0. Wiedza o języku Studia Podyplomowe „Polski Język Migowy” 2013-2014 Prof. dr hab. Marek Świdziński Zakład Językoznawstwa Komputerowego Instytut Języka Polskiego UW e-mail: m.r.swidzinski@uw.edu.pl Konsultacje (pok. 1): śr 14.00-15.00, sob (w dniach zjazdów) Strona przedmiotu — szukaj pod: http://www.mswidz.republika.pl/

Wykład 0: Wstęp 2

Program [O sobie...]. Studia Podyplomowe „Polski Język Migowy”: filozofia. Przedmiot „Wiedza o języku”. Historia Głuchych oczami lingwisty. 3

O sobie... 4

Prof. dr hab. Marek Świdziński: Co robię? Prof. dr hab. Marek Świdziński: Specjalność: lingwistyka polonistyczna; językoznawstwo ogólne; lingwistyka formalna i informatyczna. Kierownik Zakładu Językoznawstwa Komputerowego IJP UW (1991-2008). Autor GFJP – „Gramatyki formalnej języka polskiego”, Warszawa 1992. 5

Co robię? Kierownik Zespołu Badań nad Polskim Językiem Migowym od 1996. Organizator lektoratu PJM w Uniwersytecie Warszawskim (od 1998). Kierownik grantu „Studia nad kompetencją językową i komunikacją niesłyszących” KBN 1 H01D 012 16 (1999-2002) Kierownik Studiów Podyplomowych „Polski Język Migowy” od 2008. 6

Publikacje o Głuchych i PJM Marek Świdziński: Głusi uczniowie jako uczestnicy badań nad PJM. [W:] Audiofonologia. T. XVII. 61-70. Warszawa - Lublin 2001. Głusi i mit inwalidztwa, czyli o barierze języka. [W:] Materiały Konferencji Naukowej „Praca - sport -wypoczynek niepełnosprawnych”, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Białej Podlaskiej. Biała Podlaska 2002. 7

Publikacje o Głuchych i PJM Studia nad kompetencją językową i komunikacją niesłyszących. Redakcja naukowa: M. Świdziński i T. Gałkowski. Zakład Graficzny Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2003. Stron 278. Reprezentacja linearna tekstu Polskiego Języka Migowego. [W:] Studia.... 31-58. Współautor: Danuta Mikulska. Bilingual education in Poland: the Past and the Future . [W:] Studia.... 269-275. 8

Publikacje o Głuchych i PJM Języki migowe. [W:] Podstawy neurologopedii. Red. T. Gałkowski, E. Szeląg, G. Jastrzębowska. Opole 2005. 679-692. Jak Głusi przyswajają język: o językach migowych i miganych. [W:] Język migowy we współczesnym szkolnictwie na świecie i w Polsce. Red. I. Grzesiak. Wydawnictwo Stanisław Sumowski. Malbork 2007. 16-24. Dwujęzyczność – wyzwanie, zgrożenie, jedyna szansa. [W:] Audiofonologia, tom 26 (2010). Wspólautor: Sylwia Fabisiak. 9

Studia Podyplomowe „Polski Język Migowy”: filozofia. 10

Historia Zespół do Badań nad Polskim Językiem Migowym (1997- ): prof. dr hab. Marek Świdziński, mgr Małgorzata Czajkowska-Kisil, dr Tadeusz Adamiec, dr Piotr Tomaszewski, nauczyciele IG, studenci, magistranci. Konwersatorium „Z problemów komunikacji niesłyszących” (1997- ). Lektorat PJM dla studentów polonistyki, logopedii i innych wydziałów od 1998. Instytut Polskiego Języka Migowego (IG) - rok 2005. Studia Podyplomowe PJM (IPJM i Zakład Językoznawstwa Komputerowego UW): powołanie przez Senat UW w maju 2008. 11

Współczesność: Pracownia Lingwistyki Migowej (czerwiec 2010) 12 12

Chcemy dotrzeć do wszystkich! Zakładamy wspólną naukę!!! Adresat Adresat: (surdo)pedagog, tłumacz symultaniczny, głuchy użytkownik języka wizualno-przestrzennego. Wiemy, że nasi słuchacze to grupa bardzo zróżnicowana: Głusi – głusi – słyszący, użytkownicy PJM i SJM, absolwenci różnych uczelni i kierunków, pracujący w różnych zawodach, mający różne oczekiwania i potrzeby Chcemy dotrzeć do wszystkich! Zakładamy wspólną naukę!!! 13

Cele Cele: 14 poznawczy: kształcący: wprowadzenie do lingwistyki, opis PJM, przedstawienie stanu wiedzy o PJM, kształcący: wprowadzenie w warsztat opisu lingwistycznego, wprowadzenie w warsztat nauczyciela języka obcego („drugiego”), wprowadzenie w warsztat tłumacza, wprowadzenie w warsztat lektora PJM, (zaawansowany) lektorat PJM, misyjny: propaganda dwujęzyczności. 14

