Teorie ekonomiczne u podstaw polityki gospodarczej

TEORIE EKONOMICZNE MERKANTYLIZM FIZJOKRATYZM EKONOMIA KLASYCZNA (A.SMITH, D.RICARDO) SOCJALIZM KEYNSIZM EKONOMIA PODAŻY NAUKA SPOŁECZNA KOŚCIOŁA MONETARYZM INSTYTUCJONALIZM TEORIE DOBROBYTU – WELFARE STATE

MERKANTYLIZM tło – wielkie odkrycia geograficzne i napływ kruszców do Europy - rozkwit – XVII w. Cel polityki państwa – osiągnięcie nadwyżki w handlu zagranicznym, napływ kruszców i ograniczanie jego odpływu (bulionizm). Protekcjonizm – wspieranie rodzimej produkcji i eksportu, zwalczanie importu (za pomocą zakazów i ceł). Dopuszczano tylko import surowców, które służyły do wytworzenia droższych produktów przeznaczanych na eksport. Autarkia gospodarcza – niezależność od importu. Skutek – „wojny celne”, zanik handlu międzynarodowego Wspieranie przez państwo inwestycji w infrastrukturę – drogi i kanały.

FIZJOKRATYZM tzw. leseferyzm, XVIII w. - nieinterwencja państwa w gospodarkę. Swoboda działalności gospodarczej, posiadania własności i wolność osobista. Porządek gospodarczy jako porządek naturalny, wynikający z praw natury (François Quesnay, „Tablica ekonomiczna”). Rola państwa: minimalna, finansowana z opodatkowania ziemi– podatku prostego, taniego w poborze i odzwierciedlającego przekonanie fizjokratów, że ziemia jest jedynym źródłem bogactwa.

EKONOMIA KLASYCZNA Adam Smith (II poł. XVIII w.), później David Ricardo, J.B.Say, John Stuart Mill (XIX w.). Założenia: - egoizm gospodarczy, czyli racjonalnie działanie we własnym interesie jest najlepszą gwarancją efektywności ekonomicznej – „niewidzialna ręka rynku” - rola państwa ograniczona do minimum – zapewnienie bezpieczeństwa, egzekwowanie przestrzegania zasad uczciwego obrotu, skutecznego dochodzenia należności (wymiar sprawiedliwości i przymus państwowy w celu egzekucji zobowiązań). Pieniądz to narzędzie wymiany, ale nie dobro samo w sobie. Wskazane jest stosowanie pieniądza papierowego mającego pokrycie w złocie (możliwość wymiany na złoto na żądanie). - wynagrodzenie za pracę powinno być określane wyłącznie przez popyt i podaż („żelazne prawo płac” D. Ricardo), państwo nie powinno ingerować w nierówności społeczne ani zwalczać ubóstwa.

SOCJALIZM od połowy XIX w. (Karl Marx, Friedrich Engels, Manifest komunistyczny, 1848) Całkowite odrzucenie kapitalizmu i wolnego rynku. Źródłem wszelkiej wartości w gospodarce jest praca. Kapitalista za pracę płaci robotnikowi tylko część wartości wytworzonego przez niego produktu. Różnica jest wartością dodatkową, będącą zyskiem kapitalisty, stanowi o wielkości stopy wyzysku robotników. Kapitalizm jako system oparty na wyzysku klasy robotniczej musi upaść. Obali go rewolucja proletariacka, - władzę obejmie klasa robotnicza. Środki produkcji przejdą na własność ludu pracującego. Docelowo zaniknie własność prywatna, pieniądz, a także instytucja państwa.

Teorie popytowe keynesizm, teoria państwa dobrobytu Głównym czynnikiem wpływającym na zwiększanie tempa wzrostu jest zwiększanie popytu globalnego i zmniejszanie bezrobocia. Wzrost popytu stwarza bodźce do wzrostu inwestycji, a to oznacza wzrost produkcji i zatrudnienia. J. Keynes, A. Okun, R. Harrod, E. Domar Keynesiści opowiadają się za odpowiednią ingerencją państwa w procesy gospodarcze.

