Tłumaczenie symultaniczne – kilka uwag metodycznych Joanna Warmuzińska-Rogóż

Zanim student wejdzie do kabiny….  Powinien w stopniu zadowalającym opanować techniki tłumaczenia konsekutywnego  Dzięki konsekutywie student poznaje kolejne etapy operacji tłumaczenia, które w czasie tłumaczenia symultanicznego następują po sobie błyskawicznie lub występują jednocześnie

Pierwsze zajęcia w laboratorium  Zaznajomienie studentów z funkcjonowaniem laboratorium: a)Głośność (konieczność dopasowania siły głosu mówcy w zależności od rodzaju tekstu itd.) b)Wybór własnych funkcji c)Możliwość nagrywania własnego tłumaczenia – CD, USB d)Sposób użycia słuchawek (konieczność słyszenia własnego świadczenia)

Pierwsze zajęcia w laboratorium  Praca mikrofonem: -Odpowiednia odległość od mikrofonu -Możliwość wyłączania i włączania mikrofonu w czasie pracy (wyciszenie zbędnych dźwięków) -Umiejętność właściwego oddychania

Pierwsze ćwiczenia - shadowing  Shadowing („szeptanka”) - ćwiczenie polegające na powtarzaniu wypowiedzi w języku oryginalnym, starając się jednocześnie utrzymywać kilkusekundowy odstęp za mówiącym.  prowadzący przedstawia wyraźnie niedoskonałą wypowiedź (mówca zacina się, wprowadza przerywniki, poprawia się)  Student usuwa wszelkie niedociągnięcia.

Pierwsze ćwiczenia – podzielność uwagi  Prowadzący opowiada prostą historię, studenci słuchając jej przez słuchawki, odliczają wstecz w drugim języku. Następnie wybrana osoba przedstawia pozostałym osobom streszczenie tego, co zapamiętała.  Ćwiczenie wystarczy powtórzyć 3, 4 razy

Pierwsze ćwiczenia – podzielność uwagi  Prowadzący odczytuje słowo w języku źródłowym. Studenci muszą podać jego odpowiednik w języku docelowym w tym samym czasie, kiedy odczytywane jest drugie słowo, którego odpowiednik w języku docelowym podawany jest z kolei podczas odczytywania trzeciego słowa (można wykorzystać także wyrażenia)

Pierwsze ćwiczenia – podzielność uwagi  Prowadzący zadaje studentom pytania. Odpowiadając na pierwsze pytanie, student słucha drugiego pytania, na które odpowiada słuchając trzeciego pytania. Pytania i odpowiedzi mogą być formułowane w jednym języku, później w różnych językach.

Ćwiczenie dla początkujących  Prowadzący odtwarza zdanie z nośnika, następnie zatrzymuje nagranie, studenci zastanawiają się nad możliwym tłumaczeniem, podają je i powtarzają.  Wersja trudniejsza: tłumaczenie następuje, kiedy odtwarzane jest już kolejne zdanie

Ostatnie ćwiczenie na rozgrzewkę  Student w kabinie improwizuje dwuminutową wypowiedź na dowolny temat. Co pewien czas prowadzący pokazuje karteczki z napisanymi na nich słowami, które mówiący musi wpleść w swą wypowiedź tak, by stanowiła ona logiczną całość.

Ćwiczenia właściwe – B  A  Uwaga: należy zaczynać od tłumaczenia w kierunku B  A  Tłumaczenie prostego tekstu w języku B. Najpierw należy przygotować studentów do tematu wypowiedzi (brain storming, glosariusz…)  W początkowym okresie lepiej, by prowadzący sam przedstawiał tekst (może modyfikować szybkość wypowiedzi, precyzować niejasne fragmenty)  Następnie odsłuchujemy nagrane tłumaczenia:

