Iwona Lepa, Grzegorz Gwis PROJEKT PROGRAMU TERAPEUTYCZNO -PROFILAKTYCZNEGO „PORADNIA PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNA PLACÓWKĄ WSPIERAJĄCĄ SZKOŁY W DZIAŁANIACH PROFILAKTYCZNYCH”

CELE PROGRAMU Wsparcie szkół w realizacji szkolnych programów profilaktyki i programów profilaktycznych opracowanych dla poszczególnych uczniów. Pomoc psychologiczna i terapia uczniów ofiar mobbingu i bullyingu oraz uczniów sprawców przemocy w szkole i ich rodziców/opiekunów.

PODSTAWY PRAWNE PROGRAMU Rozporządzenie MENiS z dn. 11 grudnia 2002 r. w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych (Dz. U. z 2003 r. Nr 5, poz. 46). Rozporządzenie MENiS z dn. 7 stycznia 2003 r. w sprawie udzielania i organizowania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U. z 2003 r. Nr 11, poz. 114). Rozporządzenie MENiS z dn. 9 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków prowadzenia działalności innowacyjnej i eksperymentalnej przez publiczne szkoły lub placówki (Dz. U. z 2002 r. Nr 56, poz. 506). Program rządowy „Zero tolerancji dla przemocy w szkole”.

METODY PRACY Indywidualna pomoc bezpośrednia – praca z uczniem i jego rodzicami: diagnoza psychologiczna /wywiad diagnostyczny, testy psychologiczne/ terapia /rozmowa psychologiczna, stosowanie technik terapeutycznych/ poradnictwo dla rodziców /rozmowa psychologiczna/ Konsultacje indywidualne dla nauczycieli, wychowawców i pedagogów: rozmowa psychologiczna pomoc specjalistyczna w realizacji szkolnych programów profilaktyki i programów profilaktycznych dla wybranych uczniów lub grup

MODUŁY PROGRAMU OPIEKA PSYCHOLOGICZNA ADRESOWANA DO DZIECI I MŁODZIEŻY – OFIAR PRZEMOCY RÓWIEŚNICZEJ I ICH RODZICÓW INTERWENCJA KRYZYSOWA ODDZIAŁYWANIA DŁUGOTERMINOWE OPIEKA PSYCHOLOGICZNA ADRESOWANA DO DZIECI I MŁODZIEŻY – SPRAWCÓW PRZEMOCY RÓWIEŚNICZEJ I ICH RODZICÓW

STOSOWANE NARZĘDZIA Testy psychologiczne do diagnozy procesów intelektualno-poznawczych. Testy psychologiczne do diagnozy osobowości (w tym poziomu lęku i agresji). Testy psychologiczne służące do diagnozy stosunków szkolnych. Testy psychologiczne do diagnozy rodziny. Techniki terapeutyczne: terapia poznawczo-behawioralna, terapia Ericksonowska, NLP, analiza transakcyjna, trening relaksacyjny, trening kompetencji społecznych i asertywności.

MODUŁ 1. OPIEKA PSYCHOLOGICZNA ADRESOWANA DO DZIECI I MŁODZIEŻY – OFIAR PRZEMOCY RÓWIEŚNICZEJ I ICH RODZIN.

Badania wykazują, że najbardziej podatne na wiktymizację (mobbing, bullying) są następujące grupy dzieci i młodzieży: - uczniowie o specjalnych potrzebach edukacyjnych (np. przewlekle chorzy, ze specyficznymi problemami w uczeniu się, o obniżonych możliwościach uczenia się, z ADHD, szczególnie uzdolnieni), - uczniowie o specyficznej „konstelacji” cech osobowości utrudniającej przystosowanie do grupy rówieśniczej – bojaźliwi (w tym obawiający się bólu i urazów fizycznych), lękowi, niepewni siebie, o zaniżonej samoocenie, nadmiernie wrażliwi, mało odporni na krytykę, nieśmiali, ulegli, mało aktywni, bierni, wycofujący się, - uczniowie zaniedbani pod względem opieki (pozostawieni bez pomocy i wsparcia) przez rodziców i członków najbliższej rodziny w efekcie stałych nieprawidłowych więzi rodzinnych i wadliwych postaw wychowawczych lub sytuacji szczególnych (rodzina „kryzysująca” – choroba, bezrobocie, rozwód, itp.).

