1 Badanie zrealizowane zostało w dniach marca 2011 roku na 1000 osobowej reprezentatywnej próbie Polaków. Maksymalny błąd statystyczny dla takiej wielkości próby wynosi +/-3,1%, przy wiarygodności oszacowania równej 95%. Barometr Nastrojów Ekonomicznych Marzec 2011

2 Spis treści Nastroje ekonomiczne Polaków w marcu – podsumowanie4 Wskaźniki nastroju ekonomicznego5 Ocena sytuacji ekonomicznej kraju8 Ocena kondycji finansowej gospodarstwa domowego14 Stosunek do współpracy ekonomicznej z państwami zachodnimi16

3 Symptomy spirali strachu W marcu obserwujemy niezwykle silne pogorszenie nastrojów konsumenckich. Index Penkon obniżył się o 12,4 pkt. proc. osiągając wartość minus 34,9. Tak niską jego wartość odnotowaliśmy jedynie krótko okresowo w marcu roku 2009, w najgłębszej fazie zarażenia Polski światowym kryzysem finansowym. Gorszy niż obecnie klimat wśród konsumentów panował ostatnio w pierwszej połowie 2004 roku. Pogorszeniu uległy wszystkie wskaźniki cząstkowe i we wszystkich segmentach społecznych. Gwałtownie pogorszyły się opinie o wartości złotego. Zdaniem prawie dwóch trzecich respondentów złoty traci na wartości. To o 12 pkt. proc. więcej niż w lutym br. i o 28 pp niż w analogicznym okresie roku ubiegłego. Prawie połowa ankietowanych (46 proc.) źle ocenia sytuację gospodarczą kraju i niemal tyle samo (45 proc.) obawia się jej dalszego pogarszania w ciągu najbliższych 12 miesięcy. Stan swoich finansów jako gorszy niż przed rokiem określa 38 proc. gospodarstw domowych, a 28 proc. lęka się ich pogorszenia w ciągu roku. Indeks opinii o gospodarce (spadek o 12,4 pp)) pogorszył się znacznie bardziej niż o sytuacji finansowe gospodarstw (spadek o 6,4 pp). Utrzymuje się też duża różnica między poziomem ocen i oczekiwań; oceny aktualnej sytuacji pozostają dużo gorsze (minus 39,6) niż przewidywania jej rozwoju w ciągu roku. (minus 19). Pogorszenie percepcji stanu i perspektyw polskiej gospodarki oraz kondycji finansowej gospodarstw domowych wystąpiło we wszystkich – bez wyjątku - kategoriach społecznych. Największe spadki indeksu Penkon (przekraczające 15 pp) wystąpiły w grupie osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym, gospodarstw o najniższych dochodach (do 1500 zł) oraz w kategorii najmłodszych respondentów (do 29 lat). Najmłodsza generacja konsumentów była jedną z dwóch grup socjodemograficznych w której Penkon przyjmował wartości dodatnie, w której utrzymywała się przewaga optymistów nad pesymistami. Drugą byli konsumenci deklarujący poparcie polityczne dla Platformy Obywatelskiej. W marcu nie ma już żadnej spośród analizowanych 55 kategorii w której pesymiści by nie przeważali nad optymistami. Najgorsze nastroje panują wśród najstarszych konsumentów (50+), emerytów i rencistów, osób stroniących od polityki oraz wśród zwolenników Prawa i Sprawiedliwości. Za gwałtowne i powszechne pogorszenie nastrojów konsumenckich odpowiada niewątpliwie w pierwszej kolejności drożyzna, a zwłaszcza spora zwyżka cen żywności (efekt cukru) oraz paliw. Ale nie bez wpływu była determinacja rządu w sprawie zmniejszenia składki ubezpieczeń transferowanej do Otwartych Funduszy Emerytalnych. Uświadomiła bowiem części społeczeństwa jak dramatyczna musi być sytuacja budżetu państwa, jeśli rząd zmuszony jest do podejmowania tak spektakularnych i krytykowanych działań. Nastrojom konsumenckim nie sprzyjały zapewnie też informacje o tragicznych skutkach trzęsienia ziemi w Japonii oraz wojnie i interwencji państw zachodnich w Libii, podkręcając spiralę strachu. Skala społecznego zaniepokojenia okazała się tak duża, że nawet nadejście kalendarzowej wiosny nie wpłynęło na zmianę minorowych nastrojów. W tym kontekście szczególnego znaczenia nabiera informacja o wysokiej dynamice sprzedaży detalicznej w miesiącu lutym. Może bowiem świadczyć o wzroście przymusowego popytu konsumpcyjnego, generowanego obawami o rozkręcanie się w kraju inflacyjnej spirali cenowej. Eugeniusz Śmiłowski

