Bilans płatniczy

Pojęcie bilansu płatniczego Bilans płatniczy Systematyczny rejestr wszystkich transakcji ekonomicznych prowadzony w określonym czasie (zwykle jednym roku) między mieszkańcami (rezydentami - os.fiz. i prawnymi) państwa prowadzącego bilans a mieszkańcami (rezydentami) pozostałych państw. Rezydent – osoby lub podmioty prawne zamieszkałe na stałe na obszarze danego kraju Osoby czasowo przebywające za granicą np.. Turyści są rezydentami kraju swojego pochodzenia Korporacje transnarodowe – rezydenci krajów siedziby Oddziały zagraniczne – rezydenci danego kraju (Międzynarodowe stosunki gospodarcze, A.Budnikowski, PWE, Warszawa 2006) Bilans płatniczy jest zatem narzędziem, które stosując techniki księgowe, pozwala określić sytuację finansową kraju „na styku” z otoczeniem zewnętrznym. A.Budnikowski, Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE, Warszawa 2006

Bilans rodzinny Bilans płatniczy saldo oszczędności rezerwy walutowe wymienialne informacje dot. przepływów finansowych zgromadzone w jednym miejscu rozproszenie informacji

Transakcje zwiększające zasoby pieniądza w gospodarce (+) Eksport towarów Eksport usług Dochody z inwestycji otrzymane Dochody pracowników otrzymane Transfery bieżące otrzymane Transfery kapitału otrzymane Sprzedaż aktywów niefinansowych i nieprodukowanych (np. licencje) Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w kraju Zagraniczne inwestycje portfelowe w kraju Pozostałe inwestycje zagraniczne w kraju Sprzedaż nierezydentom aktywów stanowiących rezerwy walutowe kraju

Transakcje zmniejszające zasoby pieniądza w gospodarce (-) Import towarów Import usług Dochody z inwestycji zapłacone Dochody pracowników zapłacone Transfery bieżące zapłacone Transfery kapitału zapłacone Zakup aktywów niefinansowych i nieprodukowanych Inwestycje bezpośrednie rezydentów za granicą Inwestycje portfelowe rezydentów za granicą Pozostałe inwestycje rezydentów za granicą Aktywa zakupione od nierezydentów, stanowiące rezerwy walutowe kraju

Transakcje międzynarodowe: debetowe (winien/aktywa; zapisywane ze znakiem ujemnym) – wymagające płatności na rzecz podmiotów zagranicznych ze strony danego kraju [np. import towarów na rzecz obcokrajowców, wywóz kapitału za granicę] kredytowe (ma/pasywa; zapisywane ze znakiem dodatnim) – powodujące otrzymanie płatności od podmiotów zagranicznych [np. eksport towarów, napływ kapitału zagranicznego]

Transakcje w BP : odpłatne – powiązane z osiąganiem korzyści majątkowych, np.: Kupno i sprzedaż towarów lub usług w zamian za gotówkę, Zamiana towarów lub usług na inne towary lub usługi, Zakup zagranicznej obligacji za gotówkę z rachunku bieżącego w banku zagranicznym. nieodpłatne – wyróżnia się: nieodpłatne nabycie albo dostarczenie towaru lub usługi np. wysłanie paczki rodzinie za granicę, nieodpłatne otrzymanie lub przekazanie elementu finansowego np. zapłata składki na rzecz organizacji międzynarodowej Finanse i rozliczenia międzynarodowe, A.Kosztowniak, P.Misztal, I.Pszczółka, A.Szelągowska, C.H.Beck, Warszwa 2009

Zasada podwójnego zapisu Każda transakcja księgowana jest w tej samej wartości po obu stronach: „Winien” (debetowej) i „Ma” (kredytowej). Każda transakcja ma dwie strony: jeśli kupuje się coś od zagranicznego rezydenta, trzeba mu w jakiś sposób zapłacić, a osoba ta musi w jakiś sposób taką płatność wydać lub zachować [zob. Gandolfo, 1995]. Nie zawsze istnieje idealna zgodność obu stron BP, gdyż oba zapisy są dokonywane oddzielnie, często w znacznym odstępie czasu  odbiciem tego jest pozycja „błędy i opuszczenia”

Struktura bilansu płatniczego (BP) Bilans obrotów bieżących (BOB) Bilans obrotów kapitałowych i finansowych (BOKF) Bilans obrotów wyrównawczych (BOW)

