PRZEDMIOT I ZADANIA GEOGRAFII REGIONALNEJ Autor artykułu: Józef Barbag Przegląd geograficzny, 1959r. Aleksandra Błaszczyk Artykuł opracowały: Joanna Maroszek Anna Nadolna

SPIS TREŚCI: Czym jest nauka? Miejsce geografii regionalnej wśród nauk. Definicje geografii regionalnej. Sąd nad geografią regionalną. Przedmiot badań. Metody badań. Pytania badawcze. Rola geografa. Podsumowanie.

WARUNKI JAKIE POWINNA SPEŁNIAĆ DANA NAUKA ABY ZYSKAĆ MIANO ODRĘBNEJ DZIEDZINY? J.Barbag: „Własny obiekt badań jest niewątpliwie koniecznym warunkiem odrębności każdej dyscypliny.” Własny przedmiot badań Własne metody badań

EWOLUCJA POJĘCIA GEOGRAFII. Klasyfikacja Veraniusa : geografia ogólna i szczegółowa Nałkowski: „Geografia ogólna rozpatruje zjawiska ziemskie według kategorii ułożonych na podstawie podobieństw lub przeciwieństw geografia zaś szczegółowa rozpatruje zjawiska według ich ugrupowania się przestrzennego na pewnych obszarach, indywiduach geograficznych, czyli krajach” Marksizm: geografia ekonomiczna i fizyczna

2. GEOGRAFIA REGIONALNA JAKO NAUKA. Nauki humanistyczne Nauki przyrodnicze W.Nałkowski - „geografia w swym charakterze dualistyczna staje się nauką ogniskową łączącą dwie grupy nauk: humanistycznych z przyrodniczymi”

S.Pawłowski „Przewaga substancji i większości zjawisk oraz związków którymi się geografia zajmuje odnosi się niewątpliwie do przyrody. Z tego jednak nie wynika bezwzględna przynależność do nauk przyrodniczych.” „(…) geografia stoi niejako pośrodku między naukami przyrodniczymi a humanistycznymi.” Podobne stanowisko zajmują: Hettner, Kirchoff, H.Wagner, Nowakowski, W.A.Anuczin Geografia szczegółowa ≠ geografia regionalna „Geografia regionalna spełnia również formalne warunki stawiane na ogół dyscyplinom: jest zbiorem sądów prawdziwych lub prawdopodobnych odnoszących się do rzeczywistości i sprawdzalnych oraz dotyczących spraw społecznie ważnych.” – J.Barbag

DEFINICJE GEOGRAFII REGIONALNEJ S. Pawłowski „Geografia była i jest nauką antropocentryczną. Jakkolwiek bowiem patrzeć będziemy na krajobraz geograficzny i jego ewolucję, przyznać musimy, że dopiero w swym ustosunkowaniu do człowieka krajobraz staje się czymś pełnym i naprawdę geograficznym” Nalwikin „Jeżeli geografia zniknie z systematyki nauk i rozpadnie się na szereg specjalnych, samodzielnych dyscyplin, to badanie wzajemnych związków przyrody i społeczeństwa na różnych etapach historycznych, interpretacja środowiska jako materialnego podłoża społeczeństw nie rozpłynie się pomiędzy innymi dyscyplinami i pozostanie na zawsze geografią”

W.A Anuczin „Rzecz jasna, że społeczeństwo ludzkie to swoista kategoria świata materialnego, rozwijająca się według swoich odrębnych praw. Jednakże odrębny charakter praw rozwoju społecznego nie stawia człowieka poza przyrodą, nie wyrywa go z przyrody. Jakościowo wyodrębniający się z przyrody człowiek pozostał wewnątrz niej, tak że w danym wypadku można mówić o jakościowej różnicy istniejącej wewnątrz całości, a nie o dwóch zupełnie przeciwstawnych i całkowicie niezależnych od siebie kategoriach”

Preston James „Jeżeli jakakolwiek grupa ludzi pragnie na długo zostać na określonym skrawku ziemi, to konieczne jest wstąpienie w produkcyjne związki z przyrodniczymi zasobami tego terytorium” G. Chabot „Właśnie w regionie jedność geografii znajduje swój pełny sens, a oddzielenie geografii fizycznej i geografii człowieka oznaczałoby śmierć geografii regionalnej” Nałkowski „geografia w swym charakterze dualistyczna staje się nauką ogniskową łączącą dwie grupy nauk- nauki przyrodnicze i humanistyczne” Finch „Geografia regionalna była pierwszą, będzie ostatnią i zawsze geografią

SĄD NAD GEOGRAFIĄ REGIONALNĄ.