4 Nastroje ekonomiczne Polaków w marcu [1] Index nastrojów konsumenckich Penkon ma 200 stopniową rozpiętość i może przyjmować wartości od minus 100 do 100. Im większe natężenie wartości ujemnych, to tym większa przewaga pesymistów nad optymistami, natomiast wartości dodatnie wskazują na ilościową przewagę optymistów nad pesymistami. Zmiana w stosunku do lutego 2011 PESK – wskaźnik percepcji sytuacji ekonomicznej kraju OGD– wskaźnik kondycji finansowej gospodarstw - 9,4 PENKON – wskaźnik klimatu konsumenckiego - 34,9 Wartość w marcu ,9 - 28,4 - 12,4 - 6,4

5 PESK – wskaźnik percepcji ekonomicznej sytuacji kraju OGD – wskaźnik oceny kondycji finansowej gospodarstw domowych Wskaźniki nastroju ekonomicznego *Wskaźnik ten jest średnią arytmetyczną sald (różnicy) odpowiedzi pozytywnych i negatywnych na trzy pytania dotyczące kondycji ekonomicznej Polski: a) Jak ocenia Pan(i) ogólną sytuację ekonomiczną Polski? b) Czy obecna sytuacja ekonomiczna Polski jest lepsza, taka sama, czy gorsza niż rok temu? c) Czy za rok sytuacja ekonomiczna Polski będzie lepsza, gorsza, czy się nie zmieni? Może przyjmować wartość od –100 do Im wyższa (dodatnia) jest wartość wskaźnika tym bardziej pozytywne są oceny sytuacji ekonomicznej. *Wskaźnik ten jest średnią arytmetyczną sald (różnicy) odpowiedzi pozytywnych i negatywnych na dwa pytania dotyczące postrzegania sytuacji ekonomiczne gospodarstwa domowego: a)Czy obecna sytuacja Pana(i) gospodarstwa domowego jest lepsze, gorsza czy też taka sama, jak rok temu? b) Czy za rok finansowa sytuacja Pana(i) gospodarstwa domowego poprawi się, pogorszy się, czy też nie ulegnie zmianie? Może przyjmować wartość od – 100 do Im wyższa (dodatnia) jest wartość wskaźnika tym bardziej pozytywne są oceny kondycji finansowej gospodarstwa. Przewaga ocen pozytywnych Przewaga ocen negatywnych Przewaga ocen pozytywnych Przewaga ocen negatywnych

6 PENKON– wskaźnik klimatu konsumenckiego* *Wskaźnik ten jest uśrednioną wartością indeksu percepcji sytuacji ekonomicznej kraju (PESK) oraz indeksu oceny kondycji finansowej gospodarstwa (OGD). Może przyjmować wartość od –100 do Wskaźnik odnosi się do ogólnego nastroju ekonomicznego konsumentów wynikającego z percepcji ekonomicznej sytuacji kraju oraz kondycji finansowej gospodarstw. Im wyższa (dodatnia) jest wartość wskaźnika tym bardziej pozytywny, optymistyczny jest klimat konsumencki. Wskaźniki nastroju ekonomicznego Wskaźnik oceny sytuacji ekonomicznej kraju (PESK) w marcu wyniósł -34,9pkt. Oznacza to, że wypowiedzi pesymistyczne o taki właśnie odsetek przewyższają wypowiedzi optymistyczne. W porównaniu z miesiącem ubiegłym wartość jego spadła o 12,4pkt.proc.. Wskaźnik oceny kondycji finansowej gospodarstw domowych (OGD) w tym miesiącu wyniósł -21,9pkt. Oznacza to, że w wypowiedziach na temat kondycji finansowej gospodarstw domowych, oceny negatywne przewyższają pozytywne. W porównaniu z ubiegłym miesiącem ocena sytuacji gospodarstwa domowego spadła o 6,4pkt. proc.. Wskaźnik klimatu konsumenckiego (Penkon) w tym miesiącu wyniósł -28,4pkt. Oznacza to, że wypowiedzi pesymistyczne o taki właśnie odsetek przewyższają wypowiedzi optymistyczne. W porównaniu z miesiącem ubiegłym wartość jego spadła o 9,4pkt. proc.. Klimat pozytywny Klimat negatywny

