Socjologia ekonomiczna i jej problemy; Trzy koncepcje człowieka w gospodarce Na podstawie książki: W. Morawski (2001), Socjologia ekonomiczna, PWN Anita Rendaszek

Socjologia ekonomiczna Jest dyscypliną wykorzystującą analizy socjologiczne do analizy zjawisk ekonomicznych. Ważne jest pokazanie istotnych odmienności teoretyczno-analitycznych między głównymi nurtami: socjologii i ekonomii. Odnajdując punkty zbieżne można przełamywać wzajemne izolacje obu dyscyplin.

Kategorie analizy funkcjonujące w głównych nurtach socjologii i ekonomii 1) definicja aktora * według socjologów - aktor znajduję się pod wpływem innych aktorów, gdyż jest elementem grupy (społeczeństwa) * według ekonomistów - aktor jest na ogół niezależny od innych aktorów; W socjologii ekonomicznej widziano kompromis, ponieważ człowiek nie jest w pełni niezależny, ani tez całkowicie zależny. 2) racjonalność działania * według socjologów – racjonalność zależy zarówno od czynników socjologicznych, politycznych oraz psychologicznych * według ekonomistów – działania ekonomiczne są z założenia racjonalne, gdyż wynikają z wolnych wyborów kalkulujących aktorów w warunkach rzadkości dóbr, by zyskać przewagi konkurencyjne na rynku

3) pojmowanie wzajemnych związków ekonomii i społeczeństwa * według socjologów – ekonomia jest częścią społeczeństwa oraz formą jego działania * według ekonomistów – społeczeństwo jest tworem rynkowym W socjologii ekonomicznej rynek jest nierozłącznie związany ze społeczeństwem, jego kulturą i polityką 4) cele i metody analizy * według socjologów – zadowala się opisywaniem i wyjaśnianiem badanego zjawiska; używa analizy porównawczo-historyczne * według ekonomistów – koncentruje się także na przewidywaniu; w analizie posługuje się metodami formalnymi

5) stosunek do tradycji * według socjologów – odnosi się do przeszłości np. Marks, Schumpeter * według ekonomistów – odnosi się do najnowszych osiągnięć np.. Smith, Ricardo, Marshall 6) wzajemne relacje socjologii i ekonomii, czyli granice dyscypliny Wniosek: Istnieją ważniejsze problemy do zbadani niż kłótnie o granice między dyscyplinami. Lepiej współdziałać, a nawet przenikać w odrębne dyscypliny, zacierając ich granice

Wniosek: Istnieją ważniejsze problemy do zbadani niż kłótnie o granice między dyscyplinami. Lepiej współdziałać, a nawet przenikać w odrębne dyscypliny, zacierając ich granice

Indywidualizm metodologiczny- argumenty przemawiające na korzyść analizy zaczynającej się od jednostki 1) punktem wyjścia u ekonomistów w analizie jest człowiek ekonomiczny, a jeśli socjolog chciałby interesować się ekonomią, to powinien zwrócić uwagę na paradygmaty myślowe ekonomii 2) powiązanie z powstaniem rynku kapitalistycznego, co było powiązane z większą wolnością jednostki 3) wiąże się z inżynierią społeczną, gdzie podstawowe zachowania jednostki są przeważnie materialne, itp. Zwolennicy tego nurtu uważają, iż podane argumenty w efekcie końcowym są oparte za założeniu, iż najistotniejsze znaczenie ma zachowanie jednostki.

Trzy koncepcje człowieka: 1. Człowiek ekonomiczny (homo economicus) Głównym elementem analizy jest jednostka, mająca na celu osiągnięcie własnego sukcesu poprzez maksymalizację zysków lub minimalizację strat. Pomocny w osiągnięciu zamierzonego wyniku jest kapitał-zasoby (finansowy, ludzki, społeczny), który musi być odpowiednio wykorzystany i zmierzać do określonego celu. Nie dba o otoczenie i jest skierowany w stronę efektywności. Wykazuje zachowanie egoistyczne, a metody jego działania są formalne i matematyczne. Jednostka działa racjonalnie, będąc wolną tzn. posiadając określone prawa obywatelskie. Bohater jest punktem wyjściowym, natomiast gospodarka i społeczeństwo są wyłącznie sumą działań jednostek takich jak: konsumenci, przedsiębiorcy i gospodarstwa domowe.

2. Człowiek socjologiczny (homo sociologius) Podmiotem jest bohater zbiorowy (grupa społeczna, wspólnota), który jest skłonny zrezygnować z kontroli nad swoimi zasobami, mogąc dzięki temu osiągnąć cel wspólnoty. Podmiot może zostać uznany za jednostkę nieracjonalną albo irracjonalną swoim działaniu. Posługuje się metodami empirycznymi i jakościowymi. Bohater jest wciąż kształtowany przez wspólnotę, gdyż zwraca on uwagę na zachowanie innych aktorów.

3. Człowiek społeczno – ekonomiczny (zakorzeniony instytucjonalnie) Reguły – wzory instytucjonalne posiadają charakter zewnętrzny wobec jednostki, a człowiek jest w nich zakorzeniony. Natomiast mogą się odnosić do rodziny, życia politycznego, itp. Wybory dokonywane przez jednostki mają charakter indywidualny, gdzie decyzje są podejmowane biorąc pod uwagę posiadane informacje, czy poziom aspiracji człowieka. Indywidualne poznawcze interpretacje otoczenia tworzą modele mentalne, pomagające bohaterowi podjąć indywidualne decyzje. Realne działania jak również doświadczenia człowieka w gospodarce tworzą sposób zachowania jednostki.

Ramy teoretyczne trzech koncepcji człowieka Socjologiczno-ekonomiczny model jest związany z nieokreśleniami i niedopowiedziami, więc rozwijał się. Nauka wypełniała luki, lecz ludzkie postępowanie nie jest niezależne od rozmaitych warunków. Nie zawsze jest możliwe zidentyfikowanie i pokazanie wpływu różnorodnych warunków na zachowanie ludzi, a następnie ludzi na modyfikację warunków. Jedynie w stosunkach rynkowych jest możliwe rozpoznanie zależności.

Diagram Typy stosunków wymiany

Colin Crunch zbudował diagram „typów stosunków wymiany”, gdzie człowiek znajduje się po środku, patrząc na oddalanie się aktorów od siebie, a zajmuje najwyższe miejsce, patrząc na stopień kalkulacji. Warto zwrócić uwagę, iż nie znajduje się wielu innych elementów zawartych w trzech koncepcjach człowieka.

Diagram Klausa von Beymego

Diagram składa się z czterech pól, gdzie widać dwie skrajności: podejście mikro i podejście makro. Jako przykład istnienia tego diagramu można uznać nauki polityczne, a wykorzystać go można w socjologii ekonomicznej.

Dziękuję za uwagę !