TRANSPORT MATERIAŁÓW PROMIENIOTWÓRCZYCH Co się przewozi i dokąd? Jak transportujemy? Oznakowanie. W strefie zagrożenia. Gdy zdarzy się wypadek...

W pracującej elektrowni jądrowej trzeba wymieniać paliwo; ’’świeże’’- należy przywieźć z zakładów produkcji paliwa, a zużyte (wysokoaktywne) musi być przetransportowane do miejsca okresowego przechowywania lub zakładów przerobu paliwa. Nisko- i średnioaktywne odpady z elektrowni jądrowej są również przewożone do odpowiednich składowisk odpadów promieniotwórczych. Także ruda uranowa, zanim uzyska się z niej paliwo do reaktorów, poddawana jest kilku złożonym procesom technologicznym. Ponieważ odbywają się one w różnych miejscach, niezbędny jest transport materiału uranowego. Źródła promieniotwórcze transportowane są często jako integralne części urządzeń pomiarowych stosowanych w przemyśle: grubościomierzach, gęstościomierzach czy defektoskopach. Najwięcej źródeł promieniotwórczych wykorzystuje się w medycynie- i to zarówno w diagnostyce, jak i terapii. Radiofarmaceutyki oraz inne preparaty i źródła promieniotwórcze wykorzystywane są w urządzeniach do naświetlania pacjentów (np. bomba kobaltowa) są produkowane na ogół w ośrodkach reaktorowych, zaś stosowane w centrach medycznych. Jest więc oczywiste, że muszą być przetransportowane do miejsc docelowych. Po wykorzystaniu również kierowane są do składowisk odpadów promieniotwórczych. Coraz szersze stosowanie źródeł promieniotwórczych w rolnictwie, hydrologii, geologii i ochronie środowiska wiąże się z koniecznością ich transportowania. Ocenia się, że na świecie co roku transportuje się ponad 10 milionów przesyłek zawierających materiały radioaktywne. Ich wartość sięga miliardów dolarów. Aktywności transportowanych materiałów są bardzo różne- od bardzo wysokich do tylko nieznacznie przekraczających poziom promieniowania naturalnego. CO SIĘ PRZEWOZI I DOKĄD?

Materiały promieniotwórcze transportowane są samolotami, koleją, samochodami i statkami. Większość transportowanych przesyłek zawiera bardzo małe ilości substancji promieniotwórczych. Zawsze jednak należy brać pod uwagę możliwość narażenia ludzi na zetknięcie się z nimi. Aby ryzyko tego narażenia maksymalnie zmniejszyć Rada Społeczno-Ekonomiczna ONZ upoważniła Międzynarodową Agencję Energii Atomowej (MAEA) do przygotowania, a także zarekomendowania przepisów i standardów dotyczących bezpiecznego transportowania materiałów promieniotwórczych. Materiały promieniotwórcze przewożone są w różnych opakowaniach, gwarantujących integralność przesyłki w czasie transportu i określoną w przepisach osłonność przed promieniowaniem. W innym opakowaniu więc przewożone jest ’’świeże’’ paliwo do elektrowni, w innym- wypalone paliwo, a jeszcze w innym transportowane są izotopowe czujki dymu, które zawierają źródła o bardzo małej aktywności. Typ opakowania w jakim przewozi się materiał promieniotwórczy zależy więc od rodzaju tego materiału, jego objętości, ilości, postaci fizycznej i aktywności. Dlatego też poszczególne typy opakowań muszą być inaczej skonstruowane i posiadać inne parametry wytrzymałościowe oraz materiałowe. Niektóre z nich, zanim zostaną dopuszczone do stosowania, są poddawane bardzo surowym testom: mechanicznym (ściskanie, upadek z wysokości), termicznym (odporność na podwyższoną temperaturę), zanurzeniowym i tym podobne. JAK TRANSPORTUJEMY?

