Czyn ludzki - Istota czynu ludzkiego Założenia podstawowe: Człowiek jest istotą podążającą za dobrem, prawdą i pięknem/miłością; Człowiek jest istotą rozumną (animal rationale) i wolną. rozum – władza zmierzająca do poznania prawdy i odkrycia dobra, wola skłania człowieka do tego dobra. 3. Człowiek jest istotą, której czyny (akty) są ukierunkowane na cel.

Rozróżnienie działania ze względu na stosunek do świadomości i wolności: Akt ludzki (actus humanus) – czyn świadomy i wolny; Akt człowieka (actus hominis)  który jest wykonywany machinalnie, bez myślenia o nich i pożądania - działanie narządów wewnętrznych; - działanie odruchowe; - działanie wymuszone przemocą; - działanie nieświadome (aktualnie, bądź habitualnie).

nihil volium nisi precognitum Zadanie rozumu nihil volium nisi precognitum Poznanie teoretyczne; Poznanie praktyczne: Wartościuje, Porusza wolę, Ocenia możliwości zdobycia przedmiotu, Ocenia środki prowadzące do zdobycia.

Zadanie wolnej woli Utrzymanie wolności wobec pożądania przedmiotu; Podtrzymania dążenia do dobra przedmiotu; Umiłowanie dobra; Wielkoduszne dążenie mimo trudności. Między pozytywną oceną intelektualną, a wolą pojawia się jeszcze wielkoduszna miłość, która podtrzymuje wolę osiągania celu mimo rozmaitych trudności.

Uwarunkowania ludzkiego działania - ogólne Kondycja psychofizyczna człowieka; Uwarunkowania wewnętrzne (zdolności, charakter); Uwarunkowania zewnętrzne (wychowanie, wykształcenie, rodzina, przebyte choroby); Okoliczności zewnętrzne.

Specyficzne uwarunkowania ludzkiego działania - domena poznania: 1. Świadomość podmiotu działającego: - całkowita (plena), gdy ktoś w pełni zdaje sobie sprawę z tego, co robi; - niecałkowita (semiplena). 2. Ze względu na przedmiot: - wyraźna (distincta), gdy osoba działająca zdaje sobie sprawę z wartości i konsekwencji działania; - niewyraźna (confusa).

Specyficzne uwarunkowania ludzkiego działania - domena poznania: 3. Ze względu na sposób istnienia w podmiocie: - aktualna (actualis) jest świadomością towarzyszącą czynowi. Jest elementem koniecznym przy popełnianiu grzechu ciężkiego; - wirtualna (virtualis) nie istnieje w chwili obecnej, ale była poprzedzona świadomą, intencją, która w danym momencie może się nie przejawiać (wystarczy do uznania modlitwy, nie wystarczy przy składaniu przysięgi małżeńskiej), - domyślna (interpretativa).

Specyficzne uwarunkowania ludzkiego działania - domena poznania: 4. Ignorancja: Pokonalna, Niepokonalna; Zamierzona.

Uwarunkowania wolności 1. Ze względu na sposób pochodzenia od woli Czyn dobrowolny swobodny, Czyn dobrowolny konieczny. 2. Ze względu na jakość poznania cz. doskonały cz. niedoskonały.

Uwarunkowania domeny wolności 3. Ze względu na sposób dążenia woli Pod każdym względem; Pod pewnym względem. 4. Ze względu na przedmiot pożądania Czyn dobrowolny wprost. Czyn dobrowolny nie wprost,

Uwarunkowania domeny wolności 5. Ze względu na sposób wyrażania zgody Wyraźny; Milczący; Domniemany. 6. Ze względu na intencję: Aktualny, Wirtualny, Habitualny.

Uwarunkowania domeny wolności 7. Ze względu na wolność woli możemy mówić o specyficznych uwarunkowaniach, jak: Przymus fizyczny; Przymus psychiczny; Nawyki.

Istota czynów moralnych 1.Działanie moralne to takie, które jest zgodne z normą moralną. 2. Działanie, które jest ukierunkowane na cel: a. W relacji do Boga - ostateczne zjednoczenie człowieka ze Stwórcą i Zbawicielem. Wszystkie czyny, które prowadzą do tego celu są czynami moralnie dobrymi, te zaś, które odwodzą od tak określonego celu są złe.

Istota czynów moralnych b. W odniesieniu do świata – poznanie prawdy, odkrycie wartości i dążenie do jego dobra: [moralność polega na] „racjonalnym skierowaniu ludzkiego czynu ku dobru w jego prawdzie oraz dobrowolnym dążeniu do tego dobra, poznanego przez rozum” VS 72.

