S ł awomir Ł odzi ń ski Wprowadzenie do socjologii zró ż nicowania kulturowego i mniejszo ś ci (semestr zimowy, ś rody, godz , sala 401) wyk ł ad nr 9

1. Uznanie ró ż norodno ś ci – prawa mniejszo ś ci narodowych: rozumienie mniejszo ś ci: liczebno ść, nie-dominuj ą ca pozycja w spo ł ecze ń stwie, kulturowa odr ę bno ść (narodowe/ etniczne cechy odr ę bno ś ci), obywatelstwo, a tak ż e autochtoniczno ść (od kiedy s ą ?); ró ż norodno ść sytuacji mniejszo ś ci; trudno ść ochrony - nale żą do spraw wewn ę trznych danego kraju, jak i mi ę dzynarodowych. ewolucja ochrony mniejszo ś ci (stary problem nowej Europy): ró ż norodno ść nie jako anomalia, lecz zwyczajny stan rzeczy w pa ń stwie/spo ł ecze ń stwie; prawa mniejszo ś ci po 1989 r. jako nowa ortodoksja w polityce; prawa mniejszo ś ci - od gwarancji (w okresie mi ę dzywojennym) do obecnych mi ę dzynarodowych praw mniejszo ś ci: semantyka s ł owa gwarancje i prawa, co to znaczy mie ć prawa?; zakres praw: równo ść wobec prawa i zakaz dyskryminacji plus specjalne ś rodki dla mniejszo ś ci (prawa mniejszo ś ci); prawa indywidualne i zbiorowe (grupowe, kolektywne), realizacja wespó ł z innymi cz ł onkami mniejszo ś ci; procedury realizacji tych praw (normatywne uznanie praw, a ich realizacja).

2. Historia ochrony mniejszo ś ci narodowych w Europie: zarys historii - mniejszo ś ci religijne i nast ę pnie - narodowe; okres mi ę dzywojenny i Liga Narodów: traktaty i deklaracje, mechanizmy kontrolne, procedura górno ś l ą ska; przyczyny niepowodze ń ochrony. okres powojenny 1945 – 1989 r.: Powszechna Deklaracja Praw Cz ł owieka 1948 r.; organy ONZ: Komisja Praw Cz ł owieka oraz Podkomisja ds. Zapobiegania Dyskryminacji i Ochrony Mniejszo ś ci, Mi ę dzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966 r. sporne problemy mi ę dzynarodowej ochrony prawnej mniejszo ś ci narodowych: brak definicji mniejszo ś ci narodowej; znaczenie regulacji mi ę dzynarodowych i suwerenno ść pa ń stwa; pi ę trowo ść ochrony: prawo wewn ę trzne, umowy dwustronne, systemy subregionalne, system regionalny, system ponadregionalny, system globalny. trudno ś ci polityczne: idea pa ń stwa narodowego (suwerenno ść i integracja), obawy przed samostanowieniem, trudno ś ci w realizacji ochrony.

3. System globalny - ochrona mniejszo ś ci narodowych w ONZ: system ochrony praw cz ł owieka (HR); Deklaracja Praw Cz ł owieka (1948); artyku ł 27 Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych (1966): W pa ń stwach, w których istniej ą mniejszo ś ci etniczne, religijne lub j ę zykowe, osoby nale żą ce do tych mniejszo ś ci nie mog ą by ć pozbawione prawa do w ł asnego ż ycia kulturalnego, wyznawania i praktykowania w ł asnej religii oraz do pos ł ugiwania si ę w ł asnym j ę zykiem wraz z innymi cz ł onkami tej grupy. naruszenia tego artyku ł u mog ą by ć dla obywateli pa ń stw, które ratyfikowa ł y Protokó ł Fakultatywny, przedmiotem skargi indywidualnej przed Komitetem Praw Cz ł owieka ONZ. Deklaracja ONZ Praw Osób Nale żą cych do Mniejszo ś ci Narodowych lub Etnicznych, Religijnych i J ę zykowych (1992); Wysoki Komisarz ONZ do spraw Praw Cz ł owieka.

4. Inne dokumenty (konwencje) ONZ dotycz ą ce ochrony mniejszo ś ci narodowych: Konwencja przeciwko Dyskryminacji w Edukacji UNESCO (1960); Mi ę dzynarodowa Konwencja w Sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Rasowej (1966); Konwencja Praw Dziecka (z 1989); Konwencja Mi ę dzynarodowej Organizacji Pracy nr 111 w sprawie dyskryminacji w zakresie zatrudnienia i wykonywania zawodu; Konwencja nr 169 o ochronie ludno ś ci autochtonicznej; mechanizmy kontrolne w ramach ONZ: raporty Sekretarz Generalnego ONZ i Rezolucje Zgromadzenia Ogólnego; mechanizmy prewencyjne (telegramy Sekretarz Generalnego, apele, odezwy, skargi, dochodzenia, wizyty na miejscu, tzw. oferta dobrych us ł ug, publiczne pot ę pienie); powo ł ywanie specjalnych sprawozdawców i grup roboczych; dzia ł ania kompensacyjne (udzielanie pomocy, naprawianie szkód itp.); procedura sprawozdawcza pa ń stw na temat przestrzegania praw cz ł owieka na ich terytorium; Mi ę dzynarodowy Trybuna ł Karny ds. Zbrodni w b. Jugos ł awii i Rwandzie oraz Mi ę dzynarodowy Trybuna ł Karny.

