Pamięć deklaratywna: epizodyczna i semantyczna Wykład 7 11 kwietnia 2013 Pamięć deklaratywna: epizodyczna i semantyczna

Plan wykładu Rozróżnienie pamięci epizodycznej i semantycznej Właściwości pamięci epizodycznej i semantycznej Hipotezy dotyczące mechanizmów mózgowych Organizacja informacji w pamięci epizodycznej Struktura pamięci semantycznej

Rozróżnienie pamięci epizodycznej i semantycznej Pamięć epizodyczna: typu wspomnieniowego, wiąże się z osobistą przeszłością i dotyczy faktów, które jednostka może zlokalizować czasowo i przestrzennie Pamięć semantyczna: ma charakter nie osobisty i obejmuje wiedzę na temat świata; niezbędna do posługiwania się językiem: pamięć semantyczna to „bezczasowa wiedza na temat świata, którą jednostka dzieli z innymi ludźmi”

Procedury badania Pamięć epizodyczna: klasyczne badania laboratoryjne wszelkiego rodzaju, kwestionariusze i wywiady dotyczące osobistych wspomnień Pamięć semantyczna: badania nad tworzeniem się czy strukturą pojęć, nazywaniem egzemplarzy kategorii, zadania decyzji leksykalnych

Kryteria odróżniania obu systemów pamięci według Tulvinga Informacje Operacje Sposoby wykorzystywania

Różnice między pamięcią epizodyczną i semantyczną: informacje Cechy Epizodyczna Semantyczna Źródło Doznania zmysłowe Rozumienie faktów i zjawisk Jednostki Zdarzenia, epizody Fakty, idee, pojęcia Organizacja Czasowa Pojęciowa Odniesienie Ja Świat Kryterium prawdziwości Osobiste przekonanie Zgodność społeczna

Różnice między pamięcią epizodyczną i semantyczną: operacje Cechy Epizodyczna Semantyczna Kodowanie Sensoryczne Symboliczne Afekt Większa rola Mniejsza rola Zależność od kontekstu Silna Słaba Dostęp do danych Kontrolowany Automatyczny Bodziec dla wydobycia Kiedy? Gdzie? Co?

Różnice między pamięcią epizodyczną i semantyczną: operacje 2 Cechy Epizodyczna Semantyczna Konsekwencje wydobycia Zmiana systemu Brak zmiany Przywoływane doświadczenie Zapamiętana przeszłość Aktualizowana wiedza Określanie sposobu wydobycia Pamiętam Wiem Pojawienie się w rozwoju Późne Wczesne Amnezja dziecięca Tak Nie

Różnice między pamięcią epizodyczną i semantyczną: sposoby wykorzystania Cechy Epizodyczna Semantyczna Przydatność Mała Duża Związek z inteligencją Brak Silny Dowody empiryczne Zapominanie Analiza języka Zadania laboratoryjne Odtwarzanie epizodów Wiedza ogólna Podatność na amnezję Tak Nie

Właściwości pamięci epizodycznej i semantycznej Epizodyczna Semantyczna Nabywanie informacji Dodawanie doświadczeń, wzbogacanie doświadczenia Rozumienie faktów, zmiana organizacji wcześniejszej wiedzy Reprezentacja informacji Organizacja czasowa, związana z osobistą przeszłością Opisowa, fakty, pojęcia i relacje między nimi

Właściwości pamięci epizodycznej i semantycznej 2 Epizodyczna Semantyczna Przejawianie wiedzy Dostęp świadomy i dowolny, czasami wymaga wysiłku Dostęp szybki, automatyczny, czasami może być kontrolowany Świadomość operacji i treści pamięciowych Autonoetyczna, wiem, że wiem Noetyczna – wiedza na temat świata zewnętrznego i wewnętrznego

Kontrowersje dotyczące koncepcji Tulvinga Kolejność pojawiania się poszczególnych systemów (form) pamięci Rozumienie pamięci proceduralnej: według Tulvinga czynności to zachowania celowe Możliwość modyfikowania pamięci proceduralnej za pomocą operacji wykonywanych na poziomie pamięci semantycznej czy epizodycznej – co jest sprzeczne z koncepcją Tulvinga

Pamięć epizodyczna: czy występuje tylko u ludzi? Cechy szczególne pamięci epizodycznej: Poczucie subiektywnego czasu Świadomość autonoetyczna Jaźń Pamięć typu „co, gdzie, kiedy” – „podobna do epizodycznej”, także u zwierząt, np. naczelnych i ptaków

