Włączanie a edukacja niepełnosprawnych Opracowała: Władysława Hanuszewicz Konsultant ds. szkolnictwa specjalnego ODN w Słupsku

Edukacja włączająca staje się priorytetowym zadaniem współczesnej polskiej szkoły Według standardów światowych i europejskich, sformułowanych w licznych, międzynarodowych dokumentach, dotyczących praw człowieka, każdy - a więc i człowiek niepełnosprawny – ma prawo do pełnego uczestnictwa i równych szans w życiu społecznym.

W polityce edukacyjnej Unii Europejskiej przyjęto między innymi, że podstawą zachowania godności ludzkiej, jak też pełnego korzystania z praw człowieka jest integracja osób niepełnosprawnych oraz ich pełne uczestnictwo w życiu społecznym. Ta idea znalazła odzwierciedlenie w rozwoju strategii osób starających się doprowadzić do prawdziwej równości szans i w konsekwencji spowodowała, że w ostatnim kilkuletnim okresie podejście do niepełnosprawności zmieniło się w sposób rewolucyjny.

Współczesne ujęcie niepełnosprawności koncentruje się na przeszkodach i ograniczeniach tkwiących w otoczeniu społecznym i fizycznym osoby niepełnosprawnej, a nie jak dotychczas w niej samej. Eliminacja barier w środowisku stała się zatem podstawowym elementem przeciwdziałającym zjawiskom dyskryminacji i wykluczania społecznego.

Najważniejsze dokumenty podejmujące w swych zapisach kwestię edukacji jako podstawowego prawa wszystkich ludzi: - Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (1948) - Konwencja Praw Dziecka (1989) - Światowa Deklaracja Edukacja dla Wszystkich (1990) - Ustawa o systemie oświaty (1991) - Standardowe Zasady Wyrównywania Szans Osób Niepełnosprawnych (1993) - Deklaracja z Salamanki (1994) - Traktat Amsterdamski (1997) - Deklaracja Madrycka (2002) - Narodowy Plan Działań na Rzecz Dzieci 2004-2012 „Polska dla Dzieci”

Pierwszym krokiem nowego podejścia w edukacji była I N T E G R A C J A realizowana poprzez umiejscowienie dziecka niepełnosprawnego w środowisku szkolnym wraz ze sprawnymi rówieśnikami. Okazuje się jednak, że integracja przestrzenna i programowa już nie wystarcza, dzieci w tzw. placówkach/klasach integracyjnych nie mają często poczucia, iż rzeczywiście, autentycznie należą do społeczności szkolnej. Z badań (UNESCO 1994) wynika, że dziś już nie wystarcza zaspokojenie specjalnych potrzeb edukacyjnych dzieci, konieczne jest zadbanie o ich potrzeby osobiste i społeczne.

Drugim krokiem w polityce edukacyjnej jest W Ł Ą C Z A N I E proces skutecznego budowania jednej zbiorowości uczących się, opartej na solidarności pomiędzy dziećmi o specjalnych potrzebach i ich rówieśnikami, w ich naturalnym środowisku (UNESCO 1994). W ten sposób pojęcie „włączanie” wpisuje się w szerszą perspektywę praw człowieka, w myśl której wszelkie formy segregacji są moralnie złe.

Co oznacza włączanie? 1. Oznacza, że w klasach uczą się pojedynczy uczniowie ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, w tym dzieci niepełnosprawne,mające orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego. 2. Oznacza, nie tylko umieszczanie wszystkich dzieci ze specjalnymi potrzebami w szkołach ogólnodostępnych, ale zakłada konieczność takich zmian w szkołach, aby lepiej odpowiadały one potrzebom wszystkich uczniów i umożliwiały budowanie systemu wsparcia, który pozwoli im na funkcjonowanie w naturalnym środowisku.

