Rodzeństwo dzieci z niepełnosprawnością

Relacje miedzy rodzeństwem mają wiele unikalnych cech charakterystycznych i dlatego nie mogą być porównywane z żadnymi innymi związkami między ludźmi. CECHY RELACJI: długotrwałe z różnym nasileniem i stopniem intymności towarzyszą rodzeństwu całe życie dziedzictwo genetyczne i społeczne oraz wspólne doświadczenia rodzinne wspólnota na wielu płaszczyznach

Podsystem rodzeństwa uważany jest za pierwsze „społeczne laboratorium”, w którym dzieci mają do czynienia z pierwszymi relacjami z rówieśnikami. Uczą się jak się przyjaźnić, ale także jak rodzić sobie z przeciwnikami, próbują współpracować, ale i walczyć o zwycięstwo. Kontakt z braćmi i siostrami uczy także przyszłych ról kobiety i mężczyzny, współżycia z innymi, respektowania opinii innych i podporządkowywania się określonym przepisom.

Relacje między rodzeństwem mogą być różnorakie: przyjacielskie wrogie obojętne ambiwalentne

Czynniki kształtujące typ relacji między rodzeństwem: stosunki panujące w rodzinie postawy rodzicielskie style wychowania liczba dzieci kolejność urodzenia różnica wieku płeć wpływ osób postronnych cechy indywidualne dzieci

Funkcjonowanie rodziny z dzieckiem z niepełnosprawnością Rola rodziny i warunków życia w niej nabiera szczególnej wagi, gdy wychowuje się w niej dziecko z niepełnosprawnością. Ma ono bowiem dodatkowe potrzeby, które powinny być zaspokojone i częściej niż inni jest narażone na przejawy nietolerancji ze strony środowiska.

Każde zaburzenie rozwoju czy długotrwała choroba dziecka wywołują zmiany w funkcjonowaniu rodziny. Obecność dziecka z niepełnosprawnością wpływa na strukturę, funkcjonowanie i rozwój rodziny. Zakres czy głębokość tych zmian zależą od rodzaju choroby czy skutków, jakie za sobą niesie. Dziecko chore czy niepełnosprawne jest ważnym członkiem systemu a jego obecność wpływa znacząco na bieg życia rodziny. Z kolei zachowanie się wszystkich jej członków i każdego z osobna wpływa na rozwój dziecka niepełnosprawnego stymulująco bądź hamująco.

Akceptacja dziecka z niepełnosprawnością to problem, który dotyczy nie tylko rodziców, ale i pozostałych członków rodziny, w tym w największej mierze pełnosprawnego rodzeństwa. Zdrowe rodzeństwo zawsze darzy dziecko z niepełnosprawnością sprzecznymi uczuciami, nawet, jeśli je kocha.

Psychospołeczne funkcjonowanie rodzeństwa dziecka z niepełnosprawnością Obecnie spotkać można dwa stanowiska opisujące psychospołeczną sytuację dzieci z rodzeństwem z niepełnosprawnością. Z jednej strony mówi się o podwyższonym poziomie problemów emocjonalnych, zaburzeniach zachowania, braku silnych związków z rodziną, niepokoju i poczuciu obciążenia wynikającego z opieki nad rodzeństwem. Z drugiej jednak strony niektórzy twierdzą, że nie tylko nie muszą rozwinąć się trudności emocjonalne czy przystosowawcze, ale istnienie niepełnosprawnego rodzeństwa wręcz pomaga wypracować skuteczne sposoby pokonywania problemów.

