Współpraca interdyscyplinarna w województwie podlaskim na przykładzie wieloletnich działań pedagoga szkolnego Szkoły Podstawowej nr 44 w Białymstoku

1. Specyfika lokalnego środowiska położenie szkoły - osiedle ,,Zielone Wzgórza”, peryferie miasta, Galeria Handlowa ,,Carrefour” główne problemy lokalnej społeczności: bezrobocie, zaniedbania środowiskowe, brak właściwej opieki nad dzieckiem, niewydolność wychowawcza rodziców, alkoholizm, dysfunkcja rodziny. sytuacja dzieci, nastolatków: zaburzenia zachowania, trudności w nauce, zagrożenie niedostosowaniem społecznym, inicjacje z substancjami psychoaktywnymi, brak zagospodarowanego czasu wolnego - „dzieci ulicy”, przebywanie dzieci w galerii handlowej.

2. Podjęte inicjatywy wychowawcze zainicjowanie powstania na terenie szkoły Zespołu Inicjatyw Wychowawczych – organizacja czasu wolnego utworzenie Szkolnego Klubu Wolontariusza, zorganizowanie Zespołu Wychowawczego w celu wsparcia dziecka i rozwiązywania problemów wychowawczych, utworzenie Stowarzyszenia Pomocy Rodzinie i Dzieciom „SZANSA”, utworzenie Świetlicy Socjoterapeutycznej „Szansa” do której kierowani są uczniowie z zaburzeniami zachowania, trudnościami w nauce, z rodzin dysfunkcyjnych, dzieci zaniedbane, z grup podwyższonego i wysokiego ryzyka, zagrożone i niedostosowane społecznie.

3. System współpracy interdyscyplinarnej jako odpowiedź na lokalne problemy Zespół interdyscyplinarny powstał z inicjatywy pedagoga szkolnego przy wsparciu Stowarzyszenia Pomocy Rodzinie i Dzieciom „Szansa” w 2008 roku. Jego członkowie rekrutują się spośród osób zawodowo pracujących z dziećmi i rodzinami dotkniętymi problemem przemocy oraz przedstawicieli urzędów i instytucji. Profesjonaliści różnych dziedzin i specjalności, zajmujący się pomocą dziecku krzywdzonemu, podejmują współpracę interdyscyplinarną. Polega ona na wspólnym, wielodyscyplinarnym badaniu sytuacji konkretnego dziecka, planowaniu i podejmowaniu pomocy oraz monitorowaniu jego sytuacji.

3. System współpracy interdyscyplinarnej c.d. Działania te angażują nauczycieli, pedagogów, psychologów, pracowników socjalnych, lekarzy, policjantów, kuratorów sądowych – osoby pracujące w różnych instytucjach i organizacjach. Zespół interdyscyplinarny to grupa profesjonalistów, którzy współpracują ze sobą w skoordynowany sposób, łącząca swoją wiedzę, umiejętności oraz możliwości wynikające z instytucji, którą reprezentują, zapewniająca skuteczne reagowanie na doniesienia o krzywdzeniu i zaniedbywaniu dzieci.

4. Idea pracy zespołu interdyscyplinarnego 4.1. Misja zespołu: zapobiegać, interweniować szybko i profesjonalnie, pomagać skutecznie dziecku i rodzinie w sytuacji krzywdzenia. 4.2. Cele zespołowe: skuteczna pomoc dzieciom krzywdzonym i ich rodzinom, wspólne rozwiązywanie problemów, opracowywanie strategii działania, szukanie nowych możliwości pomocy, podział ról między członkami zespołu, dzielenie się wiedzą i doświadczeniem zawodowym, wymiana informacji, ewaluacja efektów działań.

4. Idea pracy zespołu interdyscyplinarnego 4.3. Rodzaje przypadków, które zespół bada: przemoc wobec dzieci, uzależnienia dzieci i młodzieży, trudna sytuacja bytowa rodziny, przemoc w rodzinie, problemy wychowawcze pojawiające się w szkole i w domu (niezaradność wychowawcza rodziców).

5. Procedura działania w sytuacji zgłoszenia krzywdzenia dziecka 5.1. Zgłoszenie przypadku na zespole: sprawdzenie wcześniejszych doniesień, zebranie informacji od innych instytucji, decyzja o podjęciu dalszego wyjaśniania lub zakończenia sprawy, określenie czy potrzebna jest szybka reakcja-podział zadań między członkami zespołu-zlecenie danej sprawy konkretnej osobie. 5.2. Planowanie działań: określenie zmian niezbędnych do zapewnienia dziecku poczucia bezpieczeństwa, określenie mocnych stron rodziny i jej potrzeb,