Ćwiczenia właściwe – ciąg dalszy  Studenci odsłuchując własne świadczenia zapisują błędy, niedociągnięcia, podobnie prowadzący,  Następnie błędy są omawiane  Najczęściej na tym etapie występują zwłaszcza kalki leksykalne, składniowe oraz zachowanie za wszelką cenę poszczególnych słów, co prowadzi do zmiany sensu bądź niezręczności  Studenci po raz drugi dokonują tłumaczenia usuwając usterki  Uwaga: Ćwiczenie do wykonania po nabyciu przez studentów pewnego doświadczenia, ogólnie lepiej, by oceniali własne świadczenia bez odsłuchiwania (ciągła autokontrola)

Ćwiczenia właściwe – ciąg dalszy  Studenci otrzymują wcześniej tekst przemówienia, następnie tłumaczą mówcę: a)Mając przed oczami tekst (tekst powinien być przez nich uprzednio przygotowany), b)Nie mając tekstu. Ćwiczenie ma na celu uzmysłowienie studentom konieczności oderwania się od poszczególnych słów, lecz tłumaczenia SENSU

Ćwiczenia właściwe – ciąg dalszy  Większość studentów tłumaczy w kabinach, kilka osób, w tym prowadzący zajęcia, słuchają tłumaczeń przygotowując notatkę konsekutywną, na podstawie której wykonają następnie tłumaczenie konsekutywne.

Ćwiczenia właściwe – ciąg dalszy  Tłumaczenie w parach (dwie osoby w jednej kabinie): -Nabycie umiejętności płynnej zmiany -Umiejętność udzielania pomocy tłumaczącemu koledze i umiejętność skorzystania z niej (liczby, nazwy własne, itd.)

1. Wyższa szkoła jazdy – kilka propozycji  Tłumaczymy przemówienie (sformułowane w języku nienacechowanym) kilkakrotnie: a)Tłumaczenie z zachowaniem tonu oryginału, b)Tłumaczenie za pomocą slangu młodzieżowego, c)Rejestr szczególnie staranny, d)Etc.

2. Wyższa szkoła jazdy – kilka propozycji  Wybieramy dany rodzaj metafory (np. metafory żeglarskie typu: „wypłynąć na spokojne wody”, „zwinąć żagle”). W całym tłumaczeniu na język A nadużywamy wybranej metafory.  Uwaga! Tłumaczenie nie może odbiegać znaczeniowo od oryginału, ma być jedynie nacechowanie stylistycznie

3. Wyższa szkoła jazdy – kilka propozycji  Przed prezentacją tekstu wspólnie wybieramy słowa, których tłumacze nadużywają, a które z pewnością pojawią się w wybranym przez nas tekście (typu: problem, sytuacja, uważać, mówić, etc.), następnie studenci wykonują tłumaczenie nie używając zakazanych słów.

4. Wyższa szkoła jazdy – kilka propozycji  Tłumaczenie w relayu:  Studenci siedzą w parach, jedna osoba tłumaczy oryginał, druga w oparciu o to tłumaczenie tworzy własne tłumaczenie na język oryginału. Relay najlepiej wykaże błędy i nieścisłości, jakie pojawią się w tłumaczeniu z oryginału.

Kilka drobiazgów  Czas przemówień: -Na początku 2-5 min. -Następnie ok. 10 min. -Docelowo min. Decalage – czas, jaki upływa między początkiem przemówienia a rozpoczęciem tłumaczenia  aby uniknąć tłumaczenia na poziomie pojedynczych słów, dobrze jest stopniowo wydłużać ten czas. Gwarantuje to przekazanie sensu, a nie znaczenia pojedynczych słów.Decalage – czas, jaki upływa między początkiem przemówienia a rozpoczęciem tłumaczenia  aby uniknąć tłumaczenia na poziomie pojedynczych słów, dobrze jest stopniowo wydłużać ten czas. Gwarantuje to przekazanie sensu, a nie znaczenia pojedynczych słów. W tłumaczeniu symultanicznym słuchamy mówcy w słuchawkach nie wytężając słuchu (słuchamy uważniej jedynie liczb, nazw własnych itp.)W tłumaczeniu symultanicznym słuchamy mówcy w słuchawkach nie wytężając słuchu (słuchamy uważniej jedynie liczb, nazw własnych itp.) -Omawiając błędy, pokazujmy zwłaszcza te wynikające z niedostatecznego opanowania metody, unikajmy wytykania punktowych błędów.