Znaczna część dzieci i młodzieży ukrywa fakt bycia krzywdzonym (wstydzi się przyznać, że jest ofiarą przemocy). Dorośli powinni być zatem szczególnie uwrażliwieni na rozpoznawanie symptomów mobbingu i bullyingu u swoich podopiecznych i wychowanków. W efekcie długotrwałego doświadczania przemocy ze strony rówieśników może dojść u dziecka do ukształtowania się przekonania o własnej odpowiedzialności za fakt doświadczania przemocy („coś jest ze mną nie tak”) oraz postawy wyuczonej bezradności, a w konsekwencji do zaburzeń o charakterze depresyjnym lub nerwicowym. W skrajnych sytuacjach istnieje zagrożenie podjęciem próby suicydalnej bądź zachowania typu acting-out (np. uszkodzenie fizyczne, a nawet zabójstwo sprawcy).

Cele INTERWENCJA KRYZYSOWA /podejmowana bezpośrednio po zdarzeniu, obejmująca ofiarę przemocy i jej rodzinę/: Zebranie informacji o zdarzeniu oraz wyjaśnienie dziecku i jego rodzicom zaistniałej sytuacji (pogłębienie wglądu poznawczego, odreagowanie emocji, jasne określenie ról poszczególnych uczestników zdarzenia - ofiara, sprawca, obserwatorzy, „ratownik”), dostarczenie wsparcia, ‘odbarczenie’ od poczucia winy i wstydu). Analiza sytuacji szkolnej ucznia pod kątem zapewnienia bezpieczeństwa w przyszłości – miejsca i sytuacje, w których może dojść do interakcji ze sprawcą przemocy, zachowania prowokujące sprawcę, osoby pomocne, u których należy szukać wsparcia w sytuacji zagrożenia przemocą, sposoby radzenia sobie w sytuacji bezpośredniego zagrożenia.

Cele ODDZIAŁYWANIA DŁUGOTERMINOWE /mające na celu zwiększenie wewnętrznych ‘zasobów’ ofiary w radzeniu sobie z sytuacją doświadczania przemocy/: Terapia nastawiona na kształtowanie pozytywnej samooceny, wzrost poczucia własnej wartości, eliminowanie postawy wyuczonej bezradności. Trening umiejętności interpersonalnych, w tym asertywności i sposobów radzenia sobie w sytuacjach zagrożenia (ignorowanie, wyrażanie sprzeciwu, zwracanie się o pomoc, przeciwstawienie się sprawcy). Praca z rodziną mająca na celu uświadomienie rodzicom potrzeb dziecka, ‘otwieranie’ kanałów komunikacji w rodzinie, podkreślanie znaczenia wsparcia fizycznego i psychicznego udzielanego dziecku, uczenie sposobów rozpoznawania oznak mobbingu i bullyingu.

Metody pracy INTERWENCJA KRYZYSOWA /bezpośrednio po zdarzeniu/ Rozmowa psychologiczna z uczniem (wgląd poznawczy, odreagowanie emocji, ‘odbarczenie’ od poczucia winy). Rozmowa psychologiczna z rodzicami ucznia (wgląd poznawczy, odreagowanie emocji, opracowanie ‘programu ratunkowego’ na najbliższe dni – zapewnienie ochrony i wsparcia fizycznego i psychicznego). Rozmowa z wychowawcą i pedagogiem w szkole (analiza sytuacji, analiza podjętej interwencji, analiza sposobów uchronienia dziecka przed podobną sytuacją w przyszłości).

