Pełnosprawny Student IV Kraków, 25 października 2010 r. Student z zaburzeniami psychicznymi – formy wsparcia w środowisku akademickim Dr Małgorzata Zaborniak-Sobczak Uniwersytet Rzeszowski Ośrodek Wsparcia i Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych – Studentów UR

Program Operacyjny Kapitał Ludzki OŚRODEK WSPARCIA I REHABILITACJI OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH JAKO FORMA WSPARCIA STUDENTÓW Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ 1 kwietnia 2009 roku Uniwersytet Rzeszowski rozpoczął realizację projektu Rozwój Uniwersytetu Rzeszowskiego szansą dla Regionu Program Operacyjny Kapitał Ludzki Priorytet IV: Szkolnictwo wyższe i nauka Działanie: Wzmocnienie i rozwój potencjału dydaktycznego uczelni oraz zwiększenie liczby absolwentów kierunków o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy Poddziałanie: 4.1.1 Wzmocnienie potencjału dydaktycznego uczelni Nr konkursu: 2/POKL/4.1.1./2008)

wzrost poziomu samooceny studentów niepełnosprawnych, ZADANIE 8: PRZYGOTOWANIE STUDENTÓW NIEPEŁNOSPRAWNYCH DO KORZYSTANIA Z PEŁNEJ OFERTY EDUKACYJNEJ UCZELNI Celem zadania jest przygotowanie studentów z niepełnosprawnością do efektywniejszego korzystania z oferty edukacyjnej Uniwersytetu Rzeszowskiego przez poprawienie ich funkcjonowania w grupie społecznej, włączenie w życie społeczne i naukowe Uczelni. Zakładane zmiany to: rozwój kompetencji społecznych osób z niepełnosprawnością objętych wsparciem, podniesienie poziomu wykształcenia i pozyskanie praktycznych umiejętności radzenia sobie w sytuacjach trudnych, wzrost poziomu samooceny studentów niepełnosprawnych, poprawa jakości kształcenia i przygotowanie kadry dydaktycznej i administracyjnej do realizacji szeroko rozumianych potrzeb osób niepełnosprawnych. Powołanie Ośrodka Wsparcia i Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych – Studentów UR

CELE SZCZEGÓŁOWE OŚRODKA WSPARCIA I REHABILITACJI OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH Celem OWiRON jest organizowanie systemowych rozwiązań, dotyczących różnych aspektów funkcjonowania społecznego niepełnosprawnych studentów UR, głównie przez określenie sposobów udzielania im pomocy oraz udzielanie bieżącej pomocy i wsparcia w rozwiązywaniu problemów. Do zadań OWiRON należą: usuwanie barier uniemożliwiających osobom niepełnosprawnym udział w życiu społeczności akademickiej, w szczególności przeszkód w dostępie do zasobów informacyjnych, zapewnienie usług specjalistycznych, podnoszących niezależność studentów niepełnosprawnych, w szczególności pomocy psychologicznej, pedagogicznej, prawnej i innej, w zależności od indywidualnych potrzeb studenta, zapewnienie dostępu do zajęć dydaktycznych studentom, którzy nie są w stanie standardowo realizować programu studiów, udzielanie pomocy nauczycielom akademickim, prowadzącym zajęcia dydaktyczne, w których biorą udział studenci z niepełnosprawnością.

Głównym działaniem jest organizowanie konsultacji specjalistycznych. CELE SZCZEGÓŁOWE OŚRODKA WSPARCIA I REHABILITACJI OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH Głównym działaniem jest organizowanie konsultacji specjalistycznych. Do zadań powołanych konsultantów: psychologa, pedagoga specjalnego, logopedy i prawnika należą diagnoza środowiska studentów z niepełnosprawnością, ich indywidualnych potrzeb i możliwości, gotowość do organizowania stosownej pomocy i wsparcia. Kolejnym krokiem jest wsparcie kadry dydaktycznej w procesie kształcenia studentów z różnymi rodzajami niepełnosprawności.