TEORIE POPYTOWE Keynes z prawa Say`a, że „w gospodarce każda podaż stwarza sobie popyt” wysnuwa wnioski: Jeżeli tak jest w rzeczywistości , w gospodarce nie może być zakłóceń. Jeżeli paradygmat Say`a jest prawdziwy , to bezsensowne jest zajmowanie się popytem globalnym

Teorie popytowe W 1936 roku Keynes wydał pracę „Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza” a w niej: analiza: makroekonomiczna krótkookresowa dotyczy prawie wyłącznie strony popytowej gospodarki kategorie przyczynowo – skutkowe odrzucone zostały założenia neoklasyczne

Teorie popytowe Gdyby skarb państwa wypełniał stare butelki banknotami, zagrzebywał je w opuszczonych szybach węglowych na dostępnej głębokości i zasypał te szyby śmieciami, a następnie pozostawił wydostanie tych banknotów – w myśl doskonale wypróbowanych zasad laisses – faire'yzmu – prywatnym przedsiębiorcom (oczywiście po uzyskaniu dzierżawy terenu banknotonośnego), bezrobocie zostałoby przezwyciężone, a w wyniku tego zarówno dochód realny społeczeństwa, jak i jego kapitał rzeczowy osiągnęłyby prawdopodobnie poziom znacznie wyższy aniżeli istniejący obecnie. Źródło: The General Theory of Employment, Interest and Money, 1936r.

KEYNESIZM (1) sektor prywatny w gospodarce cechuje dość duża niestabilność produkcja określona jest przez łączny popyt, czynniki podażowe nie mają istotnego znaczenia; bezrobocie ma przede wszystkim charakter przymusowy, wynikający z niedostatecznych rozmiarów popytu; między inflacją i bezrobociem istnieje wymienność /przynajmniej w okresach krótkich/ - krzywa Phillipsa

KEYNESIZM (2) istnieje uzasadnienie dla prowadzenia przez państwo aktywnej polityki gospodarczej opartej na działaniach dyskrecjonalnych i automatycznych stabilizatorach koniunktury politykę fiskalną cechuje większa skuteczność niż politykę monetarną w hierarchii celów polityki ekonomicznej priorytetowe znaczenie ma ograniczanie bezrobocia postuluje się wysoką progresję podatkową i wzrost świadczeń społecznych

TEORIE WSPÓŁCZESNE Monetaryzm, nowa ekonomia klasyczna, ekonomia podaży W teoriach tych duży nacisk kładzie się na przeciwdziałanie i usuwanie interwencji instytucji publicznych w działanie rynku, a także likwidację jej negatywnych konsekwencji

Ekonomia podaży Źródłem trudności gospodarczej są ograniczenia po stronie podaży. Zatem odwrotnie niż w keynsizmie: należy obniżyć najwyższe stawki podatkowe, żeby zachęcić przedsiębiorców do zwiększenia produkcji i zwiększyć w ten sposób podaż, co doprowadzi do wzrostu gospodarczego. Obniżenie podatków przedsiębiorcom i osobom najbogatszym dzięki pobudzeniu gospodarki i zwiększeniu zatrudnienia doprowadzi do przenikania bogactwa do biedniejszych warstw społeczeństwa (trickle-down effect).

Ekonomia podaży Działania: zwiększenie wydajności, oszczędzania i inwestowania zwiększenia podaży przez skłanianie przedsiębiorców do wzrostu produkcji i inwestycji pobudzenie oszczędności, powiększenie zasobów kapitału i ułatwienie dostępu do nich ludziom interesu. Wymóg stabilnej podaży pieniądza jako ważny czynnik polityki propodażowej Istotne znaczenie ma racjonalna polityka fiskalna. Wysokie podatki wpływają hamująco na poziom aktywności gospodarczej, wzrost zatrudnienia, na proces akumulacji kapitału. Krzywa Laffera.

Krzywa Laffera Przychód z podatków Ile wynosi t*? Maksymalny przychód z podatków Krzywa Laffera t* 1 Stopa podatkowa Wysokie podatki wpływają hamująco na poziom aktywności gospodarczej, wzrost zatrudnienia, na proces akumulacji kapitału.

Poszukiwanie nowych impulsów dla ekonomicznej polityki Społeczna nauka Kościoła (SNK) solidaryzm społeczny (spójność społeczna, przestrzenna i ekonomiczna), - komunitaryzm Welfare State – państwo dobrobytu Nowa Ekonomia Instytucjonalna 17

Solidaryzm twórcy: E. Durkheim, L. Duguit, solidaryzm wyrósł jako opozycja do liberalizmu, któremu zarzucono przekładanie interesów jednostki nad interesy społeczeństwa jako całości, a nie akceptuje marksistowskich zasad socjalizmu 18