Bilans obrotów bieżących (rachunek bieżący) zestawienie płatności danego kraju wynikające z międzynarodowego obrotu towarami i usługami, dochodów z kapitału i transferów jednostronnych; transakcje księgowane w BOB nie powodują powstania przyszłych zobowiązań; A.Budnikowski, Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE, Warszawa 2006

Bilans obrotów bieżących Bilans handlowy (towarowy) – zestawienie płatności z tytułu eksportu i importu towarów. Bilans usług – zestawienie płatności z tytułu eksportu i importu usług. Bilans procentów i dywidend (saldo dochodów) – zestawienie wpływów i wydatków z tytułu obsługi kapitału i pracy (krajowej za granicą i zagranicznej w kraju). Miejsce księgowania dywidend od inwestycji bezpośrednich, odsetek od uzyskanych/udzielonych kredytów, zarobków uzyskanych za granicą. Bilans transferów – zestawienie transakcji stanowiących przepływ dóbr, usług lub środków finansowych, którym nie towarzyszy przepływ dóbr, usług lub płatności w drugą stronę. Miejsce księgowania transferów rządowych i prywatnych. A.Budnikowski, Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE, Warszawa 2006

Bilans obrotów kapitałowych i finansowych Zestawienie transakcji zakupu i sprzedaży szeroko rozumianych aktywów dokonywanych zarówno przez sektor prywatny, jak i bank centralny (mogących powodować powstanie przyszłych zobowiązań). Rachunek kapitałowy transfery kapitałowe o charakterze bezzwrotnym przeznaczone na finansowanie środków trwałych, umorzenia długu oraz nabywanie i zbywanie aktywów niefinansowych i nieprodukowanych (np. praw autorskich, gruntów pod budowę ambasad). Rachunek finansowy zestawienie inwestycji bezpośrednich, inwestycji portfelowych oraz pozostałych inwestycji (kredyty zagraniczne udzielone i uzyskane przez rezydentów danego kraju, inne należności i zobowiązania np. rachunki bieżące, lokaty w bankach). A.Budnikowski, Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE, Warszawa 2006

Bilans obrotów wyrównawczych (pozycje finansujące; oficjalne aktywa rezerwowe) Zestawienie obejmujące: Zmiany stanu oficjalnych rezerw danego kraju w walutach wymienialnych, SDR-ach, złocie. Kredyty otrzymane z MFW Transakcje finansowania wyjątkowego (exceptional financing) - zmiany stanu zaległości oraz zrestrukturyzowane zobowiązania i należności zagraniczne. A.Budnikowski, Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE, Warszawa 2006

Czynniki determinujące sytuację w BP: A. czynniki krótkookresowe: wielkość produktu krajowego brutto (PKB), warunki wymiany towarów i usług (terms of trade), kurs walutowy B. czynniki długookresowe: wewnętrzne czynniki popytowe i podażowe związane ze wzrostem gospodarczym, wewnętrzne i zewnętrzne czynniki determinujące zmiany warunków rozwoju gospodarczego, zmiany wysokości stóp procentowych w kraju w stosunku do stóp za granicą, strukturalne zmiany w popycie zagranicznym na towary eksportowane przez dany kraj. Finanse i rozliczenia międzynarodowe, A.Kosztowniak, P.Misztal, I.Pszczółka, A.Szelągowska, C.H.Beck, Warszwa 2009

Wewnętrzne czynniki popytowe i podażowe związane ze wzrostem gospodarczym: czynniki po stronie popytu: stopa wzrostu gospodarczego stopa oszczędności stopa importu oraz stopa absorpcji podaży eksportowej przez popyt wewnętrzny źródła wzrostu gospodarczego (inwestycje krajowe, wydatki budżetowe, eksport) sposoby i proporcje finansowania inwestycji krajowych czynniki po stronie podaży: relacja między stopą wzrostu produkcji na eksport a stopą wzrostu produkcji na rynek wewnętrzny relacja pomiędzy stopą wzrostu produkcji konkurującej z importem a stopą wzrostu produkcji kierowanej na rynek wewnętrzny zmiany udziału importowanych surowców i półfabrykatów w produkcji globalnej. Finanse i rozliczenia międzynarodowe, A.Kosztowniak, P.Misztal, I.Pszczółka, A.Szelągowska, C.H.Beck, Warszwa 2009

