INSTYTUCJE GOSPODARKI RYNKOWEJ Jerzy Wilkin i Dominika Milczarek Wykład 12 Nowa teoria mikroekonomiczna – Koncepcje przedsiębiorstwa i przedsiębiorczości

NATURA PRZEDSIĘBIORSTWA Podstawowe i „stare” pytania dotyczące natury przedsiębiorstwa: Jaka jest różnica pomiędzy transakcją realizowaną w ramach firmy a transakcją pomiędzy oddzielnymi firmami? Które czynniki produkcji powinny być wytwarzane „wewnątrz”, a które powinny być dostarczane przez niezależnych dostawców? Co determinuje stopień integracji pionowej i poziomej? (K. Schmidt)

PRZEDSIĘBIORSTWO JAK INSTYTUCJA Podstawowe pytania stawiane przez Nową Ekonomię Instytucjonalną w odniesieniu do teorii przedsiębiorstwa: Czym jest przedsiębiorstwo? Co wytycza granice przedsiębiorstwa? Jak kształtuje się wewnętrzna struktura organizacyjna współczesnych wielkich przedsiębiorstw?

TEORIE FIRMY Neoklasyczna Podejście oparte na teorii agencji Podejście związane z kosztami transakcji Nowa teoria firmy

NEOKLASYCZNA TEORIA PRZEDSIĘBIORSTWA Neoklasyczna teoria przedsiębiorstwa – Antoine-Augustin Cournot (1838) Założenia teorii neoklasycznej: przedsiębiorstwo wytwarza jeden produkt działa w konkurencyjnym otoczeniu zmiennymi strategicznymi są: wielkość produkcji i cena Cel przedsiębiorstwa: maksymalizacja zysku przy danej technologii oraz strukturze popytu.

NEOKLASYCZNA TEORIA PRZEDSIĘBIORSTWA Przedsiębiorstwo jest „funkcją produkcji” (czarną skrzynką), która przetwarza czynniki produkcji w dobra finalne; Nie istnieje problem związany z bodźcami wewnątrz firmy; Granice firmy są wytyczone poprzez minimum krzywej kosztów przeciętnych.

NEOKLASYCZNA TEORIA PRZEDSIĘBIORSTWA Podręcznikowa firma jest „typem idealnym” (nierealistycznym) pomija czas, niepewność i koszty zdobywania informacji. Nie ma zastosowania do większości sytuacji z rzeczywistego życia gospodarczego. Jednak, jest prosta, elegancka, spójna wewnętrznie oraz dostarcza jednoznacznych prognoz jakościowych (Blaug 1995).

KRYTYKA NEOKLASYCZNEJ TEORII PRZEDSIĘBIORSTWA Inne cele przedsiębiorstwa: maksymalizacja funkcji użyteczności wielu zmiennych; maksymalizacja wielkości sprzedaży przy założonym minimalnym poziomie zysku; zaspokajanie potrzeb; brak możliwości maksymalizacji ze względu na niepewność; przetrwanie zamiast maksymalizacji.

CELE ORGANIZACJI (KORPORACJI) John Kenneth Galbraith (The New Industrial State 1967) cele organizacji (korporacji): Trwanie; Autonomia; Minimum zarobków (w tym zysków i dywidend); Rozwój produkcji i ekspansja; Technologiczna wirtuozeria.

CELE ORGANIZACJI (KORPORACJI) J.K. Galbraith (The New Industrial State): „Członkowie technostruktury starają się przystosować cele korporacji do własnych celów z takim skutkiem, że korporacja dopasowuje postawy społeczne do własnych potrzeb. To, co ma być zdrowym celem społecznym, jest odbiciem celów korporacji i członków technostruktury”.

KRYTYKA NEOKLASYCZNEJ TEORII PRZEDSIĘBIORSTWA Teoria tłumaczy wielkość produkcji przedsiębiorstwa, ale nie wielkość samego przedsiębiorstwa; „Przedsiębiorstwo” nie jest jednoznacznie zdefiniowane: Jaka jest różnica pomiędzy kontraktem właściciela firmy z pracownikami a kontraktem właściciela z dostawcami? Dlaczego pracownicy „należą” do firmy a dostawcy – nie?

KRYTYKA NEOKLASYCZNEJ TEORII PRZEDSIĘBIORSTWA Decydent jest osobą pozbawioną znaczenia Samuelson: W świecie neoklasycznym nie ma znaczenia czy kapitaliści zatrudniają pracowników czy pracownicy zatrudniają kapitalistów.