Solidaryzm – założenia wyjściowe homo socialis świadomość zbiorowa społeczeństwa (ubi societas, ibi ius) odrzucenie zarówno pozytywizmu, jak i koncepcji prawnonaturalnej (zgodnie z którą prawo obejmuje tylko i wyłącznie te normy prawa pozytywnego, które pozostają w zgodzie z ustanowionymi przez absolutny autorytet (tj. przez Boga, Rozum, etc.) normami moralnymi lub innymi, dającymi się wywieść z przyjętych przez ten autorytet ocen ) solidarność jako konieczność społeczna państwo jako zjawisko wtórne wobec społeczeństwa 19

Społeczna nauka Kościoła SNK Encykliki papieskie Rerum novarum 1891 Quadragesimo anno 1931 Mater et magistra 1961 Pacem in terris 1963 Gaudum et spes 1965 Populorum Progresio 1967 Laborem exercens 1981 Solicitudo rei socialis 1987 Centisimus annus 1991 20

Rola państwa RERUM NOVARUM LEON XIII akceptacja liberalizmu ograniczone interwencje państwa państwo ma pilnować przestrzegania prawa i  poszanowania własności prywatnej QUADRAGESIMO ANNO PIUS XII wolna konkurencja musi podlegać pewnym regulacjom

c.d. MATER ET MAGISTRA JAN XXII korzyści jednostek muszą być harmonizowane z dobrem powszechnym powinna istnieć współpraca pomiędzy krajami płace powinny być dostosowane do cen towarów rejony rolnicze powinny być pod szczególną opieką PACEM IN TERRIS JAN XXIII zabezpieczenia socjalne w przypadku choroby, bezrobocia w razie potrzeby państwo ma zapewnić zasiłki powszechny dostęp do nauki

c.d. POPULUM PROGRESSIO PAWEŁ VI państwo powinno wspomagać rozwój krajów ubogich harmonizacja działań dla zapewnienia rozwoju OCTOGESIMA ADVENIENS należy ustanowić prawodawstwo zapobiegające dyskryminacji płciowej i rasowej LABOREM EXERCENS JAN PAWEŁ II państwo powinno przeciwdziałać bezrobociu ma obowiązek wypłacać zasiłki

SOLLICITUDO REI SOCIALIS - J.P. II CENTESIMUS ANNUS - J.P. II c.d. musi zapewnić bezpłatną bądź tanią opiekę zdrowotną SOLLICITUDO REI SOCIALIS - J.P. II państwo musi chronić prawa do życia w każdej fazie istnienia CENTESIMUS ANNUS - J.P. II należy ograniczyć prawa pracodawców w celu ochrony pracowników powinno się dbać o środowisko naturalne

Ordoliberalizm i społeczna gospodarka rynkowa połączenie modelu gospodarki wolnorynkowej z nowoczesnym i sprawnym systemem zabezpieczeń społecznych - Walter Eucken, RFN, 1948 – L. Erhardt: zagwarantowanie wolności indywidualnej – własność prywatna, swoboda wyboru zawodu, dysponowania majątkiem, prowadzenia działalności gospodarczej system gospodarczy oparty na konkurencji odbudowa więzi społecznych – rodzina, parafia, sąsiedztwo, gmina, środowisko zawodowe interwencja państwa dla wyeliminowania nadużyć wolności (monopole) zasada ugody społecznej i solidarności społecznej między ludźmi 25

Ordoliberalizm i społeczna gospodarka rynkowa System podatkowy i świadczeń socjalnych powinien gwarantować minimum egzystencji jednostkom niezdolnym do pracy, ale nie powinien tłumić inicjatywy jednostki i poczucia jej odpowiedzialności za siebie. Państwo powinno też wyrównywać szanse w zakresie dostępu do oświaty, kultury i służby zdrowia. Zasady wsparcia przez państwo: subsydiarność (pomocniczość) – państwo powinno działać wyjątkowo, tylko tam, gdzie nie wystarczają działania samej jednostki, jej rodziny i społeczności lokalnej. Zasada przejęta ze społecznej nauki Kościoła katolickiego. ekwiwalentność – równowaga między świadczeniem dostarczanym jednostce, a jej wkładem własnym, np. składką na ubezpieczenie społeczne. 26

Społeczna gospodarka rynkowa w Polsce „Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej.” konstytucyjne zasady ustroju gospodarczego Polski (art. 20 Konstytucji RP) 27

