Sukcesy i porażki w transformacji ekonomii Na podstawie artykułu R. G. Lipseya Successes and failures in the transformation of economics Journal of Economic Methodology 8:2, s. 169 – 181, 2001 Opracował: Radosław Grądzki

Plan prezentacji 1. Ekonomia kiedyś i dziś. 2. Jakościowe spostrzeżenia. 3. Teoria i obserwacja. 4. Podsumowanie I części.

Ekonomia kiedyś i dziś. Metodologia L. Robbinsa: Ekonomiczne teorie wyrastają z intuicyjnie poprawnych założeń. Empiryczne obserwacje służą zilustrowaniu teorii a nie ich sprawdzeniu. Lipsey przeciwko metodologii Robbinsa: M 2 T seminarium (measurement, and testing in economics), An Introduction to Positive Economics (Lipsey, 1963) – podręcznik znany jako IPE.

Ekonomia kiedyś i dziś. Dwa główne przesłania IPE: 1. Modele są tylko modelami. Są wartościowe gdy wyjaśniają lub przewidują to, co widzimy. 2. Potrzeba matematyki i ekonometrii. Wprowadzenie analiz matematycznych do teorii ekonomicznych. Matematyka i ekonometria w ekonomii. Ogromny wzrost opracowań ekonomicznych od początku lat 60-tych. Dobre i złe teorie ekonomiczne.

Jakościowe spostrzeżenia. Obserwacja I: Wszystkie znaczące wyniki ekonomii mają charakter jakościowy. Dlaczego niezależne podmioty postępujące zgodnie z własnym interesem osiągają więcej lub mniej zbliżone do siebie wyniki? Ponieważ odpowiadają na te same sygnały cen rynkowych. Przykłady twierdzeń jakościowych: Efektywna alokacja zasobów i czynników produkcji. Malejący krańcowy produkt. Komparatywne przewagi w handlu zagranicznym.

Jakościowe spostrzeżenia. Jakościowy charakter ekonomii a ilościowa precyzja fizyki. Teorie ekonomiczne pozwalają jedynie na jakościowe przewidywania. W naukach przyrodniczych ze względu na ścisły związek teorii z obserwacjami empirycznymi anomalie wzbudzają obawy naukowców. Anomalia to konflikt pomiędzy teorią a faktami. Ekonomiczne teorie i empiryczne obserwacje są często bardzo słabo ze sobą powiązane.

Jakościowe spostrzeżenia. Anomalie w ekonomii są tolerowane w skali, która byłaby niemożliwa w naukach przyrodniczych. Nie ma uniwersalnych stałych w ekonomii. Brak komunikacji wśród badaczy ekonomii. Wiele poziomów teorii i wiele poziomów analizy empirycznej.

Jakościowe spostrzeżenia. Rodzaje anomalii: Konflikt pomiędzy przewidywaniami teorii a faktami; Konflikt pomiędzy przewidywaniami różnych teorii na temat tego samego zjawiska; Konflikt pomiędzy różnymi wynikami testów tej samej teorii; Konflikt pomiędzy różnymi wnioskami, wyciągniętymi przez różnych ekonomistów w tej samej sprawie.

Jakościowe spostrzeżenia. Zdaniem Friedmana ekonomiści nie powinni zajmować się sprawdzaniem prawdziwości teoretycznych założeń, a jedynie testowaniem poprawności prognoz teorii. Wniosek Friedmana: Doświadczalnie spójne teorie mogły zostać zbudowane na doświadczalnie fałszywych założeniach. (Friedman,The Methodology of Positive Economics). Teorie z wieloma anomaliami są preferowane nad teorie, które zawierają mniej wysokiej klasy matematyki i elegancji.

Teoria i obserwacja. Obserwacja II: Dobra robota w ekonomii zdaje się być tam, gdzie teoria i obserwacje idą ze sobą w parze. Są dwie gałęzie ekonomii gdzie udało się stworzyć silne, ścisłe relacje pomiędzy teoriami a obserwacjami: Historia ekonomii, Ekonomia pracy.