Negatywne skutki psychospołeczne Poczucie odsunięcia i zaniedbania Wrogość wobec rodzeństwa z niepełnosprawnością Zachowania agresywne i autodestruktywne Poczucie żalu i krzywdy, pomimo współczucia Poczucie izolacji społecznej Wstyd Lęk Tłumienie emocji i problemów Brak aspiracji Niskie poczucie własnej wartości Depresja Poczucie winy Zazdrość Obciążenie zbyt wysokimi oczekiwaniami ze strony rodziców Nadmierna uległość społeczna Problemy z nauką, niechęć do podejmowania wyzwań

Pozytywne skutki psychospołeczne: Wyższy poziom tolerancji Docenianie własnego zdrowia Okazywanie współczucia innym Dojrzałość psychiczna Wyższa samodzielność

Obciążenia „zdrowych dzieci” Częstokroć stanie na drugim planie Angażowanie w pomoc przy dziecku z niepełnosprawnością Ograniczenie kontaktów społecznych Brak „szans” na bycie tylko z rodzicami i szczerą rozmowę z nimi Konieczność większej samodzielności „Co będzie kiedyś...?”

Czynniki wpływające na kształtowanie się relacji między rodzeństwem pełnosprawnym i niepełnosprawnym:      postawa rodziców stopień niepełnosprawności sposób zachowywania się osoby z niepełnosprawnością kolejność urodzenia różnica wieku płeć ocena własnej wartości przez rodziców korzystanie z pomocy socjalnej i innych rodzajów pomocy choroba lub śmierć rodziców sposób spostrzegania rodzeństwa z niepełnosprawnością

Jakie czynniki sprzyjają pozytywnemu rozwojowi rodzeństwa dzieci z niepełnosprawnością? Stabilna osobowość rodziców Dobra, pełna ciepła atmosfera w rodzinie Prawidłowe, niezaburzone wzorce rodzicielskie Adaptacja rodziny do niepełnosprawności Pełna szacunku i miłości postawa rodziców wobec siebie nawzajem Efektywny i otwarty sposób komunikowania się w rodzinie Obecność kontaktów zewnętrznych Odpowiedni podział czasu Traktowanie pojawiajacych się problemów jako nie mniej ważnych niż niepełnosprawność w rodzinie Dobra sytuacja społeczno-ekonomiczna Wyuczenie strategii radzenia sobie w sytuacjach trudnych z udziałem rodzeństwa Otwartość w rozmowach o niepełnosprawności rodzeństwa

Rodzeństwo rozwija się prawidłowo, gdy: Ma pozytywny stosunek do dziecka z niepełnosprawnością Umie odgraniczyć siebie od rodzeństwa z niepełnosprawnością Odczuwa również negatywne emocje, do których umie się przyznać, i wolno mu je wyrażać Nie wstydzi się (już) dziecka z niepełnosprawnością w kontaktach ze światem zewnętrznym, środowiskiem Posiada pozytywny obraz siebie Planuje swoją przyszłość niezależnie od rodzeństwa z niepełnosprawnością („Ma odwagę być w pewien sposób egoistyczne”)

Podsumowanie: Rodzeństwo dzieci z niepełnosprawnością bardzo wcześnie doświadcza znacznego dodatkowego obciążenia Rozwój w towarzystwie dziecka z niepełnosprawnością może być również bodźcem sprzyjającym rozwojowi i kształtowaniu charakteru Dużej części rodzeństwa udaje się osiągnąć z wiekiem stabilną osobowość Wiele z tych osób charakteryzuje w późniejszym okresie szczególna dojrzałość, tolerancja, wrażliwość, zdolność radzenia sobie z obciążeniem oraz zaangażowanie społeczne Pokonanie „krytycznych wydarzeń życiowych” jest w dużej mierze możliwe dzięki wpływowi rodziny

Literatura: Żyta A. (2004), Rodzeństwo osób z głębszą niepełnosprawnością intelektualną. Impuls, Kraków. Żyta A. (2005), Fascynacje i depresje – problemy psychospołeczne rodzeństwa dzieci z niepełnosprawnością intelektualną. „Bardziej Kochani” nr 4 (36). Żyta A. „Rodzeństwo osób z niepełnosprawnością” (można zamówić na stronie Stowarzyszenia Bardziej Kochani)

„Leon i jego nie-zwykłe spotkania” Wyprawa na zamek, Wycieczka do jaskini, Noc w namiocie Zamówić można na: www.fundacjaverba.org.pl