Wewnętrzne i zewnętrzne czynniki determinujące zmiany warunków rozwoju gospodarczego: zmiany poziomu cen krajowych w stosunku do cen zagranicznych zmiany poziomu realnego kursu walutowego w stosunku do tendencji inwestycyjnych w świecie zmiany poziomu i struktury konkurencyjności kraju w skali międzynarodowej przy uwzględnieniu skutków postępu technicznego i długookresowych tendencji rozwojowych popytu światowego Finanse i rozliczenia międzynarodowe, A.Kosztowniak, P.Misztal, I.Pszczółka, A.Szelągowska, C.H.Beck, Warszwa 2009

saldo BOB + saldo BOKF = zmiana BOW Równanie BP saldo BOB + saldo BOKF = zmiana BOW BOB + BOKF + BOW = 0 Źródło: Opracowanie Kamila Kuziemska UŁ, NBP

Skutki nierównowagi BP (przy kursach stałych i płynnych) Finanse i rozliczenia międzynarodowe, A.Kosztowniak, P.Misztal, I.Pszczółka, A.Szelągowska, C.H.Beck, Warszwa 2009

Determinanty BP (BOB, BOKF) E – nominalny kurs walutowy p* – ceny zagraniczne p – ceny krajowe Y – dochód narodowy R – stopa procentowa Źródło: Opracowanie Kamila Kuziemska UŁ, NBP

Równowaga BP (ujęcie rachunkowe) Bilans płatniczy sporządzany jest zgodnie z ogólnymi zasadami rachunkowości – obowiązuje system podwójnego zapisu – każdej transakcji kredytowej towarzyszy równoległa transakcja debetowa. Transakcje debetowe - transakcje, które pociągają za sobą płatność wobec rezydenta zagranicznego. Transakcje kredytowe – transakcje, które pociągają za sobą otrzymanie płatności z zagranicy. Stosowanie metody podwójnego zapisu sprawia, że w ujęciu rachunkowym bilans płatniczy jest zawsze w równowadze. Uwaga! System podwójnego zapisu nie gwarantuje idealnej zgodności obu stron BP, ponieważ oba zapisy (kredytowy i debetowy) dokonywane są oddzielnie, niejednokrotnie w znacznym odstępie czasu. Odbiciem braku tej zależności jest pozycja „błędy i opuszczenia” w BP każdego państwa. A.Budnikowski, Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE, Warszawa 2006 20

Równowaga BP (ujęcie ekonomiczne) 2 rodzaje transakcji (J.E. Meade) Transakcje autonomiczne – transakcje zawierane niezależnie od stanu BP; dokonywane wyłącznie z motywów ekonomicznych. Najczęściej do transakcji autonomicznych zalicza się transakcje wchodzące w skład BOB oraz przepływy kapitałów długoterminowych wchodzących w skład BOKF. Transakcje wyrównawcze – transakcje, które dochodzą do skutku z myślą o wyrównaniu BP. Równowaga BP w znaczeniu ekonomicznym ma miejsce wtedy, gdy transakcje autonomiczne równoważą się, a transakcje wyrównawcze nie występują. A.Budnikowski, Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE, Warszawa 2006

Elementy transakcji autonomicznych: najczęściej: transakcje wchodzące w skład BOB przepływ kapitałów długoterminowych wchodzących w skład BOK koncepcja liquidity balance (dodatkowo zalicza się): część krótkoterminowych przepływów kapitałowych, która nie może być szybko upłynniona koncepcja official reserve transaction balance: wszystkie transakcje zawierane przez prywatne podmioty A.Budnikowski, Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE, Warszawa 2006

Równowaga BP (ujęcie rzeczywiste) Równowaga rzeczywista Ma miejsce wtedy, gdy równowaga BP w ujęciu ekonomicznym jest utrzymywana przez dłuższy czas bez interwencji państwa. Innymi słowy, równowaga rzeczywista to równowaga BP utrzymywana wyłącznie w wyniku działania sił rynku. A.Budnikowski, Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE, Warszawa 2006

Równowaga pozorna równowaga transakcji autonomicznych osiągana wskutek restrykcyjnej polityki ekonomicznej (np. ograniczenie importu przez wprowadzenie ceł lub kontyngentów). Finanse i rozliczenia międzynarodowe, A.Kosztowniak, P.Misztal, I.Pszczółka, A.Szelągowska, C.H.Beck, Warszwa 2009