Na czym polega włączanie uczniów? - na przyjmowaniu wszystkich uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi,w tym dzieci niepełnosprawnych mających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, do klas ogólnodostępnych a nie integracyjnych - na umożliwieniu wszystkim uczniom naturalnych relacji dzieci niepełnosprawnych z pełnosprawnymi rówieśnikami - na dawaniu im pomocy i wsparcia przez rówieśników, nauczycieli, specjalistów - na zapewnieniu wszystkim dzieciom niepełnosprawnym poczucia przynależności do zbiorowości szkolnej oraz umożliwieniu przeżycia sukcesu

Zmiany w podejściu do edukacji niepełnosprawnych: PODEJŚCIE TRADYCYJNE PODEJŚCIE WŁĄCZAJĄCE - Edukacja dla niektórych - Edukacja dla wszystkich - Podejście statyczne - Podejście elastyczne - Uczenie kolektywne, zbiorowe - Uczenie zindywidualizowane - Nacisk na nauczanie - Nacisk na uczenie się - Koncentracja na przedmiocie - Koncentracja na dziecku i programie - Podejście diagnostyczno-opisowe - Podejście holistyczne skupione na deficytach skupione na możliwościach - Szanse ograniczone wskutek - Równość szans dla segregacji wszystkich (za Anną Firkowską-Mankiewicz)

Edukacja włączająca jest otwieraniem się ogólnodostępnych szkół na przyjmowanie i kształcenie, w miarę możliwości, wszystkich dzieci razem, niezależnie od doświadczanych przez nie trudności i różnic.

Korzyści płynące z edukacji włączającej: - możliwość pełniejszego rozwoju intelektualnego, osobowego, społecznego samych dzieci niepełnosprawnych, wspólna nauka wszystkich dzieci z danego terenu służy także pełnosprawnym rówieśnikom, oswajając ich z odmiennością, ucząc akceptacji, tolerancji i solidarności.

Edukacja włączająca stawia nowe wyzwania przed systemem szkolnym i funkcjonowaniem poszczególnych szkół w zakresie: mobilizacji do ulepszania i uelastyczniania programów i metod nauczania stymulacji rozwoju kompetencji nauczycieli upowszechniania takiego klimatu kulturowego, który pozwoli bardziej elastycznie odpowiadać na potrzeby wszystkich dzieci danej społeczności spojrzenia na uczniów doznających trudności, jak na swoiste wskaźniki potrzeby dalszej reformy oświaty.

Włączanie wymaga przemodelowania edukacji dziecka niepełnosprawnego Model medyczny Model społeczny - Dziecko z dysfunkcją. - Człowiek jako wartość sama w sobie. - Statyczna diagnoza dziecka. - Określenie słabych i mocnych stron ucznia (najlepiej) przez niego samego. - Określenie potrzeb w kontekście niepełnosprawności. - Spojrzenie na dziecko całościowo. - Niepełnosprawność w centrum uwagi. - Programy tworzone są w oparciu o możliwości dziecka, w celu zabezpieczenia jego indywidualnych potrzeb:terapeutycznych,społecznych, poznawczych - Obraz dziecka, sposób kontroli jego postępów - Wsparcie dostępne jest dla wszystkich uczniów. oraz terapii jest z góry narzucony. - Segregacja-odmienny rodzaj wsparcia(środowisko - Wspólne wy[pracowanie metod zaspokajania potrzeb terapeutyczne dla dzieci z podobnymi dysfunkcjami). wszystkich dzieci - nie tylko niepełnosprawnych (szkolenia dla nauczycieli i rodziców). - Specjalny program nauczania mający na celu - Ogólny program nauczania,który można dostosować wyuczenie podstawowych umiejętności życiowych. do indywidualnych potrzeb uczniów. - Koncentracja na potrzebach terapeutycznych - Różnorodność i bogactwo oferty edukacyjnej jest i „podstawowych umiejętnościach”. wartością sama w sobie. - Społeczne potrzeby(rozwój poczucia identyfikacji), - Dbałość o relacje międzyludzkie, wspomagające jak również edukacja w ramach ogólnego programu proces uczenia się i ogólny rozwój dziecka. nauczania traktowane są jako drugorzędne. - Dostęp do szkoły uzależniony jest od ..... - Szkoła jest dla wszystkich.

Pamiętajmy, że każde dziecko stając przed drzwiami szkoły ma podobne oczekiwania Chce i ma prawo uczyć się w bezpośredniej bliskości swojego domu. Kiedy znajdzie się w szkole, chce i ma prawo być tam osobą mile widzianą. Chce i ma prawo brać udział w lekcjach, tak samo jak każdy inny uczeń. Chce i ma prawo, by szkoła stawiała mu właściwe wymagania i wyzwania. Chce i ma prawo, by w jego szkole każdy uczeń był równie ważny.