Metody pracy ODDZIAŁYWANIA DŁUGOTERMINOWE Diagnoza psychologiczna ucznia – możliwości intelektualnych i osobowości, w kontekście cech sprzyjających wiktymizacji oraz mocnych stron i zasobów. Diagnoza percepcji przez ucznia środowiska szkolnego (poczucie bezpieczeństwa w szkole, relacje z nauczycielami, pozycja i atrakcyjność w grupie rówieśniczej, lęki i obawy związane ze szkołą). Diagnoza sytuacji rodzinnej ucznia (więzi wewnątrzrodzinne, postawy wychowawcze rodziców, komunikacja w rodzinie). Terapia indywidualna (czas pracy oraz techniki dostosowane do indywidualnych problemów ucznia). Poradnictwo (i/lub terapia) dla rodziców ucznia. Wskazówki do pracy dydaktyczno-wychowawczej w szkole. Ewaluacja efektów postępowania terapeutycznego po upływie określonego czasu od zakończenia terapii.

Przewidywane efekty 1. Uczeń rozumie, że przemoc jest czymś złym, czego nie można wstydliwie ukrywać, otrzymuje komunikat że nie ponosi odpowiedzialności za to, że doświadcza przemocy, ale jednocześnie ma świadomość jak jego zachowania wpływają na postępowanie sprawcy (np. okazywanie strachu, zachowania ingracjacyjne, prowokowanie). 2. Uczeń wie, w jaki sposób może chronić się przed przemocą – których miejsc i sytuacji unikać, u kogo szukać wsparcia, jak postępować w sytuacji doświadczania przemocy. 3. Uczeń posiada adekwatny obraz samego siebie, zna swoje mocne strony - wzrasta jego poczucie osobistej godności i praw (np. prawo do nietykalności fizycznej, prawo do prywatności, prawo do szacunku, itp.). Dzięki asertywności i wyższym kompetencjom społecznym lepiej radzi sobie w sytuacjach interpersonalnych. 4. Rodzice ucznia znają potrzeby swojego dziecka, potrafią komunikować się z nim, dostarczyć wsparcia w sytuacjach trudnych, odpowiednio zareagować na sygnały, że dziecko jest przedmiotem mobbingu lub bullyingu.

MODUŁ 2. OPIEKA PSYCHOLOGICZNA ADRESOWANA DO DZIECI I MŁODZIEŻY – SPRAWCÓW PRZEMOCY RÓWIEŚNICZEJ I ICH RODZICÓW

Badania wykazują, że w grupie dzieci i młodzieży sprawców przemocy rówieśniczej możemy wyróżnić następujące kategorie uczniów: uczniowie o cechach nieprawidłowo kształtującej się osobowości, uczniowie o cechach osobowości niedojrzałej, uczniowie, u których rozpoznano zaburzenia lub chorobę psychiczną. Każda z tych kategorii uczniów wymaga odmiennego postępowania terapeutyczno-wychowawczego.

Uczniowie o cechach nieprawidłowo kształtującej się osobowości: - impulsywni, - bez empatii, - uczuciowo chłodni, - z potrzebą dominowania, - o niskim progu frustracji, - skłonni do manipulowania dla osiągnięcia korzyści, - o wysokim mniemaniu o sobie, - lekceważący ogólnie uznawane normy i standardy etyczne i społeczne. Wymagają pomocy w wyspecjalizowanych ośrodkach socjoterapeutycznych, szkolno-wychowawczych lub resocjalizacyjnych (często w oderwaniu od dysfunkcyjnego środowiska rodzinnego).

Uczniowie o cechach osobowości niedojrzałej: - z niską samooceną, - zależni od opinii innych (submisyjni), - łaknący społecznego prestiżu, - mało krytyczni i refleksyjni (ze słabym wglądem), - z deficytami umiejętności interpersonalnych, - o słabo wykształconych mechanizmach kontroli emocji, - posiadający słabą wolę, - doświadczający niepowodzeń w pełnieniu ról. Wymagają terapii nastawionej na rozwój. Opieki psychologiczno-pedagogicznej wymagają także ich rodziny.

