: zawiera wyrażenia i zwroty z języka mówionego, słownictwo o silnym zabarwieniu emocjonalnym, ekspresywnym i zasięgu środowiskowym posiada składnię uproszczoną z dominacją zdań pojedynczych, lub złożonych współrzędnie bezspójnikowo. często występują także równoważniki, anakoluty, czyli zakłócenia w budowie logicznej zdań powtórzenia słów i związków wyrazowych język nie jest poddany literackiej obróbce, co ma na celu ukazanie naturalności utworu, autentyczności wypowiedzi (przykład - "Medaliony" Z. Nałkowskiej). Jest to styl dialogów, listów, pamiętników.

Styl naukowy Styl naukowy występuje w pracach naukowych. Cechy stylu naukowego: zdominowany jest przez terminologię naukową brak w nim językowych środków obrazowania i figur poetyckich (metafor, przenośni, porównań itp) przeważają zdania złożone podrzędnie, wielokrotnie złożone, o skomplikowanej budowie. Styl ten cechują; ścisłość, precyzja, jednoznaczność sformułowań, jasność i zwięzłość wypowiedzi, brak elementów emocjonalnych. Charakterystyczną cechą jest także abstrakcyjność, która wynika z funkcji nauki dążącej do formułowania uogólnień i operującej pojęciami oderwanymi.

Styl popularno-naukowy Styl popularno-naukowy to odmianą stylu naukowego. Występuje w podręcznikach, artykułach prasowych poświęconych popularyzacji jakiegoś zagadnienia naukowego. W tym stylu ważna jest dbałość o precyzję, ścisłość sformułowań. Mimo tego autor nie unika środków obrazowania, objaśnia także znaczenie używanych terminów, ponieważ adresatem jest czytelnik bez odpowiedniego przygotowania fachowego.

Styl publicystyczno-dziennikarski Styl publicystyczno-dziennikarski to styl prasy, dziennikarstwa. Posiada pewne osobiste cechy, ponieważ to dziennikarz decyduje o charakterze wypowiedzi. Cechą tego stylu jest komunikatywność, sugestywność, ważne znaczenie argumentów, zwięzłe sformułowania, skróty, stosowanie szablonów, frazesów, wyrazów potocznych, obecność pewnych elementów obrazowych. Styl ten jest bardzo zróżnicowany - w zależności od tematu, adresata, wydarzenia.

Styl artystyczny Styl artystyczny to styl literatury pięknej. Cechuje się występowaniem różnych środków językowych właściwych danej epoce (onomatopeje, porównania, metafory, epitety, rym, rytm), bogactwem słownictwa, środków obrazowania, obecnością elementów innego stylu.