KRYTYKA NEOKLASYCZNEJ TEORII PRZEDSIĘBIORSTWA Peter Drucker The Practise of Management 1954: Teoria przedsiębiorstwa i zachowania podporządkowanego maksymalizacji zysku wręcz zbankrutowała w ekonomii. Zachowanie przedsiębiorstwa zależy od jego wielkości, zatrudnionych w nim osób, praw własności, struktury organizacyjnej, rynków, na których działa, itp.

PODEJŚCIE OPARTE NA TEORII AGENCJI Teoria określa optymalny kontrakt pomiędzy zwierzchnikiem a agentem. Problem: nie ma różnicy pomiędzy kontraktem kształtującym bodźce w firmie, a kontraktem pomiędzy oddzielnymi firmami.

PODEJŚCIE OPARTE NA TEORII AGENCJI Jeśli tworzone są optymalne kontrakty, to struktura organizacyjna nie odgrywa roli Jakakolwiek alokacja, która może być wdrożona przez daną strukturę organizacyjną może być również wdrożona w ramach innej struktury organizacyjnej dzięki użyciu odpowiedniego kontraktu (K. Schmidt) Inne ujęcie - pozytywna teoria agencji.

PODEJŚCIE ZWIĄZANE Z KOSZTAMI TRANSAKCJI Ronald Coase: (The Nature of the Firm 1937); Armen Alchian i Harold Demsetz (Production, Information Costs and Economic Organization 1972); Benjamin Klein, Robert Crawford i Armen Alchian (Vertical Integration, Appropriable Rents and the Competitive Process 1978); Oliver Williamson (Market and Hierarchies 1975).

DLACZEGO ISTNIEJĄ PRZEDSIĘBIORSTWA? Ronald Coase: Kiedy transakcja ma miejsce w ramach firmy a kiedy na rynku? Dwie formy alokacji zasobów: Przez rynek; Przez formy organizacyjne, jakimi są przedsiębiorstwa. Rynek i przedsiębiorstwo są alternatywnymi formami alokacji zasobów; Podobnie ujmuje tę sprawę Kenneth Arrow.

DLACZEGO ISTNIEJĄ PRZEDSIĘBIORSTWA? Ronald Coase: Wybór form zależy od wysokości kosztów transakcji z nią związanych; W przypadku transakcji jednorazowych i krótkookresowych przewagę ma alokacja rynkowa; W przypadku transakcji powtarzających się i długookresowych lepszym rozwiązaniem jest organizacja przedsiębiorstwa.

DLACZEGO ISTNIEJĄ PRZEDSIĘBIORSTWA? Ronald Coase: Odmienne mechanizmy alokacji powodują powstawanie odmiennych kosztów transakcji: W małych grupach formy organizacyjne (administrowanie) są bardziej efektywnym mechanizmem alokacji; Im większa grupa (firma), tym większe „koszty administracyjne” i bardziej efektywny mechanizm cenowy.

DLACZEGO ISTNIEJĄ PRZEDSIĘBIORSTWA? Armen Alchian i Harold Demsetz: Przedsiębiorstwo jako koalicja współpracujących ze sobą osób; Ludzie współpracujący w zespole osiągają większą wydajność niż osoby pracujące oddzielnie i koordynujące swą działalność poprzez rynek; Rola właściciela przedsiębiorstwa: monitorowanie; Przedsiębiorstwo splotem kontraktów zawieranych między właścicielem a członkami zespołu produkcyjnego; Brak różnicy między stosunkami wewnątrz przedsiębiorstwa a stosunkami na rynku.

DLACZEGO ISTNIEJĄ PRZEDSIĘBIORSTWA? Klein, Crawford, Alchian oraz Williamson - teoria przedsiębiorstwa powiązana z kosztami transakcji i teorią kontraktu niepełnego Przedsiębiorstwo (lub inna organizacja) jest podstawowym przykładem kontraktu niepełnego; Koszty transakcji związane z przygotowaniem kontraktu zmuszają strony do podpisania niepełnych kontraktów; Dopełnianie i renegocjowanie kontraktu niepełnego powoduje zmniejszenie efektywności (asymetria informacji, specyfika zasobów).

