I Kongres Nauk Rolniczych ”Nauka –Praktyce” Puławy, 14-15.05.2009 GOSPODARKA WODNA WSI I ROLNICTWA A ZMIANY KLIMATU Edward Pierzgalski Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego

TEZY REFERATU 1. W Polsce występuje trend zmniejszania się zasobów wodnych, a jedną z najważniejszych przyczyn tego zjawiska jest podwyższanie się temperatury powietrza. 2. Prognozy zmian klimatycznych wskazują na konieczność opracowania nowej strategii dotyczącej przedsięwzięć ograniczających skutki hydrologicznych zjawisk ekstremalnych (powodzie i susze) na obszarach wiejskich. 3. Niezbędne jest podjęcie w szerszym zakresie badań dotyczących gospodarki wodnej wsi i rolnictwa w aspekcie zmian klimatycznych.

PRZYCZYNY ZMNIEJSZANIA SIĘ ZASOBÓW WODNYCH Warunki klimatyczne Działalność antropogeniczna Inne

Trendy zmian opadu w XX wieku (według Międzyrządowego Panelu ds Trendy zmian opadu w XX wieku (według Międzyrządowego Panelu ds. Zmian Klimatycznych – IPCC)

Trendy zmian temperatury powietrza w XX wieku (według obserwacji i obliczeń modelowych IPCC)

Zmienność opadu i temperatury w Polsce w okresie 1971-2000 Temperatura powietrza Opady atmosferyczne Źródło: Artykuły: Zawory T. i Ziernickiej -Wojtaszek (2005) oraz Ziernickiej -Wojtaszek (2006)

(stacja IMGiW w Białowieży) Temperatury powietrza w okresie 1950-2004 (stacja IMGiW w Białowieży) 1950-2004 Tśr=6,80C 1956 Tśr=5,10C 1989 Tśr=9,20C

Prognozowane zmiany temperatur oraz opadów w okresie 2080-2099 (według IPCC)

Związek między zmianami temperatury i zawartością CO2

ZMIANY KLIMATYCZNE A ZASOBY WODNE Zmiany składników bilansu wodnego w zlewni rzecznej: - wzrost ewaporacji i transpiracji (zmniejszenie zasobów wodnych powierzchniowych i podziemnych). Zmiany w rozkładzie i wielkości opadów: - wzrost opadów w okresie zimowym, - zmniejszone opady w okresie wegetacji (susza glebowa). Zmiany w natężeniu opadów: - wzrost natężenia opadów i zmiany reżimu rzecznego (powodzie).

ŚRODKI ŁAGODZĄCE SKUTKI ZMIAN KLIMATU Powodzie Ograniczenie zagrożenia ryzykiem powodziowym wymaga działań zintegrowanych obejmujących m.in.: racjonalne planowanie przestrzenne i zagospodarowanie dolin adekwatne do zagrożenia powodzią, zwiększenie możliwości retencyjnych zlewni za pomocą metod przyrodniczych i technicznych, wykorzystanie do spowolnienia obiegu wody w zlewni sprawnych urządzeń technicznych do regulacji stosunków wodnych, odpowiedni system ubezpieczeń i asekuracji.

ŚRODKI ŁAGODZĄCE SKUTKI ZMIAN KLIMATU Ograniczenie tendencji zmniejszania się zasobów wodnych Modernizacja urządzeń drenarskich w celu umożliwienia okresowego zahamowania odpływu wody oraz włączenie ich w lokalne systemy małej retencji. Przystosowanie sieci rowów do pełnienia funkcji retencyjnych i stosowanie rozwiązań umożliwiających ograniczony lub zamknięty obieg wody. Zwiększenie od względem ilościowym obiektów małej retencji (m.in. odbudowane lub nowe zbiorniki wodne, renaturyzowane mokradła).

ŚRODKI ŁAGODZĄCE SKUTKI ZMIAN KLIMATU Regulacja stosunków wodnych – ograniczanie występowanie niedoborów wilgoci w glebie Sprawne systemy nawodnień podsiąkowych w obszarach dolinowych. Wysokoefektywne pod względem wykorzystania wody i zużycia energii nawodnienia deszczowniane. Precyzyjnie sterowane mikronawodnienia.

BADANIA NAUKOWE Relacje między zmianami klimatu a czynnikami bilansów wodnych, cieplnych i pokarmowych w skali zlewni, pola i profilu glebowego. Gospodarowanie wodą przy stosowaniu w rolnictwie praktyk adaptacyjnych do zmian klimatu. Podstawy regulacji stosunków wodnych w glebie w aspekcie emisji gazów cieplarnianych i wiązania CO2 Eksploatacja wodooszczędnych i precyzyjnych systemów regulowania stosunków wodnych w glebie w różnych warunkach środowiskowych i produkcyjnych.

PODSUMOWANIE Aktualny stan infrastruktury wodnej w obszarach wiejskich wymaga radykalnej poprawy i modernizacji, jeśli ma sprostać wyzwaniom związanym z postępującymi zmianami klimatu. Modernizacja systemów melioracyjnych powinna uwzględniać dotychczasowe doświadczenia, jak i prognozy warunków, w jakich będą one funkcjonować. Wyniki badań powinny być m.in. podstawą gospodarowania wodą w celu uzyskania odpowiednio wysokiej produkcji rolniczej przy wykorzystaniu możliwości ochrony klimatu. Zmiany klimatu spowodują zróżnicowane skutki w rolnictwie, przy przewadze skutków negatywnych. W ich ograniczeniu lub łagodzeniu dużą rolę odgrywać będzie gospodarka wodna.

Niezbędne jest uwzględnienie specyfiki i potrzeb rolnictwa i leśnictwa w aktualnie prowadzonych pracach nad strategią gospodarki wodnej w Polsce. Celowe wydaje się wykonanie sektorowego opracowania dotyczącego gospodarowania wodą w obszarach wiejskich.