,,Potop” Henryk Sienkiewicz

Autor : Jeden z najbardziej znanych pisarzy polskich, dostał nagrodę nobla za Quo vadis, napisał słynną Trylogię: ogniem i mieczem, Potop, pan Wołodyjowski; poprzez podróże do Afryki i Egiptu napisał powieść ,,W pustyni i w puszczy'', jego zwłoki pochowano w podziemiach katedry warszawskiej.

********** Potop Henryka Sienkiewicza jest drugą częścią jego Trylogii. Sienkiewicz skończył pisać powieść w 1886 roku. Potop w zamierzeniu autora powstał jako utwór „ku pokrzepieniu serc” Polaków, którzy starali się zachować tożsamość narodową mimo braku własnego państwa.

********** Powieść napisana została w konkretnym celu ponad sto lat temu, jednak czas, który minął od jej powstania, nie zmniejszył jej atrakcyjności.

*****1***** W roku 1654 Bogdan Chmielnicki poddał się Rosji. Stało się to przyczyną polsko-rosyjskiej wojny. W tym samym roku na Białoruś i Litwę wkroczyły dwie ogromne rosyjskie armie. Sienkiewicz, z uwagi na carską cenzurę nie może mówić o wojnie tej wprost, dlatego nazywa ją bądź wojną z Septentrionami bądź wojną z Chowańskim.

*****2***** Przedstawiciel majętnego rodu na Żmudzi, Herakliusz Billewicz, przekazał w testamencie całą swoją majętność wnuczce Aleksandrze, która została oddana pod opiekę szlachcie laudańskiej. Na jej męża wyznaczył Andrzeja Kmicica, jemu też zapisał w spadku wieś Lubicz. Nastaje rok 1655.

*****3***** Kmicic przedstawia się Aleksandrze w Wodoktach i uderza do niej w konkury. Panna odwzajemnia uczucie. 4. Pobyt szlachty w Lubiczu. Oddaje się ona pijatykom i rozpuście, powodując dewastację starego dworku.

*****4***** Towarzystwo Kmicica sprowokowało zatargów karczmie, w wyniku którego wybiła ich okoliczna szlachta.

*****5***** Kmicic z zemsty podpala domy Butrymów, mieszkańców Wołomontowicz, a ich samych morduje. Przerażona Oleńka ukrywa Kmicica przed ścigającymi go Butrymami. Po zażegnaniu niebezpieczeństwa zrywa zaręczyny i wypędza go.

*****6***** Niezrażony Kmicic porywa Oleńkę, której tymczasem oświadczył się Wołodyjowskiego. Zdołał on zranić Kmicica w pojedynku, jednak widząc jego uczucie do dziewczyny, postanowił pomóc mu odzyskać dobrą reputację i zrehabilitować swe warcholstwo.

*****7***** Nadeszła wiosna roku 1655. Dowodzeni przez Wittenberga Szwedzi najeżdżają Polskę, wykorzystując jej zaangażowanie w walkę z Rosją. W pierwszej kolejności szwedzkie wojska uderzają na Wielkopolskę. Szwedom towarzyszy Hieronim Radziejowski, podkanclerzy koronny skazany na wygnanie za warcholstwo i intrygi przeciwko Janowi Kazimierzowi. W 1652 roku zbiegł do Szwecji, gdzie pałając żądzą zemsty, namówił Szwedów do napaści na Polskę.

*****8***** Pod Ujściem ma miejsce kapitulacja - Krzysztof Opaliński, wojewoda poznański, wraz z Radziejowskim i Wirtzem przekazuje we władanie szwedzkiemu królowi Wielkopolskę.

*****9***** Jan Kazimierz, gdy nie udało mu się zwołać pospolitego ruszenia, sam wyrusza pod Kraków, którego obronę powierzył Stefanowi Czarnieckiemu.

*****10***** W Kiejdanach odbywa się uczta, w której bierze udział Kmicic, który jest stronnikiem Radziwiłła. Zagłoba wraz z braćmi Janem i Stanisławem Skrzetuskimi dotarł na Litwę. Pragną pod wodzą Janusza Radziwiłła, wielkiego hetmana litewskiego, stanąć w obronie kraju.