CELE SZCZEGÓŁOWE OŚRODKA WSPARCIA I REHABILITACJI OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH Osoby z różnymi uszkodzeniami organizmu wykazują różnorakie, specjalne potrzeby i możliwości w zakresie edukacji. Potrzeby edukacyjne zostały opisane w materiałach informacyjnych, ze wskazaniem literatury uzupełniającej dla osób szerzej zainteresowanych wybraną problematyką. Adresatami publikacji stali się profesorowie, adiunkci, wykładowcy, asystenci, pracownicy biblioteki, administracyjni oraz studenci, których życzliwość i otwartość przyczynia się do likwidowania barier tkwiących między osobami pełnosprawnymi i niepełnosprawnymi. Dzięki nim możliwy staje się dostęp osób z niepełnosprawnością do dorobku kultury, myśli naukowej, literatury pięknej i sztuki.

ANALIZY DANYCH Wstępna diagnoza środowiska studentów z niepełnosprawnością wykazała, że najliczniejszą grupą, stanowiącą blisko ¼ spośród ogółu niepełnosprawnych osób podejmujących studia w Uniwersytecie Rzeszowskim, są studenci z dysfunkcją narządu ruchu (05-R). Osoby chore psychicznie (02-P) i z innymi rodzajami niepełnosprawności, w tym chorobą psychiczną stanowią blisko 5% spośród wszystkich studentów z niepełnosprawnością. Najwięcej osób z tej grupy podejmuje kształcenie w Wydziale Socjologiczno-Historycznym.

Do studentów z zaburzeniami psychicznymi kierujemy przede wszystkim ofertę specjalistycznych konsultacji psychologicznych, pedagogicznych i prawnych oraz warsztatów psychoedukacyjnych. Konsultacje psychologiczne mają charakter indywidualnego wsparcia psychicznego, w formie spotkań z doświadczonym psychologiem. Dla zainteresowanych studentów organizowane są warsztaty psychologiczne, których celem jest między innymi nauka kontroli nad stresem, poprawienie jakości komunikacji interpersonalnej, co w sposób znaczący wpływa na proces kształcenia.

SKUTKI I WPŁYW ZABURZEŃ PSYCHICZNYCH NA POTRZEBY I MOŻLIWOŚCI EDUKACYJNE OSÓB NIĄ DOTKNIĘTYCH Symptomy zaburzeń psychicznych często ujawniają się w sferze subiektywnych przeżyć tych osób, kontaktów z najbliższymi. Na poziomie społecznym mogą uwidaczniać się w formie bezpośredniej, przez ekspresję nieadekwatnych zachowań, trudności w komunikacji interpersonalnej lub w formie pośredniej, przykładowo absencja na zajęciach, konflikty wewnętrzne, okresy wzmożonej aktywności, obniżona aktywność, apatia. Okresy widocznej dysfunkcji społecznej często występują na przemian z okresami w miarę dobrego przystosowania.

SKUTKI I WPŁYW ZABURZEŃ PSYCHICZNYCH NA POTRZEBY I MOŻLIWOŚCI EDUKACYJNE OSÓB NIĄ DOTKNIĘTYCH W przebiegu poszczególnych zaburzeń mogą pojawiać się następujące trudności mogące przyczyniać się do trudności edukacyjnych studentów: Schizofrenia i inne zaburzenia psychotyczne - trudności z myśleniem i koncentracją, dziwne przekonania (np. posiadanie nienaturalnej mocy), rozkojarzenie myślenia, obecność neologizmów, trudność w pomijaniu myśli i wrażeń percepcyjnych nieistotnych dla aktualnej sytuacji, pogorszenie funkcjonowania pamięci (zwłaszcza krótkoterminowej), trudności z rozumowaniem abstrakcyjnym, apatia. Depresja - spowolnienie tempa myślenia, utrata zainteresowań, osłabienie pamięci, słaba koncentracja, obniżenie aktywności ruchowej i zdolności do pracy umysłowej, poczucie zmęczenia, niechęć do nauki, autodestrukcyjne przekonania poddające w wątpliwość możliwość kontynuowania edukacji czy zdania egzaminów.

