1 Badanie zrealizowane zostało w dniach 4-9 listopada 2011 roku na 1000 osobowej reprezentatywnej próbie Polaków. Maksymalny błąd statystyczny dla takiej wielkości próby wynosi +/-3,1%, przy wiarygodności oszacowania równej 95%. Barometr Nastrojów Ekonomicznych Listopad 2011

2 Spis treści Nastroje ekonomiczne Polaków w listopadzie – podsumowanie3 Wskaźniki nastroju ekonomicznego4 Ocena sytuacji ekonomicznej kraju7 Ocena kondycji finansowej gospodarstwa domowego13 Stosunek do współpracy ekonomicznej z państwami zachodnimi15

3 Nastroje ekonomiczne Polaków w listopadzie 1/2 Optymizmu coraz mniej Po krótkotrwałej poprawie klimatu konsumenckiego w listopadzie nastroje społeczne uległy pogorszeniu. Konsumenci korygują oceny przyszłej sytuacji ekonomicznej własnych gospodarstw domowych. Większe obawy towarzyszą również przewidywanej sytuacji ekonomicznej kraju – to podstawowy wniosek wynikający z badań klimatu konsumenckiego TNS Pentor wykonanych w listopadzie 2011 r. Wskaźnik wyprzedzający informujący o przyszłych tendencjach w ocenie sytuacji ekonomicznej gospodarstw domowych ponownie powrócił do strefy wartości ujemnych. Wskaźnik klimatu konsumenckiego PENKON spadł w listopadzie w stosunku do pomiaru sprzed miesiąca o 9,3 pkt do poziomu -20,1 pkt. zamykając tym samym siedmiomiesięczny okres systematycznej poprawy oceny zarówno sytuacji ekonomicznej kraju jak i kondycji ekonomicznej gospodarstw domowych. W porównaniu do roku ubiegłego konsumenci gorzej oceniają sytuację ekonomiczną kraju Porównując obecną kondycję gospodarki kraju ze stanem sprzed roku 43% ankietowanych tj. o 8 p.p. więcej niż w październiku b.r. ocenia ją jako gorszą, 6% badanych ocenia obecną sytuację ekonomiczną kraju lepiej niż rok temu, a połowa (51%) – o 4 p.p. mniej niż w miesiącu ubiegłym - postrzega ją jako taką samą. Przewaga ocen negatywnych nad pozytywnymi pogłębiła się z 26 do 37 p.p. Wskaźnik oceny sytuacji ekonomicznej kraju (PESK) w listopadzie obniżył się w stosunku do miesiąca poprzedniego o -7,4 pkt, do poziomu -22,1 pkt. Podobnie jak przed miesiącem aktualną sytuację ekonomiczną kraju dobrze ocenia prawie co piąty ankietowany. O 16 pkt. oceny negatywne przewyższają odsetek ocen pozytywnych. W społeczeństwie wzrasta przekonanie, że za rok sytuacja ekonomiczna Polski będzie gorsza niż obecnie. 40% ankietowanych – o 6 p.p więcej niż przed miesiącem obawia się pogorszenia. Przewaga ocen negatywnych nad pozytywnymi wzrosła z 1 p.p. do 14 p.p.

4 Nastroje ekonomiczne Polaków w listopadzie 2/2 [1] Index nastrojów konsumenckich Penkon ma 200 stopniową rozpiętość i może przyjmować wartości od minus 100 do 100. Im większe natężenie wartości ujemnych, to tym większa przewaga pesymistów nad optymistami, natomiast wartości dodatnie wskazują na ilościową przewagę optymistów nad pesymistami. Marcin Idzik Zmiana w stosunku do października 2011 PESK – wskaźnik percepcji sytuacji ekonomicznej kraju OGD– wskaźnik kondycji finansowej gospodarstw PENKON – wskaźnik klimatu konsumenckiego - 22,1 Wartość w listopadzie ,1 - 7,4 - 9,3 - 11,2 Konsumenci skorygowali dotychczasową ocenę jak i przewidywaną kondycję ekonomiczną własnych gospodarstw domowych Wskaźnik oceny kondycji finansowej gospodarstw domowych (OGD) w stosunku do miesiąca poprzedniego spadł o 11,2 pkt osiągając wartość -18pkt. Jest to najniższa wartość w ostatnich pięciu miesiącach, a jednocześnie największy spadek od roku. W wypowiedziach na temat oceny kondycji finansowej gospodarstw domowych w porównaniu do okresu sprzed roku pogłębiła się przewaga ocen negatywnych nad pozytywnymi z 16 pkt. do 28. W porównaniu z miesiącem poprzednim znacząco, bo o 18 p.p (do 36 pkt.) wzrósł odsetek ocen wskazujących na pogorszenie sytuacji przy jednoczesnym spadku o 4 p.p. (do 8 pkt.) ocen wskazujących na poprawę percepcji sytuacji ekonomicznej gospodarstwa domowego. Poprawy stanu domowych finansów w ciągu najbliższych 12 miesięcy spodziewa się 15 proc. ankietowanych – o 4 p.p. mniej niż w miesiącu ubiegłym. 23 proc. oczekuje pogorszenia stanu budżetu domowego (wzrost o 6 p.p.), 62 proc. nie przewiduje zmian w tym zakresie.

