Sławomir Łodziński Zakład Socjologii Ogólnej Instytut Socjologii UW Kulturowe podstawy życia społecznego (I) (WDS 2008/2009 nr 5)

Kulturowe podstawy życia społecznego (I) (WDS 2008/2009 nr 5) Przykład: problematyka „grup społecznych”; przykład - słuchacze Radia Maryja (CBOS, Warszawa sierpień 2008): Radio Maryja jako instytucja; kto słucha radia Maryja?; zbiorowość słuchaczy Radia Maryja; z jakimi postawami społecznymi wiąże się słuchanie Radia Maryja? próba interpretacji socjologicznej: kształtowanie się „prawicy religijnej” w Polsce; czy istnieje baza społeczna dla „prawicy religijnej”?; Kościół katolicki w życiu publicznym – przejście od modelu „nieobecności” do modelu „obecności” wiary w życiu publicznym.

Kulturowe podstawy życia społecznego (I) (WDS 2008/2009 nr 5) 2. Wprowadzenie do rozumienia pojęcia „kultury”: kultura jako sposób życia jednostek i grup społecznych - jest to cecha społeczeństwa; kultura a społeczeństwo (są ze sobą ściśle związane) – kultura kształtuje życie społeczne i nadaje mu odpowiednią strukturę; studia nad kulturą jako badanie obowiązujących wartości, jakie każdy z nas przyznaje im w „narracji/ach” życia codziennego (inaczej, „studiowanie obowiązujących wartości”). kultura jako „ludzki wynalazek”: kultura a natura (opozycja); antropogeneza i nabywanie kultury: kultura jako mechanizm adaptacyjny (mechanizm „walki o byt” i przetrwanie) i środek zaspokojenia potrzeb; opanowywanie popędów człowieka; kultura powstała z zabawy oraz z pragnienie naśladownictwa.

Kulturowe podstawy życia społecznego (I) (WDS 2008/2009 nr 5) 3. Właściwości socjologicznego (antropologicznego) rozumienie kultury: rozumienie „kultury”: wartościujące (związek z ewolucjonizmem oraz jako „kultura człowieka”, bliskie sferze estetycznej); nie wartościujące (jako zespół zjawisk, które mogą być opisywane i analizowane, ale nigdy nie wartościowane). rozumienie kultury: atrybutywne (jako cecha stała – atrybut życia ludzi – człowieka generalnie); dystrybutywne (jako zbiór cech i zjawisk występujących w określonej zbiorowości). kultura jako społeczne „ćwiczenie pamięci i zapominania”; kultura a wolność człowieka (etyczne aspekty tego pojęcia); współczesne wyzwanie badawcze: różnorodność kulturowa w społeczeństwie oraz rozpad „kanonu kultury”.

Kulturowe podstawy życia społecznego (I) (WDS 2008/2009 nr 5) 4. Definicje kultury (przykłady): kultura to całościowy sposób życia charakterystyczny dla danej zbiorowości, na który składa się wszystko to, co ludzie „robią, myślą i posiadają” jako członkowie społeczeństwa (inaczej, kultura to społeczne „zwyczaje serca” – Robert Bierstedt); przykładowe definicje (socjologiczne i antropologiczne) kultury: Ralph Linton: „kultura jest konfiguracją wyuczonych zachowań i ich rezultatów, których elementy składowe są podzielane i przekazywane przez członków danego społeczeństwa”; Stefan Czarnowski: „kultura to całokształt zobiektywizowanych elementów dorobku społecznego, wspólnych szeregowi grup i z racji swej obiektywności ustalonych i zdolnych rozszerzać się przestrzennie”; Bronisław Malinowski: „kultura jest całością złożona z częściowo autonomicznych, częściowo współzależnych instytucji”.

Kulturowe podstawy życia społecznego (I) (WDS 2008/2009 nr 5) 5. Cechy charakteryzujące kulturę (podejście antropologiczne) – kultura jest: „ponadjednostkowa” (kultura jako „twór zbiorowy”/społeczny, ważny problem – kultura a jednostka); „zorganizowana” (tworzy ona system/całość, granice kultury i ich przekraczanie); „regularna” (w znaczeniu częstotliwości wzorów, powtarzalna), zachowania kulturowe są akceptowane i powszechnie stosowane: odchylenia od „regularności” kulturowej („normalności”) to dewiacje. „prawidłowa” (czyli odpowiada za spójność ładu społecznego, kultura tworzy się i zmienia według pewnych praw i regularności); „wyuczalna” (nauka kultury – enkulturacja, sposoby uczenia i przekazywania kultury – rodzina, szkoła, media, znaczący „inni”); ”zmienna” i „dynamiczna” (wymiar czasowy kultury: kultura przekształca się w czasie, jej trwałość i zmienność , kanon kultury).

