Podmiotowość w pedagogice Wykład 6 Podmiotowość w pedagogice

Kim jest człowiek? Nie ma jednoznacznej odpowiedzi, bo natura człowieka jest bardzo złożona i jednoznaczny opis nie jest możliwy. Istnieje szereg koncepcji, które postrzegały jednak człowieka jako opis jednostronny. Dostrzegano jeden typ czynników wpływających na człowieka, ale człowiek to nie tylko byt biologiczny ale i społeczny. Współczesne teorie postrzegają człowieka jako byt trójczynnikowy: -część zmysłowa (obserwacja, dotyk), -inteligibilna (związana z rozumem, inteligencją, myśleniem, analizą, syntezą), -część duchowa (przeżycia wewnętrzne). Według koncepcji Freuda człowiek jest istotą złożoną -it – popędy, instynkty pierwotne, nieprzewidywalne to cicha strona człowieka nieuświadomiona -ego – „ja” , moja świadomość, struktura rzeczywista i struktura świadomości, -super ego – cenzor, jest strukturą wyższą wykształconą w odpowiedzi na oczekiwania innych ludzi, to sumienie, zbliża do doskonałości, -ego – „jest łącznikiem między tym, co łączy moją nieświadomość (it) z superego (wyższe, doskonałe zasady moralne). Tylko dlatego, że mamy tak złożoną naturę możemy toczyć ustawicznie konflikty wewnętrzne i dążymy do ich rozwiązywania.

W rozwiązywaniu tych konfliktów pomagają nam cztery mechanizmy obronne: wyparcie (próba zapomnienia) - nie jest równe wyeliminowaniu, (to tak jak szafa, ale szafa ma określoną pojemność), projekcja – przeniesienia na drugą osobę (moje niezrealizowane pomysły przenoszę na dziecko), kompensacja – znalezienie innego obszaru aktywności (nie mam rodziny – realizuję się w życiu zawodowym), sublimacja – realizowanie swoich popędów na poziomie fantazjowania (nie mogę w rzeczywistości, to zmyślam i buduję swój własny świat. Jest to odreagowanie rzeczywistości i rekompensacja braków.) Należy pamiętać, że każdy człowiek jest niepowtarzalny, samodzielny, jest tworem złożonym, zdeterminowanym, a podstawowym czynnikiem rozwoju jest energia zwrotna w człowieku i mechanizmy obronne. Rozwój człowieka jest związany z realizacją potencjału zawartego w jednostce lub nieograniczoną ekspresją własnego „ja”. Rozwój człowieka dokonuje się przez fakt bycia wśród innych.

Podmiotowość jako wyznacznik edukacyjny w kontekście rehabilitacji Odpowiedzią na wyzwanie współczesności jest przyjęcie aksjologicznej perspektywy ujmującej człowieka jako podmiot, czyli byt, odznaczający się następującymi właściwościami: wolnością od zewnętrznych ograniczeń i wewnętrznego przymusu, samoświadomością, samowiedzą, sprawowaniem kontroli nad swoim życiem, twórczością, pojmowaną jako sztuka życia, współdziałaniem i współodczuwaniem aktywności, posiadaniem praw i korzystaniem z nich, ponoszeniem odpowiedzialności za dokonywane wybory.

Teza o pełni upodmiotowienia jest w praktyce założeniem metodologicznym, bowiem większość ludzi w doświadczeniach istnieją ograniczenia o różnym zakresie czasu trwania pojawiające się w różnych płaszczyznach życia. Są to ograniczenia mające genezę w cechach sytuacji życiowej jak i niskim poziomie wykształcenia, poinformowania, ubóstwa, przynależności do grup o nikim statusie, ogólnie złym stanie zdrowia, deficytu sensorycznego, trudności komunikacyjnych czy też ograniczeniach motorycznych. W przezwyciężeniu ograniczeń egzystencji upodmiotowienia w odniesieniu do ludzi niepełnosprawnych służy rehabilitacja. Jest ona procesem wyrabiania lub przywracania zdolności pełnienia ról społecznych przez osobę, która tego potrzebuje dla włączenia się w życie rodzinne, edukację, zatrudnienie i szeroko pojmowane życie społeczne.