5 PESK – wskaźnik percepcji ekonomicznej sytuacji kraju OGD – wskaźnik oceny kondycji finansowej gospodarstw domowych Wskaźniki nastroju ekonomicznego *Wskaźnik ten jest średnią arytmetyczną sald (różnicy) odpowiedzi pozytywnych i negatywnych na trzy pytania dotyczące kondycji ekonomicznej Polski: a) Jak ocenia Pan(i) ogólną sytuację ekonomiczną Polski? b) Czy obecna sytuacja ekonomiczna Polski jest lepsza, taka sama, czy gorsza niż rok temu? c) Czy za rok sytuacja ekonomiczna Polski będzie lepsza, gorsza, czy się nie zmieni? Może przyjmować wartość od –100 do Im wyższa (dodatnia) jest wartość wskaźnika tym bardziej pozytywne są oceny sytuacji ekonomicznej. *Wskaźnik ten jest średnią arytmetyczną sald (różnicy) odpowiedzi pozytywnych i negatywnych na dwa pytania dotyczące postrzegania sytuacji ekonomiczne gospodarstwa domowego: a)Czy obecna sytuacja Pana(i) gospodarstwa domowego jest lepsze, gorsza czy też taka sama, jak rok temu? b) Czy za rok finansowa sytuacja Pana(i) gospodarstwa domowego poprawi się, pogorszy się, czy też nie ulegnie zmianie? Może przyjmować wartość od – 100 do Im wyższa (dodatnia) jest wartość wskaźnika tym bardziej pozytywne są oceny kondycji finansowej gospodarstwa. Przewaga ocen pozytywnych Przewaga ocen negatywnych Przewaga ocen pozytywnych Przewaga ocen negatywnych

6 PENKON– wskaźnik klimatu konsumenckiego* *Wskaźnik ten jest uśrednioną wartością indeksu percepcji sytuacji ekonomicznej kraju (PESK) oraz indeksu oceny kondycji finansowej gospodarstwa (OGD). Może przyjmować wartość od –100 do Wskaźnik odnosi się do ogólnego nastroju ekonomicznego konsumentów wynikającego z percepcji ekonomicznej sytuacji kraju oraz kondycji finansowej gospodarstw. Im wyższa (dodatnia) jest wartość wskaźnika tym bardziej pozytywny, optymistyczny jest klimat konsumencki. Wskaźniki nastroju ekonomicznego Wskaźnik oceny sytuacji ekonomicznej kraju (PESK) w listopadzie wyniósł -22,1pkt. Oznacza to, że wypowiedzi pesymistyczne o taki właśnie odsetek przewyższają wypowiedzi optymistyczne. W porównaniu z miesiącem ubiegłym wartość jego spadła o 7,4pkt.proc.. Wskaźnik oceny kondycji finansowej gospodarstw domowych (OGD) w tym miesiącu wyniósł -18pkt. Oznacza to, że w wypowiedziach na temat kondycji finansowej gospodarstw domowych, oceny negatywne przewyższają pozytywne. W porównaniu z październikiem ocena sytuacji gospodarstwa domowego spadła o 11,2pkt. proc.. Wskaźnik klimatu konsumenckiego (Penkon) w tym miesiącu wyniósł -20,1pkt. Oznacza to, że wypowiedzi pesymistyczne o taki właśnie odsetek przewyższają wypowiedzi optymistyczne. W porównaniu z miesiącem ubiegłym wartość jego spadła o 9,3pkt. proc.. Klimat pozytywny Klimat negatywny