5a. Ochrona mniejszo ś ci w ramach OBWE (KBWE): Dokument Spotkania Kopenhaskiego w Sprawie Ludzkiego Wymiaru KBWE (1990); Urz ą d Wysokiego Komisarza OBWE do Spraw Mniejszo ś ci Narodowych (1992). 5b. Ochrona mniejszo ś ci w ramach Unii Europejskiej (Wspólnot Europejskich): dzia ł ania ( ś rodki) UE dotycz ą ce mniejszo ś ci i j ę zyków mniejszo ś ciowych; ochrona mniejszo ś ci w ramach stosunków zewn ę trznych Unii Europejskiej; ochrona mniejszo ś ci narodowych jako kryteria akcesji nowych cz ł onków; Pakiet anty-dyskryminacyjny: Artyku ł 13 Traktatu Amsterdamskiego stanowi, ż e Bez uszczerbku dla innych postanowie ń niniejszego Traktatu oraz w granicach uprawnie ń nadanych niniejszym Traktatem Wspólnocie, Rada dzia ł aj ą c jednomy ś lnie na wniosek Komisji i po porozumieniu z Parlamentem Europejskim mo ż e podj ąć dzia ł anie zwalczaj ą ce dyskryminacj ę w oparciu o p ł e ć, pochodzenie rasowe lub etniczne, religi ę lub wierzenia, inwalidztwo, wiek lub orientacj ę seksualn ą. Dyrektywa Rady w sprawie ustanowienia ogólnych ram równego traktowania przy zatrudnieniu i pracy (2000 r.); Dyrektywa Rady w sprawie zasady równego traktowania osób bez wzgl ę du na pochodzenie rasowe lub etniczne (Dyrektywa 2000/43/EC Rady).

6. Ochrona mniejszo ś ci narodowych w ramach Rady Europy Europejska Konwencja Praw Cz ł owieka i Podstawowych Wolno ś ci z 4 listopada 1950 r. wraz z Protoko ł ami Dodatkowymi: Protokó ł Dodatkowy nr 12: Wprowadza on w art. 1 ogólny zakaz dyskryminacji osób przez w ł adze publiczne z wszelkich przyczyn: 1. Korzystanie z ka ż dego prawa przewidzianego w prawie powinno by ć zapewnione bez dyskryminacji wynikaj ą cej z takich powodów, jak p ł e ć, rasa, kolor skóry, j ę zyk, religia, przekonania polityczne lub inne, pochodzenie narodowe lub spo ł eczne, przynale ż no ść do mniejszo ś ci narodowej, maj ą tek, urodzenie lub z jakichkolwiek innych przyczyn. 2. Nikt nie mo ż e by ć dyskryminowany przez jakiekolwiek w ł adze publiczne z któregokolwiek z powodów wymienionych w ust ę pie 1. Europejska Karta J ę zyków Regionalnych i Mniejszo ś ciowych (1992); Konwencja Ramowa Rady Europy o Ochronie Mniejszo ś ci Narodowych (1995); Europejska Komisja Przeciwko Rasizmowi i Nietolerancji; Komisarz Praw Cz ł owieka Rady Europy.

7. Model ochrony praw osób nale żą cych do mniejszo ś ci narodowych w Europie: Konwencja Ramowa Rady Europy o Ochronie Mniejszo ś ci Narodowych (1995); rozumienie terminu mniejszo ść narodowa i dylematy zwi ą zane z definicj ą prawn ą tego poj ę cia; prawa szczególne osób nale żą cych do mniejszo ś ci narodowych: równo ść wobec prawa i zakaz dyskryminacji (typy dyskryminacji, sposoby przeciwdzia ł ania, rola organizacji pozarz ą dowych); prawa kulturalne; prawa o ś wiatowe; prawa wyznaniowe; prawa j ę zykowe; prawo do udzia ł u w sprawach publicznych granice korzystania z praw mniejszo ś ci (zasady bezpiecze ń stwa); instytucje kontrolne. integracja mniejszo ś ci w pa ń stwie/spo ł ecze ń stwie wi ę kszo ś ciowym.

8. Federalistyczna Unia Europejskich Grup Narodowo ś ciowych (1949): mniejszo ś ci jako grupy zagro ż one; ochrona mniejszo ś ci jako problem etyczny dla pa ń stwa (demokracji); ochrona mniejszo ś ci jako problem ogólno-europejski; zadania: analiza sytuacji prawnej i warunków ż ycia mniejszo ś ci narodowych w Europie; oddzia ł ywanie na rz ą dy europejskie; wspieranie dzia ł a ń na rzecz integracji Europy; aktywno ść na forum Rady Europy; jednoczenie ś rodowisk mniejszo ś ci w Europie. siedziba: Flensburg (RFN, kraj zwi ą zkowy: Szlezwik-Holsztyn); czasopismo Europa Ethnica.

9. Podsumowanie - generalne zasady ochrony mniejszo ś ci narodowych: trzy zakazy i jedne nakaz: zakaz wykluczania mniejszo ś ci; zakaz asymilacji mniejszo ś ci; zakaz dyskryminacji; nakaz integracji mniejszo ś ci w ramach spo ł ecze ń stwa. wprowadzenie tych zasad w ż ycie: uzna ć mniejszo ś ci oraz ich obecno ść jako pe ł noprawnych grup w spo ł ecze ń stwie; chroni ć ich to ż samo ść, co wymaga nie tylko tolerancji, ale równie ż bardziej pozytywnego nastawienia pa ń stwa i spo ł ecze ń stwa; stworzy ć warunki (g ł ównie finansowe i instytucjonalne) dla mo ż liwo ś ci rozwoju to ż samo ś ci mniejszo ś ci. idea ł to spo ł ecze ń stwo dla wszystkich; czy istnieje europejski model ochrony praw mniejszo ś ci?