Podstawa teoretyczna Wykład „Wiedza o języku” [A] – podstawa / wstęp teoretyczny do cyklu przedmiotów językoznawczych: Mgr Małgorzata Czajkowska-Kisil: Podstawy gramatyki i słownictwa PJM [D]. Dr Paweł Rutkowski, mgr Piotr Mostowski, mgr Danuta Mikulska: Nauczanie języka obcego [B]. Mgr Małgorzata Czajkowska-Kisil, mgr Joanna Łacheta: Dydaktyka PJM [E]. Mgr Aleksandra Kalata-Zawłocka, mgr Małgorzata Czajkowska-Kisil: Warsztat tłumacza PJM [F]. Dr Paweł Rutkowski, mgr Joanna Filipczak: Badania nad językami migowym w świecie [H] 15

Uwagi Studia Podyplomowe PJM nie są kursem językowym!!! Polski Język Migowy z punktu widzenia prawa nie istnieje. W tej chwili certyfikat niemożliwy. Poza tym - 50 godzin lektoratu to za mało. Starania o certyfikat uniwersytecki (boloński). Studia mają przygotować do pracy nauczyciela / lektora PJM lub tłumacza PJM. 16

Przedmiot „Wiedza o języku”. 17

Zadania wprowadzenie w świat lingwistyki teoretycznej, pokaz narzędzi opisu lingwistycznego, szkic zdyscyplinowanego opisu gramatycznego polszczyzny, dyskusja problemów opisu języków wizualno-przestrzennych, PJM a polski foniczny. 18

Co to jest język naturalny? Pytanie... Co to jest język naturalny? Język naturalny jest to dwuklasowy system znaków wykorzystywany przez daną populację do komunikacji uniwersalnej. 19

Historia Głuchych oczami lingwisty. 20

Głuchy to cudzoziemiec! Głuchy – kto to taki? Głuchy (potocznie) ‘ten, kto nie słyszy (i często też nie mówi)’ Dlaczego nie mówi? Głusi, niedosłyszący i ogłuchli. Niektórzy Głusi słyszą. Niektórzy niesłyszący nie są Głuchymi. Głuchy (pisany przez „duże G”) to człowiek, który w niemowlęctwie przyswoił język migowy. Głuchy kulturowo to więcej niż Głuchy językowo... Głuchy to cudzoziemiec! 21

Głuchy – kto to taki? Głuchy to nie inwalida. Ograniczenie Głuchego: bariera językowa Bariera ta jest problemem także dla nas, słyszących. Być może, głównie dla nas... 22

Głuchy – kto to taki? To wszystko: nieznane naszemu społeczeństwu nie przyjmowane do dziś do wiadomości przez 90% ludzi pracujących z głuchymi (i Głuchymi...) ani przez samych Głuchych!!! oczywiste z punktu widzenia lingwisty 23

Historia Głuchych Żyli osobno, w zasadzie poza prawem. Arystoteles (IV w. p.n.e.) – autor tragicznego stereotypu: głuchy = głupi... 2000 lat dyskryminacji Głuchych. Przełom: koniec XVI wieku – ród de Velasco i Brat Ponce de León. Pierwsze szkoły dla niesłyszących: XVIII wiek. Thomas Braidwood, Charles-Michel de l’Epée, Samuel Heinicke. Ks. Jakub Falkowski i Instytut Głuchoniemych i Ociemniałych w Warszawie: 1817. 24

Historia Głuchych Dwie tradycje: francuska (dwujęzyczność) i niemiecka (oralizm). Eksplozja edukacji dla niesłyszących (początek XIX wieku). II Kongres w Mediolanie 1880: regres na całe stulecie. 1980: Głusi uznani przez prawo szwedzkie za mniejszość językową. Tak jest dziś w wielu państwach!!! 25

Brat Ponce de León (ca 1520-1584) Historia Głuchych Brat Ponce de León (ca 1520-1584) 26

Charles-Michel de l’Epée (1712-1789) Historia Głuchych Charles-Michel de l’Epée (1712-1789) 27

Historia Głuchych Ks. Jakub Falkowski (1774-1848) 28

Szkoły dla niesłyszących (1760-1860) Historia Głuchych Instytut Głuchoniemych 29 Szkoły dla niesłyszących (1760-1860)

oralizm dwujęzyczność Historia Głuchych Wnioski: Głuchy miał zawsze (i ma dzisiaj...) mniejszą szansę na sukces niż słyszący. Bariera językowa przeszkadza słyszącym... Głuchy i jego rodzice mają dziś teoretycznie dwie drogi („dwie opcje”) do wyboru: oralizm dwujęzyczność 30