Kulturowe podstawy życia społecznego (I) (WDS 2008/2009 nr 5) 6. Treść (elementy) kultury, czyli wiedza kulturowa:  - „wartości”, czyli idee określające, co uchodzi za ważne, wartościowe i pożądane w danym społeczeństwie (kulturze): - odczuwane (zinternalizowane); - uznawane; - realizowane; - wartości a „sacrum” i światopogląd. normy”, czyli reguły zachowań zawierające wartości danej kultury („przepustka” do świata społecznych konwencji): zwyczajowe, moralne, prawne, sankcje (ich stosowanie jest związane z nagrodami i karami); właściwa danej kulturze konfiguracja wartości i norm to „ład aksjonormatywny” (tworzy ona z grupy społecznej - wspólnotę kulturową). wzory kultury – sposoby myślenia, reagowania i odczuwania w danym społeczeństwie („idealne” i rzeczywiste/ jawne i ukryte).

Kulturowe podstawy życia społecznego (I) (WDS 2008/2009 nr 5) 7. Podziały i dziedziny kultury: badanie całości kultury, czy jej wyróżnionych części?; podział: kultura materialna i nie materialna (duchowa); dziedziny kultury według Antoniny Kłoskowskiej: - kultura bytu (produkcja, konsumpcja itp.); - kultura społeczna (stosunki z innymi); - kultura symboliczna (wartości, symbole itp.).  zróżnicowanie kultur – kryteria: - narodowe i terytorialne (regionalne i środowiskowe); - religijne; - chronologiczne; - typ gospodarki i zbiorowości (chłopska); - wiek (młodzieżowa) subkultury (podkultury), kultura alternatywna (kontrkultura) i kultura dominująca;

Kulturowe podstawy życia społecznego (I) (WDS 2008/2009 nr 5) (cdn. 7.) podziały i dziedziny kultury: kultura masowa, popularna i elitarna; kultura globalna oraz pojęcie „metakultury” (Ulf Hannerz): metakultura „podobieństwa” (czyli nowoczesności, życie społeczne jest zorganizowane wokół idei postępu i sprawiedliwości oraz autonomicznych obywateli); metakultura „różnicy” (czyli wielokulturowości, nacisk w życiu społecznym na zachowanie własnej kultury i obrony tożsamości). patrzenie na inne kultury: etnocentryzm (William G. Sumner) - umiarkowany i agresywny. relatywizm kulturowy jako: zasada metodologiczna (akceptowana); światopogląd (tolerancja i jej granice); filozofia człowieka (kulturalizm a powszechniki kulturowe); relatywizm wartości (kryteria „dobra” i „zła”).

Kulturowe podstawy życia społecznego (I) (WDS 2008/2009 nr 5) 8. Typy procesów nabywania kultury (kryteria): stopień przymusu; treść przekazywanych wzorów i wartości; trwałość nabywanych wzorów; stopień funkcjonalności nabywanych wzorów. Margaret Mead - typy procesów nabywania kultury: „postfiguratywny” (kultura "nieocenionych przodków", młodsze pokolenia przyswajają kulturę od pokoleń starszych); „kofiguratywny” (kultura „odnalezionych rówieśników”, współwystępują tutaj wzorce kulturowe młodych i starszych pokoleń, jest to etap przejściowym od kultury „postfiguratywnej” do „prefuguratywnej”); „prefiguratywny” (kultura „zagadkowych dzieci”, młode pokolenie przekazuje wiedzę starszym pokoleniom, charakterystyczna dla społeczeństw nowoczesnych).

Kulturowe podstawy życia społecznego (I) (WDS 2008/2009 nr 5) 9. Badanie kultury w socjologii (polskiej): główny przedmiot to kultura symboliczna i jej związki życiem zbiorowym dwie perspektywy (zróżnicowania społecznego i spójności grupy) – nowe zjawiska: „otwieranie się społeczeństwa”; globalizacja, transkulturowość (dyfuzja kultur); deterytorializacja; zmniejszanie się restrykcyjności wzorów kultury; emancypacja społeczna i kulturowa.  problem kanonu kultury; ”uczestnictwo kulturalne”.