Czy o taki rozwój zabiegamy? 28

Teorie neoklasyczne Neoliberałowie (1) Bronili zasad wolnego rynku, Popierali zwiększenie swobody działania prywatnych przedsiębiorców i obywateli (redukcja zasięgu sektora publicznego) Przeciwstawiali się działaniom związków zawodowych, które poprzez nacisk na zwiększenie płac, przyczyniały się do zwiększenia bezrobocia,

Neoliberałowie (2) Krytykowali ingerencję państwa w życie i postępowanie obywateli, sprzeciwiali się np.: Mieszaniu się państwa w sprawy gospodarcze, Programom społecznej pomocy państwa, Państwowej kontroli środków żywności, lekarstw i narkotyków, Nakazowi zapinania pasów podczas jazdy samochodem, Obowiązkowi szkolnemu,

pojęcia związane z liberalizmem - racjonalizm antropocentryzm trójpodział władzy utylitaryzm społeczeństwo obywatelskie społeczeństwo otwarte libertarianizm, homo oeconomicus, homo socialis

Racjonalizm Racjonalizm (łac. ratio – rozum; rationalis – rozumny, rozsądny) – filozoficzne podejście w epistemologii zakładające możliwość dotarcia do prawdy z użyciem samego rozumu z pominięciem doświadczenia, poprzez stworzenie systemu opartego na aksjomatach, z których poprzez dedukcję można wywieść całość wiedzy. Racjonalizm w nowożytnej filozofii wywodzi się od Kartezjusza. W anglosaskiej tradycji filozoficznej bywa nazywany racjonalizmem kontynentalnym.

Antropocentryzm Antropocentryzm (z gr. anthropos - człowiek i łac. centrum - środek) - pogląd filozoficzny i religijny, według którego człowiek stanowi centrum i cel wszechświata.

Utylitaryzm Utylitaryzm (łacińskie utilis – użyteczny) – postawa zwana też filozofią zdrowego rozsądku, kierunek etyki zapoczątkowany w XVIII wieku, wg którego najwyższym dobrem jest pożytek jednostki lub społeczeństwa, a celem wszelkiego działania powinno być „największe szczęście największej liczby ludzi".

Libertarianizm Libertarianizm - filozofia oraz styl politycznego myślenia postulujący nieograniczoną swobodę dysponowania własną osobą (samoposiadanie) i własnością, o ile tylko postępowanie to nie ogranicza swobody dysponowania swoją osobą i własnością komuś innemu (wedle zasady: wolność twojej pięści musi być ograniczona bliskością mojego nosa lub twoja wolność kończy się tam gdzie zaczyna moja). Fundamentem libertarianizmu jest aksjomat nieagresji czyli nienaruszania wolności innych.

Homo oeconomicus Homo oeconomicus (łac. człowiek ekonomiczny, człowiek racjonalny) - koncepcja jednostki zakładająca, że człowiek jako istota działająca racjonalnie dąży zawsze do maksymalizacji osiąganych zysków i dokonywania wyborów ze względu na wartość ekonomiczną rezultatów tych wyborów. W potocznym rozumieniu homo oeconomicus to człowiek działający zgodnie z tą zasadą.

Homo socialis Homo socialis - (łac. człowiek społeczny) człowiek czuje się dobrze, kiedy wychowuje się, rozwija, pracuje wśród innych i z innymi. Samotność jest dla niego przykra a izolacja jest dla niego karą.

Monetaryzm (1) Friedman, A. Metzler, D. Laidler. Podstawowy wpływ na kształtowanie polityki ekonomicznej mają: długookresowa stabilność gospodarki wymagająca nienaruszania mechanizmu rynkowego; polityka pieniężna zapewniająca równowagę na rynkach finansowych i bezinflacyjną podaż pieniądza

Monetaryzm (2). pieniądz wpływa na zmiany sytuacji gospodarczej w czasie; podaż pieniądza jest głównym czynnikiem wpływającym w krótkim okresie na wielkość PNB, natomiast w długim okresie wpływa ona głównie na ceny. Założenia: wzrost podaży pieniądza jest podstawowym czynnikiem kształtującym tempo wzrostu nominalnego PNB ceny i płace są względnie giętkie sektor prywatny jest stabilny

Milton Friedman Jaki związek z polityką gospodarczą mają jego słowa? „ Jestem za legalizacją narkotyków i prostytucji. Powinny być one traktowane tak, jak obecnie odnosimy się do alkoholu. Ludzie powinni mieć możliwość swobodnego nabywania narkotyków, lecz poczucie odpowiedzialności winno ich powstrzymywać przed czynieniem szkód innym. Wiem, że narkotyki są okropne i wyrządzają ogromne szkody, jednak zakaz ich posiadania wyrządza jeszcze większe.”

