Rzeczpospolita Polska jako demokratyczne państwo prawne Ćwiczenia gr. 11 16.04.2015

Geneza konstytucji marcowej - prace nad projektem nowej konstytucji podjęte zostały już w lutym 1919r. przez komisję konstytucyjną Sejmu Ustawodawczego. Komisja ta opracowała własny projekt konstytucji, który 12.VI.1920r. przekazany został pod obrady plenarne Sejmu, - uchwalona 17 marca 1921 r. konstytucja państwa polskiego, popularnie zwana marcową, oparła się na koncepcji państwa prawnego, znanej konstytucjonalizmowi europejskiemu przełomu XIX i XX w.

Geneza konstytucji marcowej - w okresie prac nad konstytucją marcową konkurowały dwie konstrukcje państwa prawnego: 1) konstrukcja formalistyczna (niemiecka), kładąca nacisk na zasadę legalizmu; 2) konstrukcja demokratyczna (francuska), akcentująca demokratyczny tryb tworzenia prawa i demokratyczny tryb kreowania instytucji państwowych, której podstawę stanowiła zasada zwierzchnictwa narodu. po długich dyskusjach i sporach ostatecznie główny twórca projektu konstytucji, profesor prawa politycznego (konstytucyjnego) Edward Dubanowicz przyjął konstrukcję demokratyczną, wzorowaną na ustroju III republiki francuskiej z 1875 r., przenosząc równocześnie wszystkie wady i słabości konstytucji francuskiej na grunt polski, koncepcja Dubanowicza została następnie zaakceptowana przez Sejm Ustawodawczy.

Zasady ustroju politycznego Wewnętrzna systematyka konstytucji, a także jej szczegółowe postanowienia, pozwalają na wyróżnienie sformułowanych w niej naczelnych zasad ustroju politycznego: 1/ zasada ciągłości – wstęp do konstytucji; 2/ zasada republikańskiej formy rządów – art. 1; 3/ zasada zwierzchnictwa narodu (teoretyczna podstawa ustroju politycznego): źródłem władzy i suwerenem w państwie był naród, pojmowany jako zbiór wszystkich obywateli państwa; wyrażona została w ten sposób idea demokracji politycznej, przyznająca wszystkim obywatelom równe prawa polityczne – art. 2; 4/ zasada demokracji przedstawicielskiej – organy ustawodawcze; 5/ zasada podziału władzy – art. 2; 6/ zasada rządów parlamentarnych (art. 43, 56-58, 44 ust. 4); 7/ zasada państwa liberalnego (doktrynalna podstawa szerokiego katalogu praw i wolności ujętego w rozdziale V konstytucji); 8/ zasada jednolitości państwa (Polska państwem unitarnym, jednolitym).

Sejm i Senat - Sejm 444 posłów i Senat 111 senatorów, - pracami obu izb kierowali marszałkowie, - kadencja 5 lat, - 5-przymiotnikowe wybory: powszechne, równe, tajne, bezpośrednie i proporcjonalne, - czynne prawo wyborcze 21/30 lat; bierne prawo wyborcze 25/40 lat, Kompetencje: 1) ustawodawcze: - stanowienie wszelkich praw publicznych i prywatnych, - inicjatywa ustawodawcza: Sejm i rząd, - ustawy uchwalał Sejm; Senat rozpatrywał projekt ustawy (poprawki lub odrzucenie); Sejm mógł odrzucić uchwałę Senatu większością 11/20 głosów, - ustawy promulgował i publikował prezydent,

Sejm i Senat 2) ustrojodawcze: - wyłączna możliwość dokonywania zmian i rewizji konstytucji; 3) elekcyjne: - wybór przez Zgromadzenie Narodowe prezydenta; 4) kontrolne: - Sejm: prawo pociągania ministrów do odpowiedzialności parlamentarnej i konstytucyjnej, wyrażenia zgody na wypowiedzenie wojny i zawarcie pokoju przez prezydenta, zatwierdzania wprowadzenia przez rząd stanu wyjątkowego; - Sejm i Senat: prawo interpelacji do rządu bądź poszczególnych ministrów; - posłowie i senatorowie posiadali immunitet parlamentarny i nietykalność poselską.

