Wyzwania dla oceny ryzyka Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny Jan K. Ludwicki Wyzwania dla oceny ryzyka Ocena ryzyka w bezpieczeństwie żywności cele, zadania, narzędzia Spotkanie PPK z ekspertami EFSA, Warszawa 24 kwiecień 2009

Wszystko może być niebezpieczne Wszystko może być bezpieczne Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny Wszystko może być niebezpieczne OKOLICZNOŚCI Wszystko może być bezpieczne Fakty Plotki Mity Sensacje Informowanie Spotkanie PPK z ekspertami EFSA, Warszawa 24 kwiecień 2009

• polichlorowane bifenyle Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny Informacja o ryzyku Mleko kobiet: • pestycydy • polichlorowane bifenyle Zalecać karmienie naturalne akceptując narażenie dziecka? Odradzać karmienia piersią, chroniąc dziecko przed zanieczyszczeniami chemicznymi? Spotkanie PPK z ekspertami EFSA, Warszawa 24 kwiecień 2009

Zagrożenie versus Ryzyko Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny Zagrożenie versus Ryzyko Czym jest zagrożenie ? Czym jest narażenie ? Czym jest ryzyko? DEFINICJE Spotkanie PPK z ekspertami EFSA, Warszawa 24 kwiecień 2009

Definicje Zagrożenie: Narażenie: Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny Definicje Zagrożenie: Źródło potencjalnego szkodliwego skutku wynikającego z narażenia na szkodliwy czynnik Zdolność (potencjalna) substancji chemicznej do wywołania określonego efektu toksycznego w warunkach narażenia na tę substancję Narażenie: Kontakt żywego organizmu z czynnikiem chemicznym, fizycznym lub biologicznym wyrażony stężeniem (ilością), czasem trwania i częstotliwością. Spotkanie PPK z ekspertami EFSA, Warszawa 24 kwiecień 2009

W jakim celu dokonuje się oceny ryzyka? Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny Ryzyko Jest prawdopodobieństwem (możliwością), że określony czynnik spowoduje szkodliwe skutki Tylko możliwością ?? Od czego zależy ?? Właściwości biologiczne czynnika (identyfikacja zagrożenia) Wielkość narażenia Droga narażenia Czas trwania narażenia Częstotliwość narażenia Narażone lub/i wrażliwe populacje W jakim celu dokonuje się oceny ryzyka? Spotkanie PPK z ekspertami EFSA, Warszawa 24 kwiecień 2009

Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny Ryzyko Co wpływa na prawdopodobieństwo, że dany czynnik wywoła szkodliwe skutki ?? w laboratorium (akredytowany system jakości) w laboratorium szkolnym Okoliczności towarzyszące narażeniu mają więc fundamentalne znaczenie dla oceny ryzyka Cyjanek potasu znaleziony przez przypadkową osobę w rękach terrorysty Okoliczności towarzyszące narażeniu mają fundamentalne znaczenie Spotkanie PPK z ekspertami EFSA, Warszawa 24 kwiecień 2009

PARADYGMAT OCENY RYZYKA Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny PARADYGMAT OCENY RYZYKA 1. Identyfikacja zagrożenia: co stanowi zagrożenie? 2. Charakterystyka zagrożenia: dawka / odpowiedź, bezpieczna dawka dla człowieka 3. Ocena narażenia: na jaką dawkę jest narażony człowiek? 4. Charakterystyka ryzyka: jakie skutki zdrowotne są związane z konkretnym narażeniem? Spotkanie PPK z ekspertami EFSA, Warszawa 24 kwiecień 2009

Ocena ryzyka: zapobiega czy przeciwdziała ? Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny Ocena ryzyka: zapobiega czy przeciwdziała ? Ocena ryzyka a posteriori Po stwierdzeniu zagrożenia Wyobraźmy sobie sytuację, że przeznaczone do przetwórstwa grzyby zostały zebrane przez osoby niekompetentne lub zawiodła kontrola jakości Ocena ryzyka a priori Zanim wystąpi zagrożenie Ocena ryzyka a posteriori Spotkanie PPK z ekspertami EFSA, Warszawa 24 kwiecień 2009