5. Procedura działania … c.d. ustalenie zakładanych rezultatów podejmowanych działań, określenie jak pomoc będzie świadczona, przez kogo, jak długo i z jaką częstotliwością, ustalenie, co będzie przedmiotem kontroli, ciągły nadzór nad bezpieczeństwem dziecka. 5.3. Ewaluacja sytuacji: ocena postępów badania z uwzględnieniem opinii wszystkich zaangażowanych w pomoc i sądu, jeżeli jest włączony do sprawy, uzyskanie informacji od klienta odnośnie jego postrzegania postępu dochodzenia, zdecydowanie, które ze świadczonych usług są nadal potrzebne,

5. Procedura działania … c.d. 5.4. Zakończenie przypadku: ewaluacja przebiegu i efektów badania wraz z rodziną, ocena czy ciągle istnieje zagrożenie dla dziecka, określenie, jakie kroki należy podjąć, jeżeli znowu pojawi się potrzeba interwencji, decyzja o zakończeniu sprawy, poinformowanie o decyzji wszystkich stosownych osób, udokumentowanie zasadności decyzji o zakończeniu sprawy.

5. Procedura działania … c.d. 5.5. Efekty pracy Zespołu Interdyscyplinarnego: skuteczne reagowanie w sytuacji doniesień o krzywdzeniu dzieci, ustalenie „mapy zagrożeń”, ścisłe określenie i zlokalizowanie na „mapie” grup dzieci, młodzieży i rodzin zagrożonych patologią, przemocą, alkoholizmem, na bazie „mapy zagrożeń” planowanie działań interwencyjnych, profilaktycznych, ewaluacja i planowanie dalszych działań strategicznych na rzecz przeciwstawiania się patologii, przemocy, paleniu papierosów oraz spożywania alkoholu przez dzieci i młodzież.

6. Charakterystyka przypadku objętego pomocą interdyscyplinarną Kamil P. lat 9, uczeń drugoroczny z poważnymi trudnościami dydaktycznymi z wiodących przedmiotów nauczania. Chłopiec przejawiał niepokojąco zmienne nastroje i formy zachowania, wielokrotne doświadczenia związane z piciem alkoholu i paleniem papierosów oraz zachowania agresywne kierowane na rówieśników. Ma za sobą kilkakrotne łamanie prawa: kradzież w galerii handlowej, próba podpalenia klatki schodowej oraz włamanie. Wywiad środowiskowy w domu ucznia ujawnił problemy z jakimi borykała się od lat ta rodzina. Kamil wychowuje się w rodzinie pełnej, wielodzietnej (5 dzieci) wśród pełnoletniego, bezrobotnego rodzeństwa. Ojciec rodziny jest nałogowym alkoholikiem, w chwili obecnej przebywa w areszcie z powodu znęcania się nad rodziną, licznych awantur w obecności dzieci, nieregulowanych zobowiązań alimentacyjnych (dziecko z innego związku).

6. Charakterystyka przypadku … c.d. Jak wynika z wywiadu, dziecko było świadkiem upojenia alkoholowego ojca, jego zachowań agresywnych kierowanych na matkę i dzieci, częstych awantur zakończonych interwencją policji i pogotowia ratunkowego. Na oczach całej rodziny wyskoczył przez balkon z II piętra, szantażował żonę i dzieci, niszczył wspólny dobytek, sprowadzał do domu bywalców pobliskich melin. Rodzice Kamila są niewydolni wychowawczo. Bezrobotna matka nie panuje nad sytuacją, wciąga dzieci w układy przeciwko ojcu. Brak jednolitego systemu wychowawczego, brak konsekwencji, jasno postawionych granic, przewidywalności i stabilności spowodował u chłopca niskie poczucie własnej wartości. W jego zachowaniu dominują wulgaryzmy z podtekstem seksualnym, destrukcja, przemoc fizyczna.

7. Podjęte oddziaływania wychowawcze W oparciu o przeprowadzoną wnikliwą diagnozę ucznia oraz wywiad środowiskowy, wobec Kamila zostały zastosowane następujące oddziaływania: udział w zajęciach terapii pedagogicznej, pomoc w odrabianiu lekcji na terenie szkoły, włączenie do Świetlicy Socjoterapeutycznej „Szansa” (pomoc specjalistyczna, zajęcia logopedyczne, socjoterapia, Trening Zastępowania Agresji, udział w imprezach, festynach, wycieczkach, koloniach), włączenie do programu „Starszy brat – starsza siostra”, objęcie rodziny Projektem Asystent Rodzinny, udział w ogólnopolskim Programie Stypendialnym „Skrzydła” organizowanym przez Caritas i Grupę Carrefour.