Kilka drobiazgów  Rodzaj tekstów do tłumaczenia:  Na rozgrzewkę możemy zacząć od dobrze znanej bajki (np. Czerwonego Kapturka)  Zaczynamy od tekstów prostych, dotyczących wydarzeń bieżących,  Następnie przechodzimy do tekstów argumentacyjnych oraz zawierających słownictwo specjalistyczne (uprzednie przygotowanie glosariusza)  Wyższy stopień wtajemniczenia: przemówienia okolicznościowe, dopracowane retorycznie (mowy pogrzebowe, toasty itp.)  Lepiej prezentować materiały z wizją!  Dobre efekty przynosi wykonane co pewien czas przykładowe tłumaczenie prowadzącego

Klika ćwiczeń do domu  1) Studenci w domu wykonują tłumaczenie pisemne tekstów przemówień (A  B, B  A), co pozwoli im na opanowanie i zautomatyzowanie podstawowych zwrotów typowych dla tego rodzaju tekstów.  2) Improwizowanie jedno-, dwuminutowej wypowiedzi na dowolny temat, z wykluczeniem wszelkich sygnałów niepewności („yyyy”) oraz z położeniem nacisku na spójność.  3) Ćwiczenie z opowiadaniem: słuchając czyjegoś opowiadania odliczamy wstecz. Następnie streszczamy wysłuchaną wypowiedź.

Klika ćwiczeń do domu  4) Liczby: słuchając sprawozdań giełdowych ( w języku B lub C) należy zapisać jak najwięcej liczb.  5) Nagrywamy wcześniej długą listę przypadkowych liczb lub prosimy kogoś o jej odczytanie (w języku B lub C). Następnie tłumaczymy będąc początkowo tylko jedną liczbę za tekstem źródłowym, następnie 3, 4, a nawet 5 numerów za nim.

Kryteria oceny tłumaczenia symultanicznego wg Anne Schjoldager  1. Jasność wypowiedzi i sposób jej wygłoszenia:  Czy wszystko jest zrozumiałe?  Czy wymowa jest wyraźna?  Czy tłumacz mówi coś, czego nie powinien?  Czy słychać długie wahanie?  Czy słychać jakieś dziwne dźwięki?  Czy intonacja brzmi nienaturalnie?  Czy pojawia się zbyt wiele poprawek?  Czy pojawiają się niedokończone zdania?  Czy głos tłumacza brzmi nieprzyjemnie?  Czy głos tłumacza brzmi nieprzekonująco?

Kryteria oceny tłumaczenia symultanicznego wg Anne Schjoldager  2. Język:  Czy pojawiają się błędy w wymowie?  Błędy gramatyczne?  Czy zachodzi interferencja z język źródłowego?  Czy w tłumaczeniu brakuje idiomów?  Czy coś nie pasuje do kontekstu?  3. Spójność i wiarygodność:  Czy wprowadzenia do wypowiedzi są zbyt nagłe?  Czy pojawiają się zbyt nagłe zakończenia?  Czy występ jest niespójny?  Czy przesłanie jest nieprzekonujące?

Kryteria oceny tłumaczenia symultanicznego wg Anne Schjoldager  3. Wierność:  Czy tłumacz kpi z mówcy?  Czy w tłumaczeniu pominięto dużo tekstu wypowiedzi źródłowej?  Czy pojawiają się nieuzasadnione zmiany?  Czy pojawiają się nieuzasadnione dodatki?

Bibliografia  A. Gillies: Conference Interpreting. Tłumaczenie ustne. Tertium, Kraków  D. Seleskovitch, M. Lederer: Pedagogie raisonnee de l’interpretation. Didier Erudition, Paris  C. Szabo: Interpreting: From Preparation to Performance. Recipes for Practitioners ans Teachers, British Council, Budapest 2003.