? Identyfikacja zagrożenia Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny Identyfikacja zagrożenia ? Identyfikacja zagrożenia Amanitotoksyna Ammanita phalloides Spotkanie PPK z ekspertami EFSA, Warszawa 24 kwiecień 2009

Muchomor sromotnikowy Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny Charakterystyka zagrożenia: dawka / odpowiedź, bezpieczna dawka dla człowieka Muchomor sromotnikowy Mechanizm działania Narząd docelowy Krytyczny efekt działania (endpoint) amanitotoksyna Amanitotoksyna, α-amanityna, γ-amanityna … Wiązanie polimerazy RNA Działanie hepatotoksyczne Wątroba Śmierć LD50 = 0,1 mg/kg Ocena ryzyka Spotkanie PPK z ekspertami EFSA, Warszawa 24 kwiecień 2009

Ocena ryzyka: Zawartość toksyn w Amanita phalloides (mg/100g): Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny Ocena ryzyka: Zawartość toksyn w Amanita phalloides (mg/100g): γ-amanityna – 0,5 mg, α-amanityna – 8 mg, faloidyna – 10 mg i inne Założenie do oceny narażenia: 100 g Amanita phalloides zawiera średnio 20 mg toksyn Dawka śmiertelna dla człowieka: 0,1 mg/kg x 60 kg = 6 mg toksyny Ilość grzyba mogąca spowodować śmierć = (6mg x 100g)/20mg = 30g Źródła niepewności: Współczynnik zmienności (wahania poziomu toksyn w grzybie)? = 3x Synergizm działania miedzy toksynami (wszystkie hepatotoksyczne) = 2x Ilość grzyba mogąca spowodować śmierć po uwzględnieniu niepewności: 5 g (mały kawałek kapelusza, czyli nawet niewielkie, przypadkowe zanieczyszczenie zbioru) Spotkanie PPK z ekspertami EFSA, Warszawa 24 kwiecień 2009

Ocena ryzyka a posteriori Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny Notyfikacje z RASFF Ocena ryzyka a posteriori Zgłoszenia przekroczeń pozostałości pestycydów do RASFF w produktach roślinnych (liczby bezwzględne) Przekroczenia NDP Ryzyko nieakceptowalne NDP a priori Spotkanie PPK z ekspertami EFSA, Warszawa 24 kwiecień 2009

? Ocena ryzyka a priori Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny Ocena ryzyka a priori ? Identyfikacja zagrożenia pestycydy winklozolina Spotkanie PPK z ekspertami EFSA, Warszawa 24 kwiecień 2009

układ rozrodczy – samce Wpływ na układ wewnętrznego wydzielania – Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny Winklozolina Charakterystyka zagrożenia: dawka / odpowiedź, bezpieczna dawka dla człowieka Narząd docelowy Dawka referencyjna LD50 = 15000 mg/kg mc ARfD - brak ADI = 0,01 mg/kg mc układ rozrodczy – samce Wpływ na układ wewnętrznego wydzielania – nie wykluczony Ocena ryzyka Spotkanie PPK z ekspertami EFSA, Warszawa 24 kwiecień 2009

Narażenie ostre: skutki zdrowotne Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny Winklozolina Znikome prawdopodobieństwo wystąpienia Narażenie ostre: skutki zdrowotne Do poziomu narażenia = 0,01 mg/kg mc (~ 0,7 mg/osobę): nie należy się spodziewać Narażenie chroniczne: skutki zdrowotne Poziom pułapowy w jabłku (spożycie 0,4 kg codziennie) 0,57 mg/osobę dorosłą Zmiany w układzie rozrodczym samów nie cofają się Czy są efekty podprogowe i czy kumulują się?? Skutki narażenia chłopców ?? Niepewność Spotkanie PPK z ekspertami EFSA, Warszawa 24 kwiecień 2009

Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny Ocena ryzyka w UE w celu oceny ryzyka dla pozostałości pestycydów w żywności Co należy wiedzieć? Profil toksykologiczny pestycydu Spożycie pozostałości pestycydu z żywnością Ryzyko dla zdrowia Spotkanie PPK z ekspertami EFSA, Warszawa 24 kwiecień 2009