Istota czynów moralnych c. W relacji do siebie/człowieka - postrzegać go tak, jak postrzega czł. sam Bóg, w odniesieniu do jego ostatecznego celu. „Działanie jest moralnie dobre, kiedy wybory dokonywane przez wolność są zgodne z prawdziwym dobrem człowieka i tym samym wyrażają dobrowolne podporządkowanie się osoby jej ostatecznemu celowi, to znaczy samemu Bogu: najwyższemu dobru, w którym człowiek znajduje pełne i doskonałe szczęście” (VS 72 ).

Miłość – najważniejsze przykazanie moralne M. łączy w działaniu człowieka prawdę z dobrem. Jej miarą jest wielkoduszność; M. łączy to co chciane w sumieniu z tym co wymagane przez prawo Boże. Jej miarą jest gotowość na ofiarę.

Normy moralności Sumienie – norma najbliższa, subiektywna; Natura/godność osoby ludzkiej – norma obiektywna, odkrywana rozumem (oświeconym wiarą); Bóg – najwyższa norma moralności.

Akt moralny jest dobry, gdy: Dobroć aktu moralnego Akt moralny jest dobry, gdy: jest zgodny z normami moralności i wykonany w duchu prawdziwej wolności; jest wykonany w duchu miłości, która ukierunkowuje człowieka na swoje rzeczywiste dobro - na Boga.

Teleologiczny charakter aktów moralnych (gr. Telos - cel) Aby akt ludzki był moralnie dobry musi być: Cel działania, Środki do celu. Błędne interpretacje: Konsekwencjonalizm, Proporcjonalizm.

Źródła moralności Źródło moralności – zasada dzięki której dokonuje się oceny czynu. Należą do nich: cel przedmiotowy, czyli przedmiot działania; cel podmiotowy, czyli intencja działającego; okoliczności czynu.

1. Przedmiot czynu – finis operis Jest to to, do czego ze swojej natury zmierza czyn. Jest zasadniczym źródłem moralnej oceny i to on decyduje o gatunkowej odrębności czynu, czyli o tym, czy jest to czyn dobry, czy zły.

2.Okoliczności czynu ludzkiego Przypadłości danego czynu, które wywierają istotny wpływ na jego wartość moralną.

Zasady: Kiedy czyn nie ma większego znaczenia moralnego, wtedy okoliczności mogą uczynić go dobrym, bądź złym; w przypadku czynu dobrego, okoliczności mogą zwiększyć jego dobroć, bądź zmniejszyć, a nawet spowodować utratę dobra; w przypadku czynu złego, okoliczności mogą zwiększyć, bądź zmniejszyć zło, ale nie mogą sprawić, by czyn zły stał się dobry.

3. Intencja działającego – finis operantis Jest to cel podmiotowy – wewnętrzne ukierunkowanie, zamysł, motyw działającego.

Zasady: Intencja, może czynowi bez większego moralnie znaczenia nadać walor dobra, bądź walor moralnego zła; Może sprawić, że czyn dobry stanie się mniej, lub bardziej dobry, a nawet zły; Może sprawić, że czynność przedmiotowa może być bardziej lub mniej zła; Nie sprawi, że czynność zła ze względu na przedmiot stanie się dobra ze względu na intencję (cel działającego nie uświęca środków).

Moralność skutków czynów ludzkich - zasady Należy tu dodać, że należy zawsze chcieć czynów o pozytywnych skutkach, zaś unikać tych o skutkach złych. Jeżeli konsekwencje działania są przez sprawcę czynu zamierzone wprost, przewidziane i chciane, człowiek ponosi za nie pełną odpowiedzialność moralną. Te skutki, które pojawiają się przypadkowo i nie były przewidziane, nie zwiększają odpowiedzialności, ani zasługi moralnej czynu. Jeżeli skutki czynu nie są przewidziane przez sprawcę, wtedy te, które zazwyczaj po czynie następują, lub stanowią konieczne następstwo czynu, mogą zwiększać, lub zmniejszać dobroć, bądź zło czynu.

Zasada podwójnego skutku -zasady Przedmiot czynu musi być moralnie dobry; Skutki dobre muszą być uprzednie w stosunku do złych, lub przynajmniej jednoczesne; Działający musi mieć na celu dobro; Przyczyna podjęcia działania musi proporcjonalna do ryzyka; Muszą istnieć uzasadnione racjonalnie przesłanki, które potwierdzą, że podejmowany czyn nie jest nazbyt ryzykowny.