Historia Głuchych Głuchy, któremu się udało: -- taki sam jak my? -- lepszy od innych? 31

Dramat bariery językowej Edukacja Głuchych od XVI wieku do połowy XX wieku (z krótką przerwą w latach 1780-1830) to uczenie ich na siłę języka fonicznego. edukacja = rehabilitacja Różne metody „przywracania” (???) słuchu: czytanie z ust, fonogesty, aparaty słuchowe, implanty ślimakowe. Trzecia noga... Uczenie na siłę = uczenie języka obcego. SJM, czyli System Językowo-Migowy: polski migany. Dla Głuchego w Polsce język polski nie jest językiem ojczystym. SJM: odmiana wizualno-przestrzenna języka polskiego. Nie jest to język ojczysty żadnego głuchego!!! 32

Dramat bariery językowej Słyszące niemowlę przyswaja język przez kontakt z mową. Niesłyszące niemowlę nie może przyswoić polszczyzny. Jeśli rodzice są słyszący, głuche niemowlę nie nabędzie żadnego języka!!! W szkole będzie się uczyć polszczyzny pisanej oraz Systemu Językowo-Migowego. Rezultaty są na ogół złe... 33

Dramat bariery językowej Taki jest Twój język ojczysty / rodzimy, jaki dostałeś od rodziców. język migowy Głuchego w Polsce (PJM) nie ma nic wspólnego z polszczyzną SJM nie jest dla nikogo językiem ojczystym / rodzimym 34

Dramat bariery językowej Dramat bariery językowej dotyczy tylko głuchego dziecka rodziców słyszących!!! 35

Typowa historia głuchego dziecka Dziecko się rodzi. Normalny rozwój (także emocjonalny). Rozpoznanie głuchoty. Stwierdzenie braku kontaktu z dzieckiem. Wizyta u lekarza lub logopedy. Ciągły brak kontaktu językowego: dziecko nie mówi!!! Posłanie do szkoły: j a k i e j ? Masowej??? Specjalnej??? 36

Typowa historia głuchego dziecka Którą szkołę wybiera w Polsce słyszący rodzic? Dlaczego? 37

Typowa historia głuchego dziecka Specjalną! Bo dziecko nie mówi / nie rozumie tekstu… Czyli: Rodzice nie mają wyboru... Ale wybór szkoły nie jest wcale wyborem drogi!!! 38

Typowa historia głuchego dziecka Dwie drogi do wyboru: „On nie jest głuchy”: odrzucenie migania, mówienie do dziecka, brak kontaktów z Głuchymi, nauka w szkole masowej, implant. = ORALIZM „On jest Głuchy!!!”: rodzice uczą się migać, nawiązują kontakty z Głuchymi, posyłają dziecko do szkoły dla niesłyszących, dziecko uczy się polskiego jako języka obcego. = DWUJĘZYCZNOŚĆ Statystyczny rodzic zwykle nie ma wyboru... 39

Filozofia dwujęzyczności Auguste Bébian, Jakub Falkowski (początek XIX wieku): głusi nauczyciele język wykładu: migowy nauka języka fonicznego jako osobnego przedmiotu 14.05.1981: Parlament szwedzki uchwala ustawę o dwujęzyczności – SzJM to pierwszy język niesłyszącego Szweda, szwedzki – drugi język. Nauczanie w SzJM. Gallaudet University (od 1864; Uniwersytet od 1986) 40

Filozofia dwujęzyczości 41

Filozofia dwujęzyczości W Polsce: Wciąż mit Głuchego jako inwalidy – implant rozwiąże wszystkie problemy. Dwujęzyczność nie jest formalnie akceptowana. Bardzo mało nauczycieli zna biegle PJM. Nauczanie w SJM. Bardzo mało głuchych studentów i Głuchych z wykształceniem wyższym. 42

Filozofia dwujęzyczości Ale: Coraz więcej szkół realizuje program dwujęzyczności. Coraz więcej nauczycieli głuchych (i Głuchych...). Nauczyciele chcą się uczyć PJM. Na UW, UwR, UW-M – wielkie zainteresowanie lektoratem PJM. Najważniejsze: Głusi rozpoczęli walkę o swoje prawa trzy konferencje Głuchych: GMG1, GMG2 i GMG3 uchwalenie Ustawy o Języku Migowym (2011) Głusi zajmują się opisem własnego języka 43

Podsumowanie Program dla nas wszystkich: walczyć wszędzie z mitami o Głuchych wprowadzić do szkół dla niesłyszących PJM rozwijać badania nad PJM uczyć PJM i uczyć się PJM rozwijać komunikację wizualno-przestrzenną – od dziecka... 44