Pojazdy przewożące materiały promieniotwórcze powinny być oznakowane nalepką ostrzegawczą z charakterystyczną czarną “koniczynką”. Umieszczona a nalepce cyfra jest międzynarodowym oznaczeniem materiałów promieniotwórczych przyjętym (dla potrzeb transportu) przez ONZ. Na pojeździe powinien znajdować się również znak ostrzegawczy w postaci prostokątnej pomarańczowej tablicy. Podczas transportu niektórych materiałów promieniotwórczych na tablicy tej będą umieszczone liczby określające numer rozpoznawczy materiału i numer rozpoznawczy zagrożenia wg klasyfikacji ONZ. Przesyłki zawierające materiały promieniotwórcze – w zależności od zagrożenia jakie stwarzają dla ludzi – są oznakowane różnymi nalepkami. Rodzaj nalepki odpowiada jednej z trzech kategorii transportowych do których przesyłkę zakwalifikowano. Im więcej pasków na nalepce tym bardziej przesyłka jest niebezpieczna! Na każdej nalepce umieszczona jest informacja o rodzaju przewożonego materiału, jego aktywności, a na niektórych – cyfrowy wskaźnik stopnia zagrożenia jakie stwarza przesyłka. Znajomość tego wskaźnika jest istotna w momencie podejmowania decyzji o ilości opakowań, które mogą znajdować się w jednym pojeździe i ich ustawieniu w stosunku do innych przewożonych materiałów. Oznakowanie

Z życia codziennego wiadomo,że środki transportu-choć coraz bardziej bezpieczne- ulegają niekiedy wypadkom: zderzeniom z innymi pojazdami, wykolejeniu, pożarom, zatopieniu, eksplozjom i t p. Co się stanie z transportowanym materiałem promieniotwórczym, jeśli wiozący go pojazd (samochód, pociąg, samolot, statek) ulegnie wypadkowi? Wiadomo, że opakowania typu B są odporne na uszkodzenie, natomiast uszkodzenie innych przesyłek zawierających mniej materiału radioaktywnego lub materiał o małej aktywności nie spowoduje szczególnego zagrożenia. Jednakże zawsze trzeba się liczyć z taką możliwością. Scenariusz akcji interwencyjnej (lub ratowniczej) dla zapobieżenia rozprzestrzenianiu si.ę substancji promieniotwórczej powinien być następujący: 1. Osoba, która zauważyła wypadek (lub brała w nim udział) powinna zawiadomić policję, nadawcę przesyłki, służbę medyczną i służbę ochrony radiologicznej (tel. 11-15-15 w Warszawie czynny całą dobę), a w przypadku pożaru także straż pożarną. 2. Dalszą akcję powinny poprowadzić wyspecjalizowane służby. One też-na podstawie pomiarów radiometrycznych- wyznaczają granice strefy, w której nie mogą przebywać osoby postronne. 3. Kolejne działania tych służb będą zależały od rodzaju i ilości uwolnionego materiału radioaktywnego, rozległości skażonego obszaru i poziomu skażeń, a także warunków pogodowych, które mają wpływ na rozprzestrzenianie się skażeń. Podejmowane przez nie działania będą inne w przypadku pożaru, a jeszcze inne- w przypadku wycieku lub rozsypania się substancji np. w wyniku zderzenia. Warto wiedzieć, że poszczególne kraje mają własne uregulowania prawne na wypadek nadzwyczajnych zagrożeń, obejmujących również wypadki związane z transportem materiałów promieniotwórczych. Wówczas akcja ratownicza prowadzona jest według przyjętych planów i procedur. Gdy zdarzy się wypadek

Jeśli znaleźlibyśmy się w pobliżu miejsca, w którym zdarzył się wypadek i uszkodzeniu uległ pojemnik z materiałami radioaktywnymi, to nie należy się do niego zbliżać, a tym bardziej dotykać. A jeżeli już musimy (z jakiegoś powodu) znajdować się w pobliżu pojemnika z materiałami promieniotwórczymi, to starajmy się czas tego przebywania jak najbardziej ograniczyć. W granicach obszaru skażonego nie należy też pić, jeść i palić. Trzeba założyć, że wszystkie materiały, urządzenia oraz ludzie znajdujący się w bezpośrednim sąsiedztwie miejsca wypadku mogli ulec skażeniu. Opuszczając taki obszar należałoby skontrolować czy nie zostaliśmy skażeni. W strefie zagrożenia Im dalej od źródła promieniowania tym bezpieczniej Im krótszy czas przebywania w pobliżu źródła promieniowania tym mniejsza dawka

MATERIAŁY OPRACOWAŁY: ANNA NOWOCIEŃ ANNA DUDKOWSKA DOROTA MARZEC