7 PENKON – wskaźnik klimatu konsumenckiego [WIEK][WYKSZTAŁCENIE] [DOCHÓD GOSPODARSTWA][KLASA SPOLECZENA*] Wartość wskaźnika PENKON *Podział na klasy społeczne: A – osoby z najwyższymi dochodami gospodarstwa domowego, głównie z wyższym wykształceniem E – osoby z najniższymi dochodami gospodarstwa domowego, głównie z podstawowym i zasadniczym wykształceniem Wskaźniki nastroju ekonomicznego - Klimat konsumencki ściśle wiąże się z pozycją społeczno – demograficzną respondenta. Rośnie generalnie wraz ze wzrostem wykształcenia, dochodu gospodarstwa domowego, pozycją zawodową, a spada wraz z wiekiem. Zależności te dobrze obrazuje zmienna klasa społeczna, którą tworzymy na podstawie wykształcenia, pozycji zawodowej głowy gospodarstwa domowego oraz dochodu gospodarstwa domowego. Stosunkowo najlepszy klimat konsumencki obserwujemy wśród osób przynależących do najwyższej z klas społecznych a najgorszy wśród osób przynależących do najniższych klas społecznych.

8 Ocena sytuacji ekonomicznej kraju Ocena obecnej sytuacji dane w procentach Jak Pan(i) ocenia ogólną sytuację ekonomiczną Polski? Aktualną sytuację ekonomiczną kraju dobrze ocenia blisko co piąty ankietowany. Przewaga ocen negatywnych nad pozytywnymi w porównaniu z miesiącem ubiegłym zwiększyła się z 15 do 16pkt. procentowych.

9 Ocena sytuacji ekonomicznej kraju dane w procentach Porównując obecną kondycję gospodarki kraju ze stanem sprzed roku 43% ankietowanych – o 8 punktów procentowych więcej niż w październiku - ocenia ją jako gorszą. 6% badanych ocenia obecną sytuację ekonomiczną kraju lepiej niż rok temu, a ponad połowa – o 5 punktów procentowych mniej niż w miesiącu ubiegłym - postrzega ją jako taką samą. Przewaga ocen negatywnych nad pozytywnymi w tym przypadku zwiększyła się z 26 do 37pkt. procentowych. Czy sytuacja ekonomiczna kraju jest obecnie lepsza, taka sama, czy gorsza niż rok temu?

10 Ocena sytuacji ekonomicznej kraju dane w procentach O tym, że za rok sytuacja ekonomiczna kraju będzie lepsza przeświadczonych jest 26% badanych, a 34% twierdzi, że za rok sytuacja ekonomiczna kraju nie ulegnie zmianie. 40% ankietowanych – o sześć punktów procentowych więcej niż w miesiącu ubiegłym - obawia się jej pogorszenia. Analiza sald odpowiedzi, różnicy odsetka osób oczekujących zmian pozytywnych i negatywnych, pokazuje znaczące różnice w percepcji przyszłości przez osoby należące do różnych grup socjodemograficznych. Czy sądzi Pan(i), że za rok ogólna sytuacja ekonomiczna kraju będzie..?

11 [WIEK][WYKSZTAŁCENIE] [DOCHÓD GOSPODARSTWA] [KLASA SPOLECZENA*] Czy sądzi Pan(i), że za rok ogólna sytuacja ekonomiczna kraju będzie..? *Podział na klasy społeczne: A – osoby z najwyższymi dochodami gospodarstwa domowego, głównie z wyższym wykształceniem E – osoby z najniższymi dochodami gospodarstwa domowego, głównie z podstawowym i zasadniczym wykształceniem Ocena sytuacji ekonomicznej kraju Oczekiwania odnośnie rozwoju sytuacji ekonomicznej kraju wiążą się z szeregiem zmiennych socjo-demograficznych. Optymizm rośnie wraz z klasą społeczną, dochodami gospodarstwa domowego i wykształceniem.