Nowa ekonomia klasyczna (teoria racjonalnych oczekiwań) Uczestnicy rynku formułują swoje oczekiwania na temat przyszłości, łącznie z przyszłą polityką, w oparciu o informacje minione, obecne i przewidywane w okresie przyszłym. Państwo powinno skupiać się na rozwiązaniach nie naruszających mechanizmu rynkowego, sprzyjających utrzymaniu stabilności cen i wzrostu podaży. Kwestionuje ona wszelki sens prowadzenia polityki ekonomicznej poza stabilizacyjnymi działaniami rządu i na rzecz minimalizacji zmian wydatków publicznych, rozmiarów emisji pieniądza i podatków.

welfare state – państwo dobrobytu krytyka założeń tradycyjnego liberalizmu, opartego na koncepcji państwa jako „stróża nocnego” i „rządu minimum” państwo jako gwarant porządku i bezpieczeństwa obrotu poszanowanie własności prywatnej 42

welfare state liberalną koncepcję „państwa negatywnego” (non facere) przekształcono w koncepcję „państwa pozytywnego” (facere) Ewolucja obejmowała wzrost znaczenia socjaldemokratycznych koncepcji rozwoju, oraz dominującą rolę interwencjonizmu państwowego

(współdziałanie przedsiębiorstw państwowych i kapitału prywatnego) welfare state mieszana ekonomika (współdziałanie przedsiębiorstw państwowych i kapitału prywatnego) planowanie w gospodarce ubezpieczenia społeczne walka z dyskryminacją opieka społeczna

Nowa Ekonomia Instytucjonalna Instytucje w ramach N.I.E. postrzega się jako reguły gry kształtujące relacje pomiędzy różnymi podmiotami w procesie gospodarowania. Struktury instytucjonalne odnoszą się do różnych norm, które wpływają na zachowanie ludzi jako podmiotów gospodarczych, które wyznaczają zasady postępowania.

Nowa Ekonomia Instytucjonalna większość z tego co ludzie robią jest regulowane przez instytucje danego społeczeństwa; instytucje tworzą "arenę", na której ludzie starają się realizować swoje cele; instytucje wyznaczają ramy ludzkich działań w wymiarze: możesz, nie możesz, powinieneś, musisz itd.; instytucje stwarzają więc szanse ale i ograniczenia;

Nowa Ekonomia Instytucjonalna ludzie manipulują instytucjami, realizując swoje cele. Instytucje nie determinują więc działań ludzkich w sposób jednoznaczny; instytucje nadają szczególny sens i ciągłość działaniom człowieka; umożliwiają też przewidywalność jego zachowań; z instytucjami związane jest pojęcie kontroli i regulacji

KONSENSUS WASZYNGTOŃSKI jest dokumentem przedstawionym przez Jamesa Williamsona pod koniec lat osiemdziesiątych w USA. początkowo był opracowany w celu zastosowania w krajach Ameryki Łacińskiej, jednak później rozciągnięto go na inne kraje, przechodzące trudności gospodarcze lub znajdujące się w procesie transformacji systemowej. również Polska, przechodząc transformację korzystała z jego założeń. dokument ten stał się teoretyczną podstawą poprawnie prowadzonej i zalecanej polityki gospodarczej państwa. Konsensus do dnia dzisiejszego jest kanonem polityki gospodarczej propagowanej przez MFW oraz Bank Światowy. jest on zgodny z Paktem Stabilności i Wzrostu uchwalonym w 1997 roku.

DEKALOG KONSENSUSU (cel: zapewnienie stabilnego i zrównoważonego wzrostu i rozwoju gospodarczego) Utrzymanie dyscypliny finansowej Ukierunkowanie wydatków publicznych na dziedziny, które gwarantują wysoką efektywność poniesionych nakładów i przyczyniają się do poprawy struktury podziału dochodów Reformy podatkowe ukierunkowane na obniżanie krańcowych stóp podatkowych i poszerzanie bazy podatkowej Liberalizacja rynków finansowych w celu ujednolicenia stóp procentowych Utrzymywanie jednolitego kursu walutowego na poziomie gwarantującym konkurencyjność Liberalizacja handlu Likwidacja barier dla zagranicznych inwestycji bezpośrednich Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych Deregulacja rynków w zakresie wchodzenia na rynek i wspierania konkurencji Gwarancja praw własności