Uczniowie z zaburzeniami psychicznymi w przebiegu, których wystąpić mogą zachowania agresywne (np. z uszkodzeniem centralnego układu nerwowego, oligofrenią, ADHD) wymagają specjalistycznego leczenia farmakologicznego, psychologicznego oraz specjalnych metod pedagogicznych.

Metody pracy ODDZIAŁYWANIA DŁUGOTERMINOWE Diagnoza psychologiczna ucznia – możliwości intelektualnych i osobowości - ocena intrapsychicznych uwarunkowań zachowań przemocowych . Diagnoza sytuacji szkolnej ucznia (trudności edukacyjne, objawy nieprzystosowania do roli ucznia, relacje z nauczycielami i rówieśnikami). Diagnoza sytuacji rodzinnej ucznia (więzi wewnątrzrodzinne, postawy wychowawcze rodziców, komunikacja w rodzinie, stopień kontroli rodzicielskiej, poziom patologii i demoralizacji). Terapia indywidualna (czas pracy oraz techniki dostosowane do indywidualnych problemów ucznia) – terapia nastawiona na rozwój. Poradnictwo (i/lub terapia) dla rodziców ucznia. Wskazówki do pracy dydaktyczno-wychowawczej w szkole (opinie). Ewaluacja efektów postępowania terapeutycznego po upływie określonego czasu od zakończenia terapii.

TERAPIA NASTAWIONA NA ROZWÓJ Aktywizowanie potencjałów i „zdrowych” sił tkwiących w uczniu poprzez odwołanie się do jego wewnętrznych zasobów (mocnych stron charakteru, uzdolnień, zainteresowań, marzeń). Pogłębienie wglądu w historię życia oraz przepracowanie doświadczeń urazowych (dotyczy starszych dzieci i młodzieży). ‘Uaktywnienie’ zasobów tkwiących w środowisku wychowawczym ucznia (szkoła, rodzina, rówieśnicy) – lepsze rozumienie problemów ucznia, system wsparcia, akceptacja dla zmian. Stymulowanie rozwoju emocjonalno-społecznego (internalizacja norm etycznych i społecznych, umiejętność nawiązywania kontaktów opartych na sympatii i przyjaźni).

Przewidywane efekty Zwiększa się poziom samowiedzy ucznia (jaki jestem, jakie są moje mocne i słabe strony). Poszerza się wiedza ucznia na temat doświadczanych przez niego w różnych sytuacjach emocji oraz poziom świadomej kontroli nad sferą emocjonalno-popędową. Uczeń lepiej rozumie zasady regulujące życie społeczne oraz ma świadomość konsekwencji ich nieprzestrzegania. Uczeń potrafi realistycznie zaprojektować własną przyszłość (stawia cele, formułuje plany, podejmuje działania). Wzrasta poziom umiejętności dokonywania przez ucznia decentracji poznawczej (spostrzegania rzeczywistości z perspektywy innych osób) oraz empatii.

Słowniczek terminów Próba suicydalna – próba samobójcza. Mobbing, Bullying – przemoc fizyczna, terror psychiczny. Zachowanie acting-out – impulsywne zachowanie niezgodne z osobowością, będące efektem nagłego i niekontrolowanego rozładownia tłumionych emocji. Wiktymizacja – stawanie się ofiarą przemocy. Submisyjność – uległość, podatność na wpływy innych, której towarzyszy często osłabiony krytycyzm. Internalizacja norm – ich uwewnętrznienie, tak aby stały się wewnętrznym regulatorem zachowania człowieka. Intrapsychiczny – wewnętrzny, związany z psychiką danego człowieka. Decentracja poznawcza – umiejętność spojrzenia na zjawisko, problem z perspektywy innych ludzi.

Dziękujemy za uwagę. Zapraszamy do wymiany poglądów i doświadczeń Dziękujemy za uwagę. Zapraszamy do wymiany poglądów i doświadczeń. Nasz adres: pppkonst@interia.pl