Bilans płatniczy w stanie nierównowagi Deficyt BP nie może utrzymywać się w nieskończoność, gdyż: Nie może być pokrywany przez dłuższy okres czasu z rezerw walutowych (groźba wyczerpania rezerw); Nie może być finansowany przez dłuższy okres czasu przez dopływ kapitału z zagranicy w postaci kredytów lub inwestycji bezpośrednich (utrzymujący się deficyt jest traktowany jako symptom zmniejszającego się zaufania kredytowego do danego kraju oraz niskiej konkurencyjności jego gospodarki, co prędzej, czy później doprowadzi do wstrzymania dopływu kredytów i inwestycji bezpośrednich). Musi zatem istnieć możliwość przywracania równowagi BP.

Automatyczny mechanizm dostosowawczy oraz polityka dostosowawcza mechanizm ekonomiczny przywracający BP do stanu równowagi w sposób automatyczny w wyniku działania sił rynkowych Polityka dostosowawcza przywracanie równowagi BP za pomocą narzędzi stosowanych przez państwo Finanse i rozliczenia międzynarodowe, A.Kosztowniak, P.Misztal, I.Pszczółka, A.Szelągowska, C.H.Beck, Warszwa 2009

Automatyczne mechanizmy przywracające równowagę w BP mechanizm cenowy (klasyczny, waluty złotej) mechanizm kursu walutowego (neoklasyczny, waluty papierowej) mechanizm dochodowy (keynesowski, waluty papierowej) mechanizm stopy procentowej (monetarny, współczesny) Finanse i rozliczenia międzynarodowe, A.Kosztowniak, P.Misztal, I.Pszczółka, A.Szelągowska, C.H.Beck, Warszwa 2009

Klasyczny mechanizm wyrównywania deficytu BP System waluty złotej – zasady: Kurs walutowy jest stały i określony przez relację parytetu złota dwóch walut Ilość pieniędzy w obiegu jest ściśle związana z wielkością rezerw złota Deficyt bilansu płatniczego jest pokrywany transferem złota 1. Wystąpienie w danym kraju deficytu bilansu płatniczego powoduje odpływ części rezerw złota, zmniejszając w ten sposób ich wielkość 2. Zmniejszenie ilości rezerw złota powoduje zmniejszenie ilości pieniędzy w obiegu 3. Zmniejszenie ilości pieniędzy w obiegu wpływa na spadek cen krajowych 4. Spadek cen krajowych powoduje wzrost eksportu i spadek importu 5. Wzrost eksportu i spadek importu prowadzą do przywrócenia równowagi bilansu płatniczego Międzynarodowe stosunki gospodarcze, P.Bożyk, PWE, Warszawa 2008

Klasyczny mechanizm wyrównywania deficytu BP - zastrzeżenia Ilościowa teoria pieniądza MV = PQ, gdzie: M – podaż pieniądza w danym kraju V – współczynnik cyrkulacji P – indeks cen w danym kraju Q – fizyczna wielkość produkcji dóbr i usług powstałych w danym kraju

Neoklasyczny mechanizm wyrównywania deficytu BP Deficyt bilansu płatniczego prowadzi do deprecjacji waluty danego kraju na rynku walutowym, w wyniku której ceny jego dóbr i usług wyrażone w walutach zagranicznych obniżają się. Jednocześnie rosną ceny dóbr i usług zagranicznych wyrażonych w walucie krajowej. W sumie zatem zmiany cen wywołane deprecjacją waluty kraju, w którym występuje deficyt bilansu płatniczego, mogą spowodować wzrost eksportu i spadek importu, a tym samym przyczynić się do przywrócenia równowagi bilansu płatniczego Międzynarodowe stosunki gospodarcze, P.Bożyk, PWE, Warszawa 2008

Neoklasyczny mechanizm wyrównywania deficytu BP - zastrzeżenia Należy uwzględnić cenową elastyczność popytu na eksport oraz cenową elastyczność popytu na towary importowane

Cenowy mechanizm dostosowawczy w warunkach kursów płynnych

Cenowy mechanizm dostosowawczy w warunkach kursów płynnych przy małej cenowej elastyczności popytu i podaży