Prezydent - wybierany na 7 lat przez Zgromadzenie Narodowe, Kompetencje: 1) głowy państwa: - reprezentował państwo na zewnątrz, - zawierał umowy międzynarodowe, - wypowiadał wojnę i zawierał pokój; 2) wykonawcze: - mianowanie i odwoływanie rządu, - obsadzał wyższe urzędy cywilne i wojskowe, - najwyższe zwierzchnictwo nad armią;

Prezydent 3) ustawodawcze: - zwoływanie, odraczanie i zamykanie obrad sejmu i senatu, - prawo rozwiązania sejmu za zgodą 3/5 członków senatu, - promulgował i zarządzał publikację ustaw, - prawo wydawania rozporządzeń i zarządzeń wykonawczych; 4) sądowe: - mianowanie sędziów, - prawo łaski. - odpowiedzialność konstytucyjna: za zdradę kraju, naruszenie konstytucji i przestępstwo karne – prawo pociągnięcia do odpowiedzialności przysługiwąło sejmowi, sprawę rozpatrywał Trybunał Stanu.

Rada Ministrów - tworzyli ją ministrowie pod przewodnictwem prezesa Rady Ministrów, - ministrowie mianowani przez rezydenta na wniosek premiera, - kompetencje: decydowanie o ogólnych kierunkach polityki zagranicznej i wewnętrznej, inicjatywa ustawodawcza, wydawanie rozporządzeń wykonawczych, zarządzeń i podejmowanie uchwał, - odpowiedzialność: parlamentarna - za kierunek polityki rządu; przed sejmem (votum nieufności) – dymisja rządu lub ministra, polityczna - za prezydenta (kontrasygnata), solidarna – ogół polityki rządu jako organu kolegialnego, indywidualna – działalność poszczególnych ministrów jako szefów administracji resortowej, konstytucyjna – za naruszenie konstytucji lub ustaw; przed sejmem, który pociągał dane go ministra kwalifikowaną większością głosów; sprawę rozpatrywał Trybunał Stanu.

Prawa i obowiązki obywatelskie 1) prawa polityczne, 2) prawa obywatelskie, 3) prawa wolnościowe, 4) prawa społeczne. Obowiązki: obowiązek pobierania nauki w zakresie szkoły podstawowej…

System rządów parlamentarnych w latach 1919 - 1926 - funkcjonowanie ustroju politycznego do zamachu majowego z 1926 r. mieściło się w ramach zakreślonych konstytucją marcową – ustrój faktyczny odpowiadał wtedy ustrojowi konstytucyjnemu, - dążono jednak do zmiany konstytucji, ponieważ system demokracji parlamentarnej okazał się niewydolny, - do zamachu majowego funkcjonowało w Polsce 13 rządów, w tym tylko 5 były to rządy parlamentarno-gabinetowe, oparte na większości parlamentarnej (pozostałe to tzw. „rządy fachowców”).

System rządów parlamentarnych w latach 1919 - 1926 - istotne zmiany w modelu politycznym państwa przyniosła ustawa z 2 sierpnia 1926 r. zmieniająca i uzupełniająca Konstytucję Rzeczypospolitej z 17 marca 1921 r., popularnie zwana nowelą sierpniową, - nowela sierpniowa była konsekwencją, ale i prawnym usankcjonowaniem zamachu stanu dokonanego przez Józefa Piłsudskiego w dniach 12-15 maja 1926 r. - w myśl postanowień noweli sierpniowej prezydent uzyskał prawo rozwiązania Sejmu i Senatu przed upływem kadencji na wniosek Rady Ministrów, natomiast Sejm utracił prawo rozwiązania się na mocy własnej uchwały, - Prezydent uzyskał prawo wydawania rozporządzeń z mocą ustawy w razie nagłej konieczności państwowej, w czasie gdy Sejm i Senat były rozwiązane oraz na podstawie upoważnienia ustawowego, - Prezydent mógł ogłosić budżet w brzmieniu projektu rządowego, jeżeli żadna z izb nie podjęła w terminie uchwały budżetowej, - ograniczenie uprawnienia Sejmu przy wotum nieufności dla rządu – wniosek nie mógł być głosowany na tym samym posiedzeniu na którym był zgłoszony