*****11***** Do kompanii przyłącza się w Upicie Michał Wołodyjowski. Oleńka wraz ze stryjem Tomaszem Billewiczem przebywa w Kiejdanach. Kmicic, który uważa Radziwiłła za obrońcę kraju, przysięga mu wierność.

*****12***** Kmicic, oszukany przez hetmana, przyłączył się do zdrajcy. Hetman aresztował pozostałych oficerów i skazał na śmierć. Wtedy Kmicic prosił o łaskę dla nich i uzyskał zapewnienie hetmana, że zostaną jedynie internowani. Do Birżów eskortowani byli przez Rocha Kowalskiego. Na szczęście dzięki przebiegłości i sprytowi Zagłobie udaje się ich uratować. Okazało się, że wbrew obietnicom hetmana mieli zostać rozstrzelani przez komendanta miasta.

*****13***** Kmicic chciał zabrać Billewiczów do Kiejdan. Oleńkę uratował Wołodyjowski, nakazując przy tym rozstrzelanie Kmicica, uznanego za zdrajcę. W ostatniej chwili Zagłoba uratował mu życie, który dzięki przejętym listom dowiedział się o wstawiennictwie Kmicica za skazanymi oficerami.

*****14.***** Bogusław Radziwiłł gości w Pilwiszkach AndrzejaKmicica. Podczas tego pobytu Kmicic zdaje sobie wreszcie sprawę z przewrotności Radziwiłłów. Usiłował porwać Bogusława, lecz raniony cudem uniknął śmierci.

*****15***** Ciężko rannym Kmicicem opiekuje się Soroka. Ukrywa go w leśnej chacie smolarzy, należącej do Kiemliczów. Pan Andrzej przeżywa duchowy przełom, na jego znak przybiera nowe nazwisko - Babinicz.

*****16***** Kmicic wypowiada listownie służbę Januszowi Radziwiłłowi. Wówczas bracia oczerniają go rozgłaszając, że miał zamiar porwania króla i przekazania go Szwedom. Kmicic poinformował w innym liście Wołodyjowskiego na temat zdrady Radziwiłłów.

*****17***** Kmicic wyrusza do Jana Kazimierza na Śląsk. Udało mu się podsłuchać prowadzoną po niemiecku rozmowę dowódcy szwedzkich wojsk Wrzeszczowiczem i barona Lisoli dotyczącą planu zdobycia Częstochowy i zagarnięcia jasnogórskiego skarbca. Dzięki zdobytym informacjom Kmicic ostrzega o ataku przeora klasztoru na Jasnej Górze, księdza Kordeckiego.

*****18***** W dzień 8 listopada szwedzkie wojska przybywają pod klasztorne mury. Szwedami dowodzi wspomniany Wrzeszeczowicz. Stara się on bezskutecznie namówić zakonników na otwarcie bram klasztoru. Mnisi podejmują decyzję o obronie Jasnej Góry. Postanawia im w tym pomóc Babinicz.

*****19***** Dziesięć dni później, 18 listopada, pod klasztor przybywają Szwedzi pod wodzą Millera. Jednak mimo kilkakrotnego szturmu nie zdobywają klasztoru. Babinicz odznacza się wielką dzielnością i męstwem, a także przywódczymi zdolnościami. Zyskuje sobie tym uznanie księdza Kordeckiego.

*****20***** Do obrońców przybywa poseł z ostrzeżeniem o ściągniętych z Krakowa działach burzących. Babinicz przekrada się nocą do obozu wroga i wysadza prochem kolumbrynę. Zostaje jednak złapany. W niewoli torturuje go zdrajca Kuklinowski. Bracia Kiemliczowie pomagają mu uciec.

*****21***** Po ostatnim szturmie przypuszczonym 25 grudnia, wojska szwedzkie zarządzają odwrót. Wówczas przeor klasztoru, myśląc, że Babinicz zginął, ujawnił jego prawdziwe nazwisko.

*****22***** Kmicic spotyka się z królem Janem Kazimierzem i donosi mu o zaistniałych wypadkach. Król, choć nie do końca ufa jego doniesieniom, powraca do kraju. Rozgrywa się bitwa, w której przed szwedzką niewolą ratują króla górale. Ciężko ranny Babinicz, postanawia wyznać swoje prawdziwe nazwisko.