Choroba afektywna dwubiegunowa - oprócz cech charakterystycznych dla depresji - przyśpieszenie toku myślenia, utrata normalnych zahamowań społecznych prowadząca do zachowań niedostosowanych do okoliczności (co może powodować konflikty z prowadzącym zajęcia i innymi osobami), podwyższona ocena własnej sprawności umysłowej, lecz faktycznie spadek realnej zdolności psychicznej (zmienność i powierzchowność zainteresowań, spadek precyzji myślenia, brak krytycyzmu, słaba koncentracja uwagi, spadek zdolności do działań celowych i zorganizowanych, np. do nauki). Zaburzenia lękowe, reakcja na ciężki stres, zaburzenia występujące pod postacią somatyczną i dysocjacyjne - nadmiar lęku upośledza funkcjonowanie społeczne takiej osoby i nie pozwala na realizację potencjalnych możliwości intelektualnych, znaczna koncentracja na sobie i możliwości wystąpienia lub nasilenia objawów (np. ataku paniki), wewnętrzne zmaganie się z objawami lękowymi (np. natręctwami myślowymi), lęk przed publicznym wypowiadaniem się, słaba koncentracja uwagi, niemożność rozluźnienia się, lęk przed sytuacją bycia ocenianym, nadużywanie środków psychoaktywnych, trudności w zapamiętywaniu nowych informacji, niechęć do nauki, zaniedbywanie obowiązków.

Zaburzenia osobowości - ze względu na różnorodność objawów w poszczególnych zaburzeniach osobowości, mogą to być tak skrajne trudności jak perfekcjonizm i nadmierne wymagania edukacyjne, co może mieć związek z przeżywaniem napięcia wewnętrznego, obniżonego nastroju i poczucie niepowodzenia, oraz nieumiejętność organizacji procesu nauki, trudności w realizowaniu podstawowych celów edukacyjnych, absencja nawet na obligatoryjnych zajęciach, a także wiele innych. Zaburzenia odżywiania się - spowolnienie ruchowe, spadek aktywności, wzrost obojętności, pogorszenie kontaktów z otoczeniem, trudności w koncentrowaniu uwagi i przebiegu efektywnej pracy umysłowej, nadmierne przeżywanie niepowodzeń edukacyjnych.

ORGANIZACJA PROCESU DYDAKTYCZNEGO OSÓB Z ZABURZENIAMI PSYCHICZNYMI Trudności edukacyjne osób z zaburzeniami psychicznymi mogą być specyficzne dla każdego zaburzenia oraz wiązać się z kilkoma zagadnieniami: Przejawy zaburzeń dotyczą sfery jakościowej relacji z innymi osobami, niełatwo jest ocenić czy dane zachowanie to indywidualna „uroda” danego człowieka czy też symptom określonego zaburzenia. Wiele osób przypisuje fakt istnienia różnych trudności w ich życiu czynnikom zewnętrznym lub cechuje je niewielki krytycyzm względem siebie. Znaczna liczba osób przejawiająca cechy zaburzeń psychicznych ignoruje swoje trudności, w związku z czym nie została zdiagnozowana przez specjalistę, a jeżeli to już miało miejsce, pragnie zachować w swoim środowisku anonimowość i być traktowana całkowicie na równi z innymi. Obraz kliniczny poszczególnych zaburzeń u konkretnych jednostek może dotyczyć wielu sfer życia i wiązać się z globalnym obniżeniem poziomu funkcjonowania (także na poziomie edukacyjnym) lub być ograniczonym do pewnej liczby sfer (osoba z depresją może zatem całkiem sprawnie radzić sobie z wymaganiami edukacyjnymi, jak też funkcjonować znacznie poniżej swoich potencjalnych możliwości)

Właściwa postawa nauczycieli akademickich, prowadzących zajęcia, w których uczestniczą osoby z zaburzeniami psychicznymi, dotyczy bardziej respektowania kilku ogólnych postulatów niż realizacji detalicznego programu działania, polega na: Uważności wobec przejawów zachowań niedostosowanych społecznie, Indywidualnym podejściu względem studentów przejawiającym się w elastycznym modyfikowaniu wymagań (np. uzasadnionej zmianie formy egzaminowania z ustnego na pisemny lub terminu egzaminu), otwarciu na komunikację i gotowość do uwzględnienia indywidualnych przejawów zaburzeń studentów w planie swojej pracy Rozszerzenia osobistego spektrum interpretowania poszczególnych zachowań studentów (np. opuszczanie zajęć może być przejawem lekceważenia prowadzącego lub niewielkiej motywacji do nauki, lecz także wynikać z lęku przed ośmieszeniem się w fobii społecznej, obawy przed wystąpieniem ataku lęku panicznego lub drastycznie obniżonego poczucia własnej wartości i patologicznego poczucia winy w depresji) Zapewnienie studentom poczucia bezpieczeństwa i akceptacji, lecz z drugiej strony możliwe uwzględnienie zasady równości wymagań względem wszystkich studentów.