8. Instytucje zaangażowane w pomoc dziecku W wyniku aktywnej współpracy poniższych instytucji tj: Szkoła Podstawowa nr 44, Świetlica Socjoterapeutyczna „Szansa”, Stowarzyszenie Pomocy Rodzinie i Dzieciom „Szansa”, Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna nr 1, Komenda Miejska Policji – III Komisariat, Sąd Rodzinny i Nieletnich -V Wydział, Miejski Ośrodek Pomocy i Rodzinie, Rodzinny Ośrodek Diagnostyczno-Konsultacyjny

8. Instytucje zaangażowane w pomoc dziecku c.d. Specjalistyczna Poradnia dla Dzieci i Młodzieży z Zaburzeniami Emocjonalnymi, Urząd Miejski-Departament Spraw Społecznych, Poradnia Lekarza Rodzinnego, Powiatowy Urząd Pracy, Caritas Archidiecezji Białostockiej uzyskano następujące efekty:

9. Efekty współpracy interdyscyplinarnej a) korzyści dla dziecka: zwiększenie poczucia bezpieczeństwa własnego, zwiększenie poczucia własnej wartości, wyraźna poprawa funkcjonowania emocjonalnego, wzrost praktycznych umiejętności życiowych i społecznych, wyrównywanie braków edukacyjnych, poprawa sytuacji zdrowotnej i socjalnej, przyrost umiejętności konstruktywnego radzenia sobie w sytuacjach kryzysowych.

9. Efekty współpracy interdyscyplinarnej b) korzyści dla rodziny: zmotywowanie rodziny do wprowadzenia w jej obrębie pozytywnych zmian, rozbudzenia aspiracji, podniesienie kompetencji społecznych, wzmocnienie umiejętności dążenia do celu i pokonywania trudności, wytwarzanie prawidłowych wzorców rodzinnych, zwiększenie świadomości emocjonalnej, odtworzenie lub wzmocnienie jej funkcji,

9. Efekty współpracy interdyscyplinarnej c. d. poprawa sytuacji socjalnej i materialnej rodziny, zmniejszenie problemów psychologicznych, wychowawczych i emocjonalnych w rodzinie, zminimalizowanie zachowań destrukcyjnych jej członków, rozwój zainteresowań, zwiększenie aktywności społecznej rodziców, zwiększenie integracji wewnątrzrodzinnej, wzrost samoświadomości oraz umiejętności wychowawczych rodziców.

9. Efekty współpracy interdyscyplinarnej c. d. c) korzyści dla szkoły: zwiększenie kompetencji wychowawczych nauczycieli, zintegrowanie działań instytucji lokalnych na zasadzie partnerstwa, zwiększenie efektywności podejmowanych działań interwencyjnych i pomocowych, skuteczniejsze rozwiązywanie problemów społecznych, lepsza koordynacja działań nakierowanych na rozwiązanie problemów całej rodziny, zwiększenie poczucia wzajemnego wsparcia podczas rozwiązywania problemów społecznych,

9. Efekty współpracy interdyscyplinarnej c. d. wypracowanie modelu współpracy międzyinstytucjonalnej prowadzącej do zwiększenia efektywności w zespołowym rozwiązywaniu problemów – jasny i sprawny przepływ informacji pomiędzy współpracującymi ze sobą stronami, oddziaływanie na politykę lokalną w zakresie wszechstronnej pomocy dziecku i rodzinie, zwiększenie poczucia bezpieczeństwa własnego oraz społeczności lokalnej.

Dlaczego warto tworzyć zespoły interdyscyplinarne? jest działaniem nie instytucją, polega na skoordynowanym, zintegrowanym działaniu różnych służb pracujących z rodziną, opiera się na istniejących już zasobach: nie wymaga nowych inwestycji, sprzętu, etatu, ukierunkowany jest głównie na wzmocnienie oraz wsparcie rodziny, opiera się o zestaw metod i procedur pracy dostosowywanych do lokalnych potrzeb.

Czym dziecko żyje, tego się nauczy Jeżeli dziecko żyje w atmosferze krytyki, uczy się potępiać. Jeżeli dziecko doświadcza wrogości, uczy się walczyć. Jeżeli dziecko musi znosić kpiny, uczy się nieśmiałości. Jeżeli dziecko jest zawstydzone, uczy się poczucia winy. Jeżeli dziecko żyje w atmosferze tolerancji, uczy się być cierpliwym. Jeżeli dziecko żyje w atmosferze zachęty, uczy się ufności. Jeżeli dziecko jest akceptowane i chwalone, uczy się doceniać innych. Jeżeli dziecko żyje w atmosferze uczciwości, uczy się sprawiedliwości. Jeżeli dziecko żyje w poczuciu bezpieczeństwa, uczy się zaufania. Jeżeli dziecko żyje w atmosferze aprobaty, uczy się lubić siebie. Jeżeli dziecko żyje w atmosferze akceptacji i przyjaźni, Uczy się tego, jak znaleźć miłość w świecie. Autor Nieznany Los Angeles, 1991 r.

Pamiętaj ! Z ,,tych“ dzieci nie możemy zrezygnować...!

Anna Małgorzata Samborska Dziękuję za uwagę Prezentację przygotowała: Anna Małgorzata Samborska Na zlecenie MEN oraz CMPPP opracowałam materiał informacyjny do ,,Poradnika interdyscyplinarnej pomocy dziecku i rodzinie” Redaktorem merytorycznym jest prof. dr. hab. Zbigniew B. Gaś Białystok, 28 października 2009 r.