7 PENKON – wskaźnik klimatu konsumenckiego [WIEK][WYKSZTAŁCENIE] [DOCHÓD GOSPODARSTWA][KLASA SPOLECZENA*] Wartość wskaźnika PENKON *Podział na klasy społeczne: A – osoby z najwyższymi dochodami gospodarstwa domowego, głównie z wyższym wykształceniem E – osoby z najniższymi dochodami gospodarstwa domowego, głównie z podstawowym i zasadniczym wykształceniem Wskaźniki nastroju ekonomicznego - Klimat konsumencki ściśle wiąże się z pozycją społeczno – demograficzną respondenta. Rośnie generalnie wraz ze wzrostem wykształcenia, dochodu gospodarstwa domowego, pozycją zawodową, a spada wraz z wiekiem. Zależności te dobrze obrazuje zmienna klasa społeczna, którą tworzymy na podstawie wykształcenia, pozycji zawodowej głowy gospodarstwa domowego oraz dochodu gospodarstwa domowego. Stosunkowo najlepszy klimat konsumencki obserwujemy wśród osób przynależących do najwyższej z klas społecznych a najgorszy wśród osób przynależących do najniższych klas społecznych.

8 Ocena sytuacji ekonomicznej kraju Ocena obecnej sytuacji dane w procentach Jak Pan(i) ocenia ogólną sytuację ekonomiczną Polski? Aktualną sytuację ekonomiczną kraju dobrze ocenia 15% badanych. 39% ankietowanych nie ma jednoznacznej opinii w tym względzie. Przewaga ocen negatywnych nad pozytywnymi w porównaniu z miesiącem ubiegłym zwiększyła się z 21 do 31pkt. procentowych.

9 Ocena sytuacji ekonomicznej kraju dane w procentach Porównując obecną kondycję gospodarki kraju ze stanem sprzed roku 55% ankietowanych ocenia ją jako gorszą. 5% badanych ocenia obecną sytuację ekonomiczną kraju lepiej niż rok temu, a 40% ankietowanych postrzega ją jako taką samą. Przewaga ocen negatywnych nad pozytywnymi w tym przypadku zwiększyła się z 36 do 50pkt. procentowych. Czy sytuacja ekonomiczna kraju jest obecnie lepsza, taka sama, czy gorsza niż rok temu?

10 Ocena sytuacji ekonomicznej kraju dane w procentach O tym, że za rok sytuacja ekonomiczna kraju będzie lepsza przeświadczony jest 21% badanych, natomiast 45% ankietowanych - o 6 punktów procentowych więcej niż w miesiącu ubiegłym - obawia się jej pogorszenia. 34% ankietowanych twierdzi natomiast, że za rok sytuacja ekonomiczna kraju nie ulegnie zmianie Analiza sald odpowiedzi, różnicy odsetka osób oczekujących zmian pozytywnych i negatywnych, pokazuje znaczące różnice w percepcji przyszłości przez osoby należące do różnych grup socjodemograficznych. Czy sądzi Pan(i), że za rok ogólna sytuacja ekonomiczna kraju będzie..?

11 [WIEK][WYKSZTAŁCENIE] [DOCHÓD GOSPODARSTWA] [KLASA SPOLECZENA*] Czy sądzi Pan(i), że za rok ogólna sytuacja ekonomiczna kraju będzie..? *Podział na klasy społeczne: A – osoby z najwyższymi dochodami gospodarstwa domowego, głównie z wyższym wykształceniem E – osoby z najniższymi dochodami gospodarstwa domowego, głównie z podstawowym i zasadniczym wykształceniem Ocena sytuacji ekonomicznej kraju Oczekiwania odnośnie rozwoju sytuacji ekonomicznej kraju wiążą się z szeregiem zmiennych socjo-demograficznych. Optymizm rośnie wraz z klasą społeczną, dochodami gospodarstwa domowego i wykształceniem.

