Otwarte zasoby edukacyjne i wiedzy Infrastruktura publiczna XXI w. First of all, communication needs to be open. There are many reasons to do that related to morality efficiency or common sense, but I want to point out one more. When Flickr hackers released openly a large set of topographic data, they said they are doing this because they themselves don’t have a good idea what to do with it, but they know someone out there will. A cultural cornucopia contains thousands, millions of interesting and tasty bits hidden beyond the small mass of popular, mainstream content. If we are to benefit from it, we need every pair of eyes and every brain on this planet to search, and rate and make use of cultural content. And in order to do that, this content needs to be open. Alek Tarkowski, Kamil Śliwowski Fot. minciusodas@Flickr, CC BY / krój Pfennig: http://openfontlibrary.org/en/font/pfennig

Otwartość?

Dostępność treści

Swobody użytkowników

(z pomocą technologii cyfrowych)

Kontekst Otwarte modele udostępniania zasobów są od 10-20 lat nasilającym się trendem w nauce, edukacji i kulturze

Kontekst Bank Światowy - Strategia Open Access “Szerokie udostępnienie naszych zasobów pozwoli innym znaleźć rozwiązania dla największych globalnych problemów”

Kontekst Wellcome Trust (UK): polityka Open Access dla grantobiorców: “maksymalna dystrybucja wyników badań … wspiera bogatą kulturę badawczą”

Kontekst USA: $2mld na otwarte zasoby edukacyjne dla koledży: otwarte zasoby mają “poszerzyć szanse edukacyjne … umożliwiając dostęp do edukacji pozwalającej na wejście / powrót na rynek”

Jaki zakres otwartości? Udostępnianie wszystkich treści według jednej zasady ogranicza płynące z tego zyski – potrzeba różnych modeli dostępu dla różnych treści.

Jaki zakres otwartości? Dwa czynniki: •czas: okres od powstania •rodzaj treści

Czas •czy utwory „żyją” 70 lat dłużej, niż ich twórcy? - komercyjnie? - kulturowo / społecznie

Czas •ok. 15% książek jest wznawiane •(85% nie jest wznawiane)

Czas • jaki jest status książek, które nie są wznawiane po pierwszym wydaniu? • utwory niedostępne w druku, utwory osierocone – co w ich wypadku chroni prawo autorskie?

Rodzaj treści • treści publiczne i finansowane ze środków publicznych

Rachunek zysków i strat zyski nie tylko finansowe

Stopnie otwartości • otwartość ekonomiczna – dostępne za darmo • otwartość techniczna – efektywne wykorzystanie przez ludzi oraz maszyny • otwartość prawna – swoboda wykorzystania, brak praw zastrzeżonych

Stopnie otwartości • otwartość ekonomiczna – dostępne za darmo • otwartość techniczna – efektywne wykorzystanie przez ludzi oraz maszyny • otwartość prawna – swoboda wykorzystania, brak praw zastrzeżonych

Jaka regulacja na rzecz otwartości?

Regulacja „tradycyjna” •skrojona na potrzeby czasów analogowych: ograniczonej liczby twórców, utworów, kanałów dystrybucji oraz możliwości kopiowania

Regulacja „tradycyjna” •anachroniczna w czasach cyfrowych: mnogości twórców, utworów, kanałów dystrybucji oraz powszechności kopiowania

Co w zamian? •reforma prawna •regulacja alternatywna

Regulacja na rzecz otwartości •dobrowolne modele uzupełniające regulację ustawową, oparte na mechanizmie wolnych licencji - np. Creative Commons

Otwarte licencje Różne normy otwartości, wyrażane poprzez regulacje, obowiązują w różnych środowiskach – różnice pomiędzy otwartą edukacją, otwarty dostępem do czasopism naukowych, dostępem do danych, itd. Rosnące przeświadczenie, że niezbędna jest pełna otwartość.