Podejścia do podmiotowości Podejścia do podmiotowości. Model tradycyjny i jego cechy (obecnie krytykowany). 1.Traktowanie niepełnosprawności jako cechy totalnej ograniczającej całość ludzkiego funkcjonowania. 2.Instytucjonalizacja, stygmatyzacja, segregacja. 3.Traktowanie osób niepełnosprawnych jako grupy mniejszościowej w kategorii zależnej z takimi wartościami jak: bierność, słabość, niski poziom wykształcenia, brak umiejętności sprawowania kontroli nad swoim życiem. 4.Traktowanie osób niepełnosprawnych jako narzędzi terapii swoistych przedmiotów. 5.Izolacja, traktowanie nierównościowe, wyłączenie i kierowanie niepełnosprawnymi.

Wskutek badań porównawczych, prowadzonych między różnymi grupami osób niepełnosprawnych i porównawczo między nimi i pełnosprawnymi jak również dzięki rozwojowi ruchu na rzecz praw człowieka i wzrostu świadomości poczucia własnej wartości u osób niepełnosprawnych i ich opiekunów stworzono nowoczesny model podejścia do podmiotowości. Cechuje się on właściwościami: oddzielenie podejścia niepełnosprawności od upośledzenia. Niepełnosprawność jest pojmowana jako jedna z wielu cech określających człowieka. Jest to właściwość organizmu na poziomie sensorycznym, motorycznym, fizjologicznym lub psychicznym, wykazująca zależność zadaniową, obiektywne mierzalna, zawsze o charakterze przejściowym. Upośledzenie jest kategorią totalną, stanowiącą łączny rezultat cech dysfunkcji i niekorzystnych cech społecznego usytuowania, deistytucjonalizacja, destygmatyzacja, równość traktowania osób niepełnosprawnych, jak najpełniejsze włączenie niepełnosprawnych do nurtu życia zbiorowości, normalizacja życia niepełnosprawnych polegająca na udostępnieniu im doświadczeń cyklu życia, miejsc, form aktywności i relacji społecznych typowych, uznanych za ważne i wartościowe w danym kręgu kulturowym.

W normalizacji chodzi również o wykorzystanie standardowych procedur pomocy technicznej jak również stworzonych do tego celu instytucji. Normalizacja jest podstawą społecznej integracji osób niepełnosprawnych. Do zadań pedagoga i działań pedagogicznych zaliczamy trzy aspekty aksjologiczne będące podstawą działań na rzecz podmiotowości: aspekt przedmiotowy, wizja społecznej obecności osób niepełnosprawnych, aspekt podmiotowy, koncepcja człowieka wyposażonego w określone kompetencje, aspekt społeczny, wynikający z konieczności realizacji zadań społeczeństwa, związanych z kształtowaniem postaw

Aspekt podmiotowy wiąże się z kształtowaniem u osoby niepełnosprawnej kompetencji pozwalającej jej prowadzić życie zgodne z zakładanym obecnie modelem edukacji, rehabilitacji. Działania - o których mowa – wiążą się ze stwarzaniem niezależności w sferze ruchowej, poznawczej, komunikacyjnej oraz w zakresie sprawowania kontroli nad własnym życiem. Realizacja tych zadań ma przebiegać na poziomie jednostki i służyć kompleksowo dokonując się na płaszczyznach medycznej, psychologicznej, społecznej, której składnikami są: edukacja oraz rehabilitacja zawodowa związana z kształtowaniem kompetencji mających być realizowanymi na wszystkich etapach życia. Realizacja wymienionych zadań powinna opierać się na zasadach indywidualizacji, realizmu, normalizacji i kształtowaniu maksymalnej niezależności.