12 Ocena sytuacji ekonomicznej kraju Porównując odpowiedzi na pytanie dotyczące obecnej sytuacji gospodarczej oraz oczekiwań na przyszłość stworzono typologię odzwierciedlającą nastawienie Polaków do sytuacji ekonomicznej kraju. Pesymiści to osoby dobrze lub częściowo dobrze oceniające obecną sytuację ekonomiczną Polski lecz oczekujące zmian na gorsze – stanowią 19,7% populacji Sfrustrowani to osoby źle oceniające obecną sytuację i dodatkowo spodziewające się dalszego pogorszenia sytuacji – stanowią 20,5% populacji Zrezygnowani to osoby źle oceniające obecną sytuację i nie liczące na żadne zmiany w przyszłości – ani na lepsze, ani na gorsze – stanowią 11,5% populacji – Optymiści to osoby dobrze lub częściowo dobrze oceniające obecną sytuację i spodziewające się dalszej poprawy w przyszłości – stanowią 23,4% populacji Twardzi Optymiści to osoby źle oceniające obecną sytuację, lecz pomimo to liczące na poprawę w przyszłości – stanowią 2,9% populacji Usatysfakcjonowani to osoby dobrze lub częściowo dobrze oceniające obecną sytuację i nie liczące na większe zmiany w przyszłości – ani na gorsze ani na lepsze – stanowią 22% populacji Jak Pan(i) ocenia obecną ogólną sytuację ekonomiczną Polski? dobrze częściowo dobrze, częściowo źle źle Czy sądzi Pan(i), że za rok ogólna sytuacja ekonomiczna kraju będzie: lepsza12,5%10,9%2,9% gorsza3,4%16,3%20,5% wcale się nie zmieni 3,4%18,6%11,5% Segmentacja

13 Ocena sytuacji ekonomicznej kraju dane w procentach Stworzona przez Pentor RI typologia pokazuje, iż osoby o negatywnym ustosunkowaniu wobec obecnej sytuacji ekonomicznej Polski (pesymiści, zrezygnowani, sfrustrowani) stanowią 51,7% społeczeństwa. 48,2% Polaków pozytywnie odbiera sytuację ekonomiczną Polski (optymiści, twardzi optymiści, usatysfakcjonowani).

14 Ocena kondycji finansowej gospodarstwa domowego Ocena obecnej sytuacji w porównaniu do sytuacji sprzed roku dane w procentach Czy obecna sytuacja finansowa Pana(i) gospodarstwa domowego, w porównaniu do sytuacji sprzed roku jest lepsza, gorsza, czy też taka sama? Oceniając obecną sytuację finansową własnego gospodarstwa domowego 36% ankietowanych określa ją jako gorszą niż rok temu, a 8% badanych jako lepszą. W tym miesiącu przewaga ocen negatywnych nad pozytywnymi zwiększyła się z 16 do 27pkt. proc..

15 Ocena kondycji finansowej gospodarstwa domowego Oczekiwania na przyszłość A za rok sytuacja finansowa Pana(i) gospodarstwa domowego…? Poprawy stanu domowych finansów w ciągu najbliższych 12 miesięcy spodziewa się 15 proc. ankietowanych – o 4 punkty procentowe mniej niż w miesiącu ubiegłym. 23 proc. badanych oczekuje natomiast pogorszenia stanu budżetu domowego. 62% badanych nie przewiduje jej zmiany. dane w procentach

16 Stosunek do współpracy ekonomicznej z państwami zachodnimi dane w procentach Opinię, że nasze problemy gospodarcze możemy rozwiązać sami podziela 59% ankietowanych – o 3 punkty procentowe więcej niż w październiku. O tym, że niezbędna jest pomoc państw zachodnich przekonanych jest 41% badanych. Jak Pan(i) sądzi, czy my Polacy możemy nasze problemy gospodarcze rozwiązać sami, czy tylko z pomocą państw zachodnich?

17 Stosunek do współpracy ekonomicznej z państwami zachodnimi Czy Pan(i) jest osobiście za tym aby zachodnie firmy jak najwięcej inwestowały w Polsce? 48% Polaków opowiada się za tym, aby zachodnie firmy jak najwięcej inwestowały w Polsce. Odmiennego zdania jest 24% ankietowanych. dane w procentach

18