Właściwości toksykologiczne pestycydu Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny Właściwości toksykologiczne pestycydu ARfD – ostra dawka referencyjna Ilość substancji, jaka może być pobrana przez człowieka z żywnością i wodą do picia w czasie nie dłuższym niż 24 godziny bez znaczącego ryzyka dla zdrowia, wyrażana w mg/kg mc. ADI - akceptowane dzienne pobranie Ilość substancji, jaka może być pobrana przez człowieka z żywnością i wodą do picia codziennie przez całe życie bez znaczącego ryzyka dla zdrowia, wyrażana w mg/kg mc. niepewność Spotkanie PPK z ekspertami EFSA, Warszawa 24 kwiecień 2009

Niepewność przy ocenie ryzyka Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny Niepewność przy ocenie ryzyka Najwyższe Dopuszczalne Pozostałości Pestycydów Niepewność: - niedostateczne badania na zwierzętach - zwierzę/człowiek - człowiek / zmienność populacji X 10 X 10 NOAEL X 100 = ADI Spotkanie PPK z ekspertami EFSA, Warszawa 24 kwiecień 2009

Spożycie z żywnością Pestycydy o znacznej toksyczności ostrej: ARfD Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny Spożycie z żywnością Pestycydy o znacznej toksyczności ostrej: ARfD koncepcja „dużej porcji” Pozostałe pestycydy: ADI diety dla rożnych populacji Dane z państw członkowskich oraz FAO/WHO nt. spożycia produktów Spotkanie PPK z ekspertami EFSA, Warszawa 24 kwiecień 2009

Udostępnione dla EFSA średnie wielkości spożycia produktów Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny Udostępnione dla EFSA średnie wielkości spożycia produktów (25 diet) NL- dzieci FR- niemowlęta, dzieci, PG* IE – dorośli PT - PG* SE – PG* (90 percentyl) DK - dzieci PL – PG* DE – dzieci IT- dzieci, niemowlęta LT – dorośli FI – dorośli ES – dzieci, dorośli UK – niemowlęta, małe dzieci, wegetarianie, dorośli NL – PG* WHO – diety ‘cluster’: B, E, D, F * PG – populacja generalna Spotkanie PPK z ekspertami EFSA, Warszawa 24 kwiecień 2009

NDP - średnie spożycie - ADI Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny NDP - średnie spożycie - ADI Ustanowienie NDP na podstawie ADI nie uwzględnia ostrych skutków Ustanowienie NDP na podstawie średniego spożycia nie uwzględnia zmienności spożycia w populacji Pestycydy o znacznej toksyczności ostrej + scenariusz najgorszego przypadku: DUŻA PORCJA: w ocenie krótkoterminowego narażenia na pozostałości pestycydów w żywności: 97,5 percentyl spożycia danego produktu Spotkanie PPK z ekspertami EFSA, Warszawa 24 kwiecień 2009

Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny „Duża porcja” Rozkład prawdopodobieństwa spożycia określonej ilości produktu spożywczego 2,5% 97,5 Średnie spożycie Spożycie Spotkanie PPK z ekspertami EFSA, Warszawa 24 kwiecień 2009

Na podstawie danych z Państw członkowskich Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny NDP - średnie spożycie - ADI NESTI: Oszacowane narodowe krótkoterminowe pobranie pestycydu z ‘dużą porcją’ na podstawie danych z poszczególnych państw członkowskich Na podstawie danych z Państw członkowskich Spotkanie PPK z ekspertami EFSA, Warszawa 24 kwiecień 2009 24

Produkty przetworzone Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny Niepewność przy ocenie ryzyka Najwyższe dopuszczalne pozostałości pestycydów w żywności Diety narodowe ARfD Dzieci i niemowlęta ADI NDP wegetarianie Przemiany w roślinach Produkty przetworzone Spotkanie PPK z ekspertami EFSA, Warszawa 24 kwiecień 2009

Nawet produkty przetworzone np. wino Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny Nawet produkty przetworzone np. wino Dziękuję za uwagę Spotkanie PPK z ekspertami EFSA, Warszawa 24 kwiecień 2009