Hipotezy dotyczące mechanizmów mózgowych obu rodzajów pamięci Dane dotyczące pacjentów z amnezją, np. przypadek H.M. Osoby, dotknięte amnezją we wczesnym dzieciństwie, zdolne są do nabywania wiedzy semantycznej Procesy pamięci semantycznej lokalizowane w płatach skroniowych Procesy pamięci epizodycznej – w obszarach przedczołowych i czołowych Hipoteza związku z półkulami: pamięć semantyczna lewa, epizodyczna – obie

Organizacja informacji w pamięci epizodycznej Uporządkowanie w czasie elementów składających się na zdarzenie Relacje przyczynowo-skutkowe między elementami zdarzenia Charakter hierarchiczny Model Rumelharta i Normana: sprawca, adresat, działanie, np. „Mama dała córce czekoladę”; „Chłopak dał dziewczynie kwiaty” Silnie indywidualne zróżnicowanie organizacji pamięci epizodycznej

Struktura pamięci semantycznej: modele sieciowe Źródło: poglądy asocjacjonistyczne Model Collinsa i Quilliana Pamięć semantyczna to sieć złożona z węzłów (pojęć) i połączeń między nimi (relacji) Relacje przynależności do klasy nadrzędnej Relacje o charakterze predykatywnym Cechy przypisane węzłom nie powtarzają się na poziomie podrzędnym Sieć hierarchiczna i zbudowana tak, by zapewnić ekonomię poznawczą

Przykład sieci według modelu Collinsa i Quilliana

Badania nad koncepcją Collinsa i Quilliana Pomiar czasu decyzji semantycznej Pytania dotyczące właściwości z różnych poziomów hierarchii Czy kanarek je? (1460 msek) Czy kanarek lata? (1385 msek) Czy kanarek jest żółty? (1310 msek) Czy kanarek jest kanarkiem? Czy kanarek jest ptakiem? Czy kanarek jest zwierzęciem? Potwierdzenie efektu odległości semantycznej

Wątpliwości dotyczące modelu Collinsa i Quilliana Na ile ludzka wiedza jest uporządkowana? Ograniczenie bogactwa relacji między węzłami Brak odniesienia do problemu wagi poszczególnych cech dla węzła oraz reprezentatywności egzemplarzy dla kategorii Efekt typowości, np. szpak i kura

Teorie cech semantycznych Koncepcja zbioru cech istotnych dla danego pojęcia Cechy podstawowe: definicyjne oraz charakterystyczne, Rips, Shoben i Smith, np. cecha latania u ptaków Uwzględnianie wspólnych i różnych cech pojęć przy podejmowaniu decyzji o podobieństwie dwóch pojęć

Teorie prototypów Poszczególne egzemplarze kategorii mogą przynależeć do niej w różnym stopniu Koncepcja Eleonor Rosch Badania nad kategoriami naturalnymi Część centralna (rdzeń) kategorii – prototyp Im bardziej dany egzemplarz jest podobny do prototypu, tym jest lepszym reprezentantem kategorii Badania nad tworzeniem sztucznych pojęć

Model Collinsa i Loftus Model rozprzestrzeniania się aktywizacji Im bliżej znajdują się sąsiednie węzły, tym silniejsze będzie ich pobudzenie Relacja między węzłami jest określana jako bliskość semantyczna lub skojarzeniowa Możliwe różne odległości między węzłami w sieci: węzły reprezentujące cechy najbardziej charakterystyczne dla danej kategorii znajdują się bliżej węzła Sieć może być wielowymiarowa

Przykład sieci pamięci semantycznej według modelu Collinsa i Loftus

Reprezentacja szerszych jednostek wiedzy: twierdzenia Twierdzenia przypominają zdania w sensie zawartego znaczenia, ale nie mają postaci zdań Twierdzenia to pojęcia i skojarzenia między nimi Można orzekać o ich prawdziwości Ich konstrukcja opiera się na określonych regułach: kontekstu i faktu, miejsca i czasu, podmiotu i orzeczenia, podmiotu i relacji Badania Kintscha nad czasem czytania zdań

Skrypty, ramy i schematy Skrypty zawierają uogólnioną wiedzę dotyczącą różnych sytuacji/dziedzin życia; obejmują opisy zjawisk i zdarzeń oraz ich sekwencji Wiedza zawarta w jednostkach wyższego rzędu dotyczy zdarzeń typowych Wiedza przechowywane w postaci skryptów, ram czy schematów ukierunkowuje odbiór i przetwarzanie informacji Gramatyka opowiadań