Warunek Marshalla - Lernera Spadek wartości waluty krajowej poprawi BOB, gdy suma elastyczności eksportu i importu względem nominalnego kursu walutowego będzie większa od 1. SEX + SEIM > 1 SEX – elastyczność eksportu względem nominalnego kursu walutowego SEIM – elastyczność importu względem nominalnego kursu walutowego Źródło: Opracowanie Kamila Kuziemska UŁ, NBP

Prawidłowości wynikające z warunku Marshalla-Lernera Gdy suma SEX oraz SEIM jest równa jedności, spadek wartości waluty nie wpływa na poprawę bilansu handlowego. Gdy suma SEX oraz SEIM jest mniejsza od jedności, spadek wartości waluty prowadzi do pogorszenia bilansu handlowego. Źródło: Opracowanie Kamila Kuziemska UŁ, NBP

Spełnienie warunku Marshalla-Lernera Ponieważ wysoką elastycznością cenową popytu zarówno na eksport jak i na import charakteryzują się dobra przemysłowe, natomiast niską surowce, warunek Marshalla-Lernera ma wyższe szanse spełnienia w krajach rozwiniętych, w których obrotach handlowych dominują dobra przemysłowe, niż w państwach rozwijających się, w których obrotach handlowych dominują surowce. Źródło: Opracowanie Kamila Kuziemska UŁ, NBP

Keynesowski mechanizm wyrównywania deficytu BP Międzynarodowe stosunki gospodarcze, P.Bożyk, PWE, Warszawa 2008

mamy przyrost eksportu o 100 Mamy przyrost inwestycji o 100 Równowaga w gospodarce zamkniętej I = O Równowaga w gospodarce otwartej I + Ex = O + Im Ex – Im = O – I lub Im – Ex = I – O Gospodarka danego kraju może się znajdować w warunkach równowagi, jeżeli nadwyżka eksportu nad importem jest równa nadwyżce oszczędności nad inwestycjami Warunek równowagi ogólnej jest spełniony także wówczas, gdy występuje deficyt bilansu handlowego, byleby towarzyszyła temu nadwyżka inwestycji nad oszczędnościami Mnożnik w gospodarce otwartej 1/1-(KSO + KSIm) Założenia: przy Y = 0, O = - 40, I =60, Ex = 140, Im = 40 KSO = 0,4 KSIm = 0,4 Co się dzieje, gdy mamy przyrost eksportu o 100 Mamy przyrost inwestycji o 100

Współczesny (monetarny) mechanizm wyrównywania deficytu BP Międzynarodowe stosunki gospodarcze, P.Bożyk, PWE, Warszawa 2008

Polityka dostosowawcza państwa narzędzia makroekonomiczne polityka monetarna (działalność banku centralnego) polityka fiskalna polityka dochodowa polityka cenowa narzędzia mikroekonomiczne (m.in. polityka rolna, ochrony środowiska, narzędzia taryfowe i pozataryfowe) Finanse i rozliczenia międzynarodowe, A.Kosztowniak, P.Misztal, I.Pszczółka, A.Szelągowska, C.H.Beck, Warszwa 2009

Klasyfikacja polityk dostosowawczych I. POLITYKA ZMIANY WYDATKÓW Polityka fiskalna polityka podatkowa polityka wydatków budżetowych Polityka pieniężna - zwiększanie podaży pieniądza (spadek R) - zmniejszanie podaży pieniądza (wzrost R) II. POLITYKA PRZESUWANIA WYDATKÓW Polityka kursowa - dewaluacja - rewaluacja Polityka wybiórczego przesuwania wydatków - ograniczenia handlowe - ograniczenia dewizowe - ograniczenia przepływu kapitału

Bilans płatniczy A. Rachunek bieżący Saldo obrotów towarowych Saldo usług Saldo dochodów Saldo transferów bieżących B. Rachunek kapitałowy C. Rachunek finansowy Polskie inwestycje bezpośrednie za granicą Zagraniczne inwestycje w Polsce Inwestycje portfelowe – aktywa Inwestycje portfelowe – pasywa Pozostałe inwestycje – aktywa Pozostałe inwestycje – pasywa Pochodne instrumenty finansowe D. Saldo błędów i opuszczeń Razem A-D E. Oficjalne aktywa rezerwowe

Bilans płatniczy Polski

Bilans płatniczy Polski w mln Euro Źródło : www.nbp.pl