Teoria i obserwacja. Pytania dotyczące historii są nierozerwalnie związane z przykładami i obserwacjami historycznymi, bo z nich one wypływają. W historii ekonomii zadawane są precyzyjne pytania, co do których dowody empiryczne można zaakceptować. Są to zagadnienia dość dobrze sprecyzowane i wymuszają badanie faktów i teorii jednocześnie. Naukowcy zajmujący się tymi kwestiami mają tę samą powszechną wiedzę, używają podobnych narzędzi i są świadomi poczynań innych osób w grupie.

Teoria i obserwacja. Badania nad rynkiem pracy. Dlaczego odniesiono tu sukces? Dostępność licznych i relatywnie prawdziwych danych. Ekonomia pracy pozostała empiryczna (w przeciwieństwie do innych subdyscyplin ekonomii, które zapędziły się w matematyczne modele). Brak radykalnie nowych, skomplikowanych i atrakcyjnych teorii, które by skłaniały do czysto teoretycznych manipulacji.

Teoria i obserwacja. Różnice pomiędzy historią gospodarczą a ekonomią pracy z jednej strony i organizacją rynków z drugiej skłoniły Lipseya do stwierdzenia, że może istnieć: Pewna optymalna liczba badaczy w jednej dziedzinie, Optymalna liczba poziomów wyrafinowania analiz, Optymalna liczba odpowiednich czasopism. Gdy te liczby nie są przekraczane, każdy jest świadomy co robią inni z danej dziedziny, a anomalie szybko stają się zauważalne.

Teoria i obserwacja. Obserwacja III: Bez bliskiego związku między rozwijającą się teorią, a obserwacjami empirycznymi, nowa teoria rozwija się w niekontrolowany sposób, który może być empirycznie adekwatny tylko przez przypadek. Prowadzi to do teoretycznych dziwactw, które szybko znikają z kręgów zainteresowań. Chwilowa moda w ekonomii. Powstał szereg programów, które Lipsey nazywa: IDRP (Internally Driven Research Programme). Program badawczy, wyprowadzony przez własną, wewnętrzną logikę.

Teoria i obserwacja. Badacze nie koncentrują się na problemach wziętych z rzeczywistości ale na tych stworzonych przez ich model. Manipulacja modelem tak, aby pasował do danych z obserwacji empirycznych. Wczesna teoria wzrostu jako przykład IDRP. Efekt balansowania na ostrzu noża w modelach Harroda- Domara. EDRP (Externally D. R. P.) przeciwieństwo IDRP Program badawczy, który jest ściśle powiązany z zaobserwowanymi faktami i przez nie wymuszony. Klasyczny przykład to astronomia (wyjaśnienie zachowania się planet w układzie słonecznym).

Teoria i obserwacja. Model Solowa jako przykład IDRP. Neoklasyczny model wzrostu Solowa – zanegowanie rezultatu Harroda-Domara. Praca i kapitał są substytutami względem siebie. Powstała ścieżka jest stabilna. Negatywne sygnały skierują ekonomię w kierunku tej ścieżki za każdym razem, kiedy się od niej odchyli. Swan wprowadził do modelu jednostkę pracy efektywnej. Kierunki pracy Solowa: technologiczna zmiana i śledzenie modeli wzrostu.

Teoria i obserwacja. Nowe wnioski Swana i Uzawa. 4 pytania Sena. Wiele lat badano wzrost gospodarczy bez większych sukcesów. Późniejszy etap teoretyzowania na temat wzrostu opierał się w większej mierze na faktach.

Podsumowanie. Wszelkie spostrzeżenia, obserwacje, prawa, paradygmaty, czy zależności w ekonomii mają charakter jakościowych. Anomalie w ekonomii są akceptowane na skalę, która jest niedopuszczalna w innych naukach. Teoria nie zawsze idzie w parze z odpowiednimi danymi empirycznymi. Empiryczne obserwacje nie wymuszają na ekonomistach poszukiwania ich teoretycznych rozwiązań. Badacze nie koncentrują się na problemach wziętych z rzeczywistości ale na tych stworzonych przez ich model.

Dziękuję za uwagę Rozwinięcie tematu w II części prezentacji