*****23***** Przebywający w Tykocinie Janusz Radziwiłł, zostaje oblężony przez Sapiehę, pod którego wodzą walczą Zagłoba i Wołodyjowski. 31 grudnia Radziwiłł umiera.

*****24***** Chan tatarski przysyła z pomocą Rzeczypospolitej swój oddział, wedle rozkazu króla dowództwo nad Tatarami obejmuje Kmicic.

*****25***** Anusia Borzobohata, dwórka księżnej Wiśniowieckiej, wpada w oko Zamojskiemu, planuje jej uprowadzenie.. Kmicic udaremnia te plany i zawozi dziewczynę do Białej. Stamtąd Anusię odesłano do Grodna. Jednak po drodze wpadła w ręce Bogusława Radziwiłła, który umieścił ją w Taurogach razem z Oleńką.

*****26***** Soroka zostaje podstępnie schwytany przez Sakowicza. Zostaje skazany na śmierć na palu. Kmicic bezskutecznie zabiega o jego uwolnienie. Zbuntowane oddziały Radziwiłła postanawiają wobec tego zaatakować Bogusława.

*****27***** Poczynania szwedzkiej armii najpierw u ujścia Sanu do Wisły, później w Jarosławiu, w bitwie pod Warką i w Warszawie, która została zdobyta. Dopiero po Prostkami Czarniecki odciął Szwedom możliwość dotarcia do obozu Karola Gustawa.

*****28***** Zakochany Bogusław zabiega o względy przetrzymywanej w Taurogach Oleńki. Z kolei, kiedy Radziwiłł wyjechał walczyć z Sapiehą, swoje zakusy wobec Anusi Borzobochatej stara się zrealizować pan Sakowicz.

*****29***** Kmicic prowadzi wojnę podjazdową z wojskami znienawidzonego magnata Radziwiłła. Kmicicowi udaje się pokonać Bogusława w pojedynku. Puszcza go jednak wolno, ze strachu o życie ukochanej Oleńki.

*****30***** Tomasz Billewicz, stryj Oleńki, dowodzący na Żmudzi oddziałem zbrojnym, pomaga w ucieczce obu pannom. Odwozi Anusię i Oleńkę do Wołmontowicz.

*****31***** Sakowicz, poszukujący oddziału Billewicza, przechwytuje list, z którego dowiaduje się o miejscu pobytu panien. Postanawia zaatakować Wołmontowicze. W decydującej chwili na pomoc Kmicic. Nie może jednak powrócić i zostać z ukochaną, gdyż ma rozkaz walczyć z Rakoczym na południu Polski.

*****32***** Zamierzająca wstąpić do zakonu Oleńka, przypadkiem spotyka w Lubiczu ciężko rannego Kmicica. Brał on udział w węgierskiej wojnie z 1657 roku. Oleńka przebacza umierającemu, ale nie chce mieć z nim nic wspólnego.

*****33***** Wołodyjowski przywozi królewski list rehabilitujący Kmicica. Zostaje on odczytany w Upicie, podczas mszy. Oleńka, dowiedziawszy się o tym, prosi ukochanego Kmicica o przebaczenie za jej niesłuszną surowość.

PROBLEMATYKA POWIEŚCI Powieść ukazywała się w odcinkach w latach 1884 - 1886. Drukowały ją jednocześnie trzy czasopisma: krakowski "Czasie", warszawskie "Słowo" i wielkopolski "Dziennik Poznański". Dzięki temu nową powieść mogli czytać mieszkańcy wszystkich trzech zaborów. W październiku roku 1886 ukazało się książkowe, sześciotomowe, wydanie "Potopu".

Tło historyczne powieści Napisanie powieści poprzedziły bardzo dokładne studia Sienkiewicza nad historia potopu szwedzkiego. Pisarz zapoznał się z kronikami, opracowaniami historycznymi, listami i pamiętnikami, a także herbarzami. W powieść wpleciona została autentyczna mowa Zamoyskiego, skierowana do jasnogórskich zakonników, a także oryginalne listy braci Janusza i Bogusława Radziwiłłów. Obrazy awantur i bójek, sceny pojedynków i opisy bitew zaczerpnął autor z "Pamiętników" Jana Chryzostoma Paska. Sienkiewicz wzorował się też na jego języku i stylu, stosując w powieści staropolskie zwroty.

KONIEC WYKONAŁA : Marlena Rubas z kl. 1 E