ZARZUTY STAWIANE GEOGRAFII REGIONALNEJ I OBRONA. Geografia regionalna nie jest nauką Zbiór łączący informacje z różnych dziedzin Opis faktów bez wyjaśnienia przyczyn i analizy skutków Pojęcie nauki nie jest czysto zdefiniowane Geografia regionalna dokonuje syntezy faktów Celem geografii regionalnej jest „syntetyczna charakterystyka jednostek terytorialnych”

prace z zakresu geo.reg cechuje subiektywizm powierzchowność opisu wynikająca z braku kompetencji autora w wielu dziedzinach geografii nie ustala praw konieczność subiektywizmu opis ma być czytelny Geografia regionalna zajmuje się syntezą faktów a nie tworzeniem praw

PRZEDMIOT BADAŃ GEOGRAFII REGIONALNEJ CZŁOWIEK PRZYRODA PRZESTRZEŃ „Ziemia i człowiek to najważniejsze i niezbędne komponenty geografii regionalnej” – J.Barbag

Terytorium – pod kątem zachodzących na nim związków pomiędzy poszczególnymi elementami przyrody oraz między środowiskiem a życiem społeczeństwa, zarówno obecnie jak i w czasach minionych. Środowisko przyrodnicze – jako podstawa materialna działalności społeczeństwa Relacje środowisko przyrodnicze – społeczeństwo Wpływ społeczeństwa na przyrodę Wpływ przyrody na społeczeństwo – np. wpływ klimatu Środowisko geograficzne – wg. Anuczin’a to „czysta przyroda” i człowiek wraz z produktami jego działalności Region – „Właśnie w regionie jedność geografii znajduje swój pełny sens, a oddzielenie geografii fizycznej i geografii człowieka oznaczałoby śmierć geografii regionalnej.”

WPŁYW CZŁOWIEKA NA JEZIORO ARALSKIE PRZESTRZENI LAT

WPŁYW PRZYRODY NA CZŁOWIEKA ZRÓŻNICOWANIE RASOWE

„Nie ma żadnych metodologicznych przeciwwskazań, aby jedna autonomiczna dziedzina zajmowała się zarówno przyrodą, jak i społeczeństwem- co jest istotą geografii – ich wzajemnymi związkami, pomimo istnienia jakościowych różnic między społeczeństwem a przyrodą.”

METODY BADAŃ GEOGRAFII REGIONALNEJ Analiza kartograficzna Metoda statystyczna i metoda porównań

PYTANIA JAKIE STAWIA GEOGRAFIA REGIONALNA Jak gospodaruje człowiek na danym obszarze i co z tego wynika? Jaki typ działalności człowieka widoczny jest na danym obszarze? W jaki sposób wykorzystuje on zasoby środowiska przyrodniczego? W jaki sposób środowisko wpływa na działania człowieka? Jakie są konsekwencje danej działalności? W jaki sposób gospodarka na danym etapie historycznym zawiązana jest z miejscowymi zespołami zjawisk przyrodniczych? Jak dana gospodarka kształtowała się w przeszłości a jak teraz? Jakie relacje wiążą działalność człowieka na danym obszarze z jego środowiskiem naturalnym?

PODSTAWOWE ZADANIA GEOGRAFII REGIONALNEJ podział świata na regiony i mniejsze jednostki strukturalne tworzenie charakterystyk regionów synteza faktów geograficznych

ROLA GEOGRAFA Przewidywanie zmian Kształtowanie opinii Doradztwo Funkcja wychowawcza Działania dążące do poprawy sytuacji geografii regionalnej

PODSUMOWANIE „Geografia regionalna nie zastępuje analitycznych dyscyplin specjalnych ale opiera się na nich i uzupełnia je” Konkretnym zadaniem geografii regionalnej jest opracowywanie monografii regionów lub obszarów o określonych granicach. Monografie, opisy nie mogą mieć charakteru wyłącznie przyrodniczego albo tylko społeczno-ekonomicznego Zasadniczą treścią takich monografii musi być opis połączony z wyjaśnieniem i porównywaniem, podziałem na jednostki oraz ocena potencjalnych sił i perspektyw rozwojowych danego obszaru

Geograf zajmujący się geografią regionalną nie może być specjalistą we wszystkich dziedzinach równocześnie ale posiadać wiedzę która zezwala na dokonanie syntezy geograficznej. Przemiany dokonujące się w przyrodzie i w społeczeństwie są przyczyną szybkiej dezaktualizacji opisów regionalnych Opisy takie nie tracą jednak na wartości, ponieważ staja się dokumentami odzwierciedlającymi sytuację w określonym momencie historycznym, staja się również odzwierciedleniem etapów rozwoju geografii jako nauki Na pytanie: „czy geografia regionalna jest tym co stworzyli autorzy monografii krajów i państw?” nie można odpowiedzieć jednoznacznie. Niektóre z prac są jedynie opisem i inwentaryzacją faktów, inne zaś są próbą wyjaśnienia i interpretacji środowiska przyrodniczego jako miejsca zamieszkania człowieka Metody badań geografii regionalnej wymagają udoskonalenia

Geografia regionalna „była pierwszą, będzie ostatnią i zawsze geografią”. Finch