OPINIE NAUCZYCIELI AKADEMICKICH NA TEMAT WYBRANYCH ASPEKTÓW FUNKCJONOWANIA SPOŁECZNEGO STUDENTÓW OBCIĄŻONYCH CHOROBĄ PSYCHICZNĄ W badaniach własnych, prowadzonych na przełomie września i października 2010 roku udział wzięło 83 nauczycieli akademickich. Pracowników naukowo-dydaktycznych Uniwersytetu Rzeszowskiego poproszono o wyrażenie opinii na temat społecznych kwestii dotyczących procesu kształcenia osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności. Wyniki badań ukazują jedynie pewne tendencje w ujmowaniu kwestii niepełnosprawności i nie mogą być uogólniane. W badaniach wzięło bowiem udział stosunkowo niewielu respondentów.

WYNIKI BADAŃ WŁASNYCH Jedno ze stwierdzeń dotyczyło możliwości udziału osób chorych psychicznie w procesie kształcenia w szkole wyższej: 34% respondentów zgadza się ze stwierdzeniem, że osoby chore psychicznie nie powinny podejmować studiów wyższych, 35% badanych nie ma na ten temat zdania i blisko 31% badanych nauczycieli uważa, że osoby z tym rodzajem niepełnosprawności powinny podjąć studia. Porównanie wyników dotyczących innych rodzajów niepełnosprawności nasuwa wniosek, że osoby chore psychicznie, podejmujące studia wyższe budzą wiele kontrowersji wśród nauczycieli, o wiele więcej aniżeli pozostali niepełnosprawni. W przypadku pozostałych wymienionych grup niepełnosprawnych, opinie badanych są raczej zgodne i potwierdzają stwierdzenie, że osoby niepełnosprawne powinny podejmować kształcenie na poziomie studiów wyższych.

WYNIKI BADAŃ WŁASNYCH

WYNIKI BADAŃ WŁASNYCH Kolejne pytanie dotyczyło ustosunkowania się do stwierdzenia, która z grup absolwentów będzie miała najpoważniejsze trudności w zdobyciu pracy zawodowej, zgodnie z posiadanym wykształceniem wyższym: Nauczycieli jednoznacznie są zgodni, że absolwenci chorzy psychicznie mogą mieć najpoważniejsze trudności na rynku pracy, mimo uzyskania wykształcenia wyższego. Na miejscu kolejnym najczęściej wskazano osoby z widocznymi defektami w budowie somatycznej.

WYNIKI BADAŃ WŁASNYCH

przyjaznej osobom niepełnosprawnym, PODSUMOWANIE Pamiętajmy, że osoby z niepełnosprawnością są czujnikiem jakości kształcenia w szkole wyższej, a ich kształcenie w uczelniach wymaga bardzo dużej elastyczności całej społeczności akademickiej. Planowanie dalszego rozwoju OWiRON powinno być komplementarne i tworzyć spójną całość dla budowania wizerunku Uniwersytetu Rzeszowskiego jako Uczelni: nowoczesnej, przyjaznej osobom niepełnosprawnym, posiadającej bogatą ofertę edukacyjną.

Małgorzata Zaborniak-Sobczak Tel. 728 991 512, mail: gosiazs@poczta.fm Dziękuję za uwagę Dane kontaktowe: Małgorzata Zaborniak-Sobczak Tel. 728 991 512, mail: gosiazs@poczta.fm Partner Konferencji: Urząd Miasta Krakowa Konferencja pod patronatem: Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego, prof. dr hab. Barbary Kudryckiej,