12 Ocena sytuacji ekonomicznej kraju Porównując odpowiedzi na pytanie dotyczące obecnej sytuacji gospodarczej oraz oczekiwań na przyszłość stworzono typologię odzwierciedlającą nastawienie Polaków do sytuacji ekonomicznej kraju. Pesymiści to osoby dobrze lub częściowo dobrze oceniające obecną sytuację ekonomiczną Polski lecz oczekujące zmian na gorsze – stanowią 17,9% populacji Sfrustrowani to osoby źle oceniające obecną sytuację i dodatkowo spodziewające się dalszego pogorszenia sytuacji – stanowią 27,3% populacji Zrezygnowani to osoby źle oceniające obecną sytuację i nie liczące na żadne zmiany w przyszłości – ani na lepsze, ani na gorsze – stanowią 15,5% populacji – Optymiści to osoby dobrze lub częściowo dobrze oceniające obecną sytuację i spodziewające się dalszej poprawy w przyszłości – stanowią 17,5% populacji Twardzi Optymiści to osoby źle oceniające obecną sytuację, lecz pomimo to liczące na poprawę w przyszłości – stanowią 3,2% populacji Usatysfakcjonowani to osoby dobrze lub częściowo dobrze oceniające obecną sytuację i nie liczące na większe zmiany w przyszłości – ani na gorsze ani na lepsze – stanowią 18,6% populacji Jak Pan(i) ocenia obecną ogólną sytuację ekonomiczną Polski? dobrze częściowo dobrze, częściowo źle źle Czy sądzi Pan(i), że za rok ogólna sytuacja ekonomiczna kraju będzie: lepsza8,4%9,1%3,2% gorsza2,9%15%27,3% wcale się nie zmieni 3,3%15,3%15,5% Segmentacja

13 Ocena sytuacji ekonomicznej kraju dane w procentach Stworzona przez Pentor RI typologia pokazuje, iż osoby o negatywnym ustosunkowaniu wobec obecnej sytuacji ekonomicznej Polski (pesymiści, zrezygnowani, sfrustrowani) stanowią 60,7% społeczeństwa. 39,3% Polaków pozytywnie odbiera sytuację ekonomiczną Polski (optymiści, twardzi optymiści, usatysfakcjonowani).

14 Ocena kondycji finansowej gospodarstwa domowego Ocena obecnej sytuacji w porównaniu do sytuacji sprzed roku dane w procentach Czy obecna sytuacja finansowa Pana(i) gospodarstwa domowego, w porównaniu do sytuacji sprzed roku jest lepsza, gorsza, czy też taka sama? Oceniając obecną sytuację finansową własnego gospodarstwa domowego 38% ankietowanych określa ją jako gorszą niż rok temu, a 8% badanych za lepszą. W tym miesiącu przewaga ocen negatywnych nad pozytywnymi zwiększyła się z 25 do 30pkt. proc..

15 Ocena kondycji finansowej gospodarstwa domowego Oczekiwania na przyszłość A za rok sytuacja finansowa Pana(i) gospodarstwa domowego…? Poprawy stanu domowych finansów w ciągu najbliższych 12 miesięcy spodziewa się 14% ankietowanych, 28% badanych oczekuje natomiast pogorszenia stanu budżetu domowego. 58% badanych nie przewiduje jej zmiany. dane w procentach

16 Stosunek do współpracy ekonomicznej z państwami zachodnimi dane w procentach Opinię, że nasze problemy gospodarcze możemy rozwiązać sami podziela 56% ankietowanych. O tym, że niezbędna jest pomoc państw zachodnich przekonanych jest 44% badanych. Przewaga ufających możliwościom polskiej gospodarki nad powątpiewającymi i oczekującymi pomocy państw zachodnich wyniosła w tym miesiącu 12 pkt. proc.. Jak Pan(i) sądzi, czy my Polacy możemy nasze problemy gospodarcze rozwiązać sami, czy tylko z pomocą państw zachodnich?

17 Stosunek do współpracy ekonomicznej z państwami zachodnimi Czy Pan(i) jest osobiście za tym aby zachodnie firmy jak najwięcej inwestowały w Polsce? 48% Polaków opowiada się za tym, aby zachodnie firmy jak najwięcej inwestowały w Polsce. Odmiennego zdania jest 24% respondentów. dane w procentach

18