“nowe modele [...] choć niepozbawiające znaczenia przepisów prawa autorskiego, wpłyną na ich modyfikację i interpretację. Chodzi tu o zmiany łagodzące rygoryzm ochrony interesów twórców i producentów” prof. prof. Janusz Barta i Ryszard Markiewicz

Dozwolony użytek (publiczny i prywatny) Art. 27: „Instytucje naukowe i oświatowe mogą, w celach dydaktycznych lub prowadzenia własnych badań, korzystać z rozpowszechnionych utworów w oryginale i w tłuma- czeniu oraz sporządzać w tym celu egzemplarze fragmentów rozpowszechnionego utworu”.

Rola zasobów i usług publicznych- koegzystencja z rynkiem Transport miejski – taksówki Szkoły publiczne – szkoły prywatne Telewizja publiczna – stacje prywatne

Otwarte zasoby publiczne współwystępują z ofertą komercyjną – dodatkowo umożliwiając generowanie wartości dodanej na ich podstawie

Potencjał ekonomiczny wykorzystania otwartych zasobów Raport Vickery’ego: Publiczne zasoby edukacyjne, naukowe i kulturowe, udostępnione publicznie, posiadają potencjał wykorzystania rynkowego i nie-rynkowego, i służą produkcji produktów komercyjnych

Instytucje publiczne powinny kierować się kategorią dobra wspólnego

Dobro wspólne Nie oznacza komunizmu Dobro publiczne to kategoria ekonomiczna – typ dóbr Także “rzecz pospolita” Dzięki technologiom cyfrowym dobro wspólne generuje dodaną wartość społeczną i ekonomiczną.

Potencjał zasobów będących dobrem wspólnym: Tim Berners-Lee i sieć World Wide Web (wyobraźmy sobie rozwój Sieci w warunkach płacenia opłat za każde wykorzystanie HTML)

Open Access • Zielony: repozytoria, samo-archiwizacja • Złoty: czasopisma Open Access, kwestia opłat za publikacje • OA gratis – OA libre

Przykłady strategii OA: USA •2008: National Institute of Health Public Access Policy • OA gratis po 12 mies.

Przykłady strategii OA: USA •2013: ustawa FASTR: polityka OA gratis po 6 mies. dla instytucji badawczych z budżetem $100m+, strategia wdrażania OA libre + dyrektywa Białego Domu

Przykłady strategii OA: W. Brytania •kwiecień 2013: nowa polityka OA Research Councils UK OA libre: CC BY Preferencja dla Złotego OA

Złote czy Zielone? Krytyka Złotego OA jako oficjalnej polityki Złoty / Zielony OA w Polsce Model hybrydowy Strategia narodowa - Strategia instytucjonalna

Złote czy Zielone? Houghton i Swan: Złote OA korzystniejsze przy pełnej, globalnej adopcji W okresie przejściowym instytucja płacąca subskrypcje wdroży Zielone OA za 10 - 20% kosztów Złotego OA ( + zaleta: możliwość jednostronnej adopcji)

Polityki OA Poziom narodowy Poziom instytucji publicznej (uczelnia, instytucja badawczo-rozwojowa, itd.) Poziom grantodawcy (publiczny – NCN; lub prywatny – FNP)

OA w Polsce – jakie zasoby otwierać? • artykuły naukowe • monografie naukowe • dane badawcze

OA w Polsce • MNiSW: ekspertyza ICM • PAN – Komisja ds. OA • NCN: Global Research Council OA Action Plan • ustawa o otwartości zasobów publicznych

OA w Polsce a otwartość zasobów publicznych • założenia ustawy – trzy obszary • stopniowalny model otwartości • specyfika nauki

OA w Polsce a otwartość zasobów publicznych • założenia ustawy – trzy obszary • stopniowalny model otwartości • specyfika nauki

Polska: akademicka wiosna czy babie lato?

Open Access: bierzmy sprawy w swoje ręce.