DLACZEGO ISTNIEJĄ PRZEDSIĘBIORSTWA? Wyspecjalizowanie zasobów a przewaga przedsiębiorstwa nad rynkiem. problem integracji pionowej Organizacja przedsiębiorstwa jako reakcja na problem niepewności i ryzyka w gospodarowaniu. Rozwój współczesnych przedsiębiorstw był przede wszystkim ukierunkowany dążeniem do zmniejszenia kosztów transakcyjnych a nie rozwojem technologii (współczesne korporacje).

GRANICE PRZEDSIĘBIORSTWA Problem granic przedsiębiorstwa: Ronald Coase: Przedsiębiorstwo jako sieć zintrenalizowanych kontraktów; Porównanie krańcowych kosztów transakcji w organizacji i transakcji rynkowych; Sanford Grossman i Oliver Hart (The Costs and Benefits of Ownership 1986) Koncentracja własności zasobów wyspecjalizowanych w organizacji; Możliwości motywowania stron kontraktu.

GRANICE PRZEDSIĘBIORSTWA Outsourcing Wydzielenie zadań dotychczas wykonywanych w ramach przedsiębiorstwa i trwałe przekazanie ich realizacji firmie zewnętrznej Moda czy trwały element praktyki gospodarczej? Zjawisko nowe, czy z nową nazwą? Każdego zadania, czy tylko niektórych? Zawsze z korzyścią? E. Płusa „Powierzanie podmiotom zewnętrznym zadań związanych z zarządzaniem kadrami a efektywność przedsiębiorstwa” (2006)

KULTUROWE ŹRÓDŁA PRZEDSIĘBIORCZOŚCI B. Berger Kultura przedsiębiorczości (1994) Dotychczas studia nad przedsiębiorczością były zdominowane przez ekonomistów. Ich prace nie ukazują pełnego obrazu przedsiębiorczości: wpływ czynników społecznych, jak przekonania moralne, normy i wartości; te czynniki wyznaczają ogólne ramy, w których jednostki mogą rozwijać swoją przedsiębiorczość i poszukiwać dla siebie nowych możliwości.

KULTUROWE ŹRÓDŁA PRZEDSIĘBIORCZOŚCI M. Weber, Etyka protestancka i duch kapitalizmu (1905) Etyka wczesnego kalwinizmu a życie gospodarcze: Asceza; Oszczędność (ograniczanie konsumpcji); Pracowitość; Dążenie do zysku jako wyraz woli Boga.

KULTUROWE ŹRÓDŁA PRZEDSIĘBIORCZOŚCI „Jeśli Bóg pokazał wam sposób, w jaki legalnie możecie zyskać więcej niż w inny sposób, nie szkodząc przy tym ani własnej duszy ani cudzej i jeśli sposób ten odrzuciliście, wybierając mniej zyskowny, to przekreślacie jeden z celów waszego zawodu – powołania, odrzucacie godność zarządcy (steward) Boga i odmawiacie przyjęcia darów jego oraz użycia ich dla Niego, kiedy On tego żąda. Wolno wam pracować, aby być bogatymi dla Boga, ale nie dla ciała i grzechu” (Baxter)

KULTUROWE ŹRÓDŁA PRZEDSIĘBIORCZOŚCI F. Fukuyama (1995): Zaufanie jako podstawa etyki biznesu i efektywnego gospodarowania. „Przedsiębiorczy familizm”, np. w Hongkongu, Chinach, Włoszech.

KULTUROWE ŹRÓDŁA PRZEDSIĘBIORCZOŚCI Korzyści skali i zaufanie (na podstawie Fukuyama 1995) Warunki Kapitał społeczny Wyniki Możliwe korzyści skali Wysokie koszty informacji Oportunistyczne zachowania pracowników Koszty transakcji USA, Japonia i Niemcy Wysoki poziom zaufania do osób spoza rodziny Profesjonalni menedżerowie; moralna odpowiedzialność za większą grupę Duże przedsiębiorstwa Wykorzystywanie korzyści skali Innowacyjność Chiny Niski poziom zaufania na zewnątrz rodziny Zarządzanie przez członków rodziny, moralna odpowiedzialność wobec członków rodziny Małe przedsiębiorstwa Przewaga w zdobywaniu kapitału początkowego Mniejsza innowacyjność

PODSUMOWANIE „Zaakceptowanie przez część współczesnych ekonomistów ograniczeń ludzkiej racjonalności pobudziło rozwój teorii kosztów transakcji, praw własności, niekompletnych kontraktów, a te pozwoliły na rozwój nowej ekonomii firmy” (Ząbkowicz 2005).