INSTYTUCJE GOSPODARKI RYNKOWEJ Jerzy Wilkin i Dominika Milczarek Wykład 5 Ekonomiczna teoria kontraktu

PROCESY ADAPTACYJNE A FORMY KONTRAKTÓW Adaptacja jest głównym mechanizmem ekonomicznym, a jej analiza powinna być centralnym zadaniem ekonomii (CH. Bernard The Functions of Executive 1937, F.Hayek The Use of Knowledge in Society 1945, O.Williamson Markets and Hierarchies 1975).

PROCESY ADAPTACYJNE A FORMY KONTRAKTÓW Adaptacje rynkowe (adaptacja autonomiczna) dokonują się przez niezależnych partnerów poprzez mechanizm rynkowy (cenowy) Sposób dostosowania: stosowanie „wejścia” i „wyjścia” Warunek: brak wyspecjalizowanych zasobów. Koszty adaptacji są niskie. F. Hayek (1945) : „market is a marvel”.

PROCESY ADAPTACYJNE A FORMY KONTRAKTÓW Adaptacja kooperacyjna (administracyjna) – poprzez struktury hierarchiczne. Adaptacja dokonuje się przez świadomą kooperację między partnerami transakcji (kooperacja), Koszty adaptacji, to przede wszystkim koszty administrowania.

PROCESY ADAPTACYJNE A FORMY KONTRAKTÓW Wyspecjalizowanie zasobów wynika albo z cech zasobu albo z jego lokalizacji. Przykłady wyspecjalizowanych zasobów: Pracownik posiadający specyficzne kwalifikacje, Pracownik posiadający dom blisko przedsiębiorstwa, w którym pracuje, Przedsiębiorstwo produkujące specyficzne dobro odpowiadające potrzebom jednego klienta.

PROCESY ADAPTACYJNE A FORMY KONTRAKTÓW Przy zasobach wyspecjalizowanych adaptacja rynkowa jest utrudniona ponieważ: Mechanizm wejścia i wyjścia ma ograniczone zastosowanie, Konflikty rozstrzyga sąd, co jest kosztowne, Wysokie są koszty monitorowania, Transakcja przestaje być bezosobowa.

PROCESY ADAPTACYJNE A FORMY KONTRAKTÓW Procesy adaptacyjne partnerów transakcji a formy kontraktów: Transakcje organizowane przez rynek, Transakcje organizowane przez formy hierarchiczne, Formy pośrednie (hybrydowe).

PROCESY ADAPTACYJNE A FORMY KONTRAKTÓW Wybór form zależy od wysokości kosztów transakcji z nią związanych, a te z kolei zależą od: Charakteru zasobów zaangażowanych w transakcji, Częstotliwości transakcji, Stopnia niepewności.

PROCESY ADAPTACYJNE A FORMY KONTRAKTÓW Znaczenie wyspecjalizowania zasobów (np. wartość rurociągu, wielkich pieców hutniczych) Wyspecjalizowanie: Obniżka kosztów produkcji Uzależnienie stron Jednostronne, Obustronne (np. kopalnia wapnia i cementownia). Reakcja: zastąpienie relacji rynkowych relacjami hierarchicznymi (np. Gazprom).

EKONOMICZNA TEORIA KONTRAKTU Kontrakt – umowa, oświadczenie woli, obietnica, zobowiązanie Przykłady kontraktu: Bogaty wujek obiecuje siostrzeńcowi wycieczkę dookoła świata, gdy ten skończy uczelnię z wyróżnieniem;

EKONOMICZNA TEORIA KONTRAKTU Przykłady kontraktu (cd.): Sąsiad oferuje sąsiadowi używany samochód za $1 tys. Jeden sąsiad dostaje pieniądze, a drugi kluczyki. Zaskoczony sąsiad dowiaduje się, że kluczyki pasują nie do Cadillaca stojącego przed domem lecz rdzewiejącego Chevroleta na podwórzu. Farmer zachęcony reklamą zamawia za $25 środek, który ma być skutecznym narzędziem zabijania świerszczy. Dostaje 2 drewniane klocki z instrukcją: połóż świerszcza na klocku A i zgnieć go klockiem B.

EKONOMICZNA TEORIA KONTRAKTU Czy te kontrakty są egzekwowalne? Czyje zobowiązania powinny być egzekwowane? Jakie środki mają być użyte do realizacji kontraktu?

TRANSAKCYJNA TEORIA KONTRAKTU (Bargain theory of contract) Rozwinęła się w USA na przełomie XIX i XX wieku i uważana jest za klasyczną teorię kontraktu.

TRANSAKCYJNA TEORIA KONTRAKTU Najważniejsze elementy: Wymiana obietnic, za którymi wystąpi wymiana dóbr lub usług; Złamie umowy – rekompensata w wysokości odpowiadającej wartości zobowiązania; Przez prawo kontraktowe mogą być egzekwowane tylko takie obietnice (kontrakty), które wiążą się z wymianą, targiem czy transakcją („coś za coś”);

TRANSAKCYJNA TEORIA KONTRAKTU Najważniejsze elementy (cd.): Klasyczna teoria kontraktu nie stosowała się do darów czy prezentów (brak elementu „coś za coś”); Zasady moralne, etyczne czy religijne nie maja znaczenia; Trudny, a nawet brutalny kontrakt jest kontraktem (przykład z farmera, „królestwo za konia”, itp.); W zawieraniu kontraktu obie strony musza mieć na myśli to samo jeśli chodzi o przedmiot kontraktu (meeting the minds).

TRANSAKCYJNA TEORIA KONTRAKTU Zgodnie z klasyczną (transakcyjną) teorią kontraktu sąd nie usankcjonuje i nie wyegzekwuje kontraktu w przykładzie 1 i 2, ale zaakceptuje przykład 3.

DOSKONAŁY KONTRAKT I DOSKONAŁA KONKURENCJA Jeśli kontrakt (obietnice, zobowiązania) jest w pełni egzekwowalny i w pełni odpowiada celom obu stron to możemy go uznać za kontrakt doskonały. Kontrakty podejmowane w warunkach rynku doskonałego cechuje produkcyjna i alokacyjna efektywność.

DOSKONAŁY KONTRAKT I DOSKONAŁA KONKURENCJA Warunki kontraktu doskonałego: Stabilne preferencje, Racjonalne zachowania, Ograniczoność wyboru, Dostępna pełna informacja, Dążenie do maksymalizacji.

DOSKONAŁY KONTRAKT I DOSKONAŁA KONKURENCJA Założenia dotyczące środowiska w jakim kontrakt jest zwierany: Brak negatywnych skutków dla osób trzecich, Wielu możliwych partnerów od zawierania kontraktu, Koszty transakcji równają się zeru.

KONTRAKT NIEPEŁNY Jeśli w/w założenia nie są spełnione - kontrakt niepełny lub kontrakt względny (incomplete or relational contract). Kontrakt niepełny posiada luki, brakujące klauzle i dwuznaczności i dlatego musi być „dopełniony” poprzez renegocjacje lub przy pomocy sądów.

KONTRAKT NIEPEŁNY Większość kontraktów w rzeczywistym świecie to kontrakty niepełne: Nie biorą pod uwagę całkowitej dostępnej informacji, Są krótkoterminowe, Są często renegocjowane, Są interpretowane lub uzupełniane przez sądy.

KONTRAKT NIEPEŁNY Teoria kontraktu niepełnego jest blisko związana z teorią przedsiębiorstwa Przedsiębiorstwo (lub inna organizacja) jest podstawowym przykładem kontraktu niepełnego.