SCHYŁEK ŚREDNIOWIECZA / emancypacja polityki / Zajęcia IV – dr I.Barwicka-Tylek SCHYŁEK ŚREDNIOWIECZA / emancypacja polityki / Awerroizm łaciński. Św. Tomasz (1225-1274). Marsyliusz z Padwy (ok.1275-1342/3).

PRZEMIANY SPOŁECZNO-POLITYCZNE wyłom w stabilnej strukturze średniowiecza: miasta i uniwersytety; zróżnicowanie w ramach istniejącej hierarchii (nowe warstwy społeczne); rozwój monarchii narodowych (koniec uniwersalizmu): rola prawa rzymskiego (rex est imperator in regno suo); początki parlamentaryzmu (Anglia: Wielka Rada – 1265; Francja: Stany Generalne – 1302); monarchia stanowa (uprawnienia władcze dzielone między króla i zgromadzenia stanowe – gł. kwestie podatkowe) w miejsce monarchii feudalnej (decydują osobiste więzi senioralne).

„Odkrycie” Arystotelesa pytanie: jak uzyskać dostęp do prawdy (wiedzy)? - propozycja św. Augustyna (por. Platon) TEOLOGIA (narzędziem poznania wiara) FILOZOFIA (narzędziem poznania rozum) - awerroizm łaciński (XII/XIII w.; Ibn Ruszd, Siger z Brabantu) FILOZOFIA - rozum TEOLOGIA - wiara marginalizacja politycznej roli Kościoła (wiedza=władza) koncepcja „podwójnej prawdy”

„Odkrycie” Arystotelesa – c.d. św. Tomasz z Akwinu – Arystoteles „ochrzczony” FILOZOFIA – rozum ludzki „margines” dla filozofii: znaczna część zagadnień politycznych i prawnych (por. dalej) TEOLOGIA - wiara „margines” dla religii: dogmaty część wspólna – wiedza o świecie dostępna zarówno dzięki aktywności indywidualnego rozumu, jak też dana dzięki objawieniu (m.in. istnienie Boga!)

PRAWO: św. Tomasz vs. Marsyliusz z Padwy PRAWO WIECZNE TREŚĆ + SANKCJA PROCEDURA – kto tworzy prawo: PRAWODAWCA PRAWO STANOWIONE „BRZYTWA” OCKHAMA: nie mnożyć bytów ponad potrzebę PRAWO NATURALNE (3 skłonności naturalne) „czyń dobrze, unikaj zła” średniowieczne rozumienie tyranii (uzurpacja władzy, ale także „złe” rządy) FORMA TREŚĆ + SANKCJA PROCEDURA – kto tworzy prawo: PRAWODAWCA PRAWO STANOWIONE „BRZYTWA” OCKHAMA: nie mnożyć bytów ponad potrzebę PRAWO NATURALNE (3 skłonności naturalne) „czyń dobrze, unikaj zła” średniowieczne rozumienie tyranii (uzurpacja władzy, ale także „złe” rządy) ROZUM wnioski z prawa naturalnego niesprzeczne z prawem naturalnym – odpowiedź na pytanie: jakie prawo WOLA prawo oporu wobec tyranii (ograniczone) LUD suwerenem pierwotnym

Św. Tomasz – myśl polityczna główne dzieła: Suma teologiczna; Suma przeciwko poganom; O królowaniu (De regno); człowiek = istota społeczna dążąca do poznania Boga (por. Arystoteles); władza pochodzi od Boga, ale ustrój określają ludzie; cel państwa: dobro ogółu (władza „pomaga” w realizacji dobra i wspomaga cnotę obywateli – por. św. Augustyn); moralność zwierzchnia wobec polityki (ostatecznym celem zbawienie); problem niezmienności prawa naturalnego i zmienności prawa stanowionego (własność prywatna).

Św. Tomasz – myśl polityczna c.d. hierarchia i zgoda stanów: ordo i pax; struktura społeczna – kryterium majątkowe (por. Arystoteles): optimates (feudałowie świeccy i duchowni); populus honorabilis (na tyle bogaci, by nie pracować); populus villis (biedni, świadczący swoją pracę innym). najlepszy ustrój: monarchia (ograniczona; por. ustrój mieszany); nauka o tyranii – tyran to uzurpator (por. Grecja), ale także „zdegenerowany” król (namaszczony przez Boga – problemy z egzekwowaniem prawa poddanych do oporu wobec tyranii).

Marsyliusz z Padwy – myśl polityczna dzieła: Obrońca pokoju (Defensor pacis); Obrońca mniejszy (Defensor minor); rozdział sfery politycznej i religijnej (por. awerroizm); cel państwa: interes/korzyść wspólnoty, rozumiany jako suma interesów obywateli (ale to jeszcze nie indywidualizm!); Kościół to dobrowolna wspólnota wiernych – jedna z instytucji życia publicznego (zapowiedź kościoła narodowego), istniejąca z woli obywateli (por. koncyliaryzm).

Marsyliusz z Padwy – myśl polityczna c.d. SUWERENNOŚĆ LUDU treścią suwerenności STANOWIENIE PRAWA DEMOKRACJA najlepszym ustrojem (ale nie jedynym dobrym – decyduje wola ludu, a nie zdanie Marsyliusza ) silny monolityczny rząd (skuteczność egzekwowania praw) + ARGUMENTY: 1. Nikt nie będzie krzywdził sam siebie (więc prawo stanowione przez większość jest najlepsze z możliwych). 2. Ludzie chętniej słuchają praw, które sami sobie przypisali (łatwiej zagwarantować praworządność).

PYTANIA POD ROZWAGĘ  Dzieła którego z omawianych filozofów powinny znaleźć się w podręcznej biblioteczce każdego Robin Hooda? Jakie dostrzegasz zalety i wady alternatywnego rozstrzygania zagadnień prawnych przez św. Tomasza i Marsyliusza? Czy któreś z tych ujęć można uznać dzisiaj za dominujące?