WOBEC IDEI POKREWIEŃSTWA SZTUK MIEJSCE PRZEKAZÓW OBRAZOWYCH I SŁOWNO – OBRAZOWYCH W KULTURZE SYMBOLICZNEJ

CO TO JEST EDUKACJA WIZUALNA? WIZUALNY – OD VISUALIS (łac.)– WZROKOWY, POSTRZEGANY WZROKIEM. WIZUALNY - OD VISUALISATION (ang.)- PRZEDSTAWIENIE CZEGOŚ ZA POMOCĄ OBRAZU.

IKONOSFERA

MIECZYSŁAW PORĘBSKI IKONOSFERA SFERA ZJAWISK FIZYCZNYCH: KSZTAŁTÓW PŁYNNYCH, STAŁYCH, LOTNYCH, (...), EMISJI ŚWIETLNYCH, WIBRACJI AKUSTYCZNYCH, WSZYSTKIEGO, CO SĄ W STANIE WYKRYĆ I UPORZĄDKOWAĆ NASZE... ANALIZATORY ZMYSŁOWE. OBRAZY TO ŚLADY PRZESZŁOŚCI, TO ZNAKI, DZIĘKI KTÓRYM HISTORIA JEST OBECNA WE WSPÓŁCZESNOŚCI. OBRAZY SĄ SPOSOBEM NA KONTAKT Z NASZĄ TRADYCJĄ. IKONOSFERA SZTUKA I INFORMACJA

UNIWERSUM GENERUJĄCE GENEROWANE PRZESTRZEŃ FIZYCZNA: HISTORIA NATURALNA, HISTORIA CZŁOWIEKA – CYWILIZACJA, KULTURA, TECHNOLOGIE, AKSJOLOGIE, INSTYTUCJE ŻYCIA SPOŁECZNEGO. PRZESTRZEŃ SYMBOLICZNA STWORZONA PRZEZ CZŁOWIEKA, WYPEŁNIONA MITAMI I HISTORIAMI.

KULTURA A KULTURA SYMBOLICZNA Z PERSPEKTYWY SOCJOLOGII KULTURY

KULTURA GLOBALNA K. BYTU K. SPOŁECZNA K. SYMBOLICZNA

ZNAKOWY CHARAKTER KULTURY SYMBOLICZNEJ ZNAKI Z. IKONICZNE Z. KONWENCJONALNE Z. PRZYDANE SYGNAŁY OZNAKI Z. WŁAŚCIWE

ZNAKOWY CHARAKTER KULTURY SYMBOLICZNEJ Z. WŁAŚCIWE JĘZYK MOTORYCZNE PLASTYCZNE DŹWIĘKOWE PRZEDMIOTOWE

KULTURA SPOŁECZNA KULTURA SYMBOLICZNA

KULTURA STRUKTURA SPOŁECZNA określa język przekazu przekaz nadawca publiczność motywacje efekty Społeczne usytuowanie nadawcy Społeczne usytuowanie odbiorcy określa funkcje przekazu STRUKTURA SPOŁECZNA

LITERATURA A SZTUKI PLASTYCZNE ...idea pokrewieństwa sztuk do tego stopnia zakorzeniła się w ludzkich umysłach od najdawniejszych czasów, że musi być w niej coś więcej i coś głębszego niż próżna spekulacja, coś, co z uporem wraca i nie daje się łatwo zignorować, jak wszystkie problemy tyczące się źródeł. Praz M., Mnemosyne. Rzecz o powinowactwie literatury i sztuk plastycznych

LEONARDO DA VINCI TRAKTAT O MALARSTWIE POEZJA PRZEZNACZONA JEST DO WYRAŻANIA RZECZY LUDZKICH MALARSTWO SŁUŻY PRZEDSTWIENIU DZIEŁA BOSKIEGO

GOTTHOLD EPHRAIM LESSING LAOKOON, CZYLI O GRANICACH MALARSTWA I POEZJI MALARSTWO JEST SZTUKĄ PRZESTRZENNĄ POEZJA JEST SZTUKĄ CZASOWĄ MALARSTWO JEST DOSKONALSZE OD POEZJI POGLĄDY LESSINGA BYŁY ODOSOBNIONE TWÓRCY OŚWIECENIA NIE KWESTIONOWALI POGLĄDÓW O OBRAZOTWÓTRCZYCH MOŻLIWOŚCIACH POEZJI

Markiewicz H., Obrazowość a ikoniczność literatury ... badania polessingowskie dowiodły, że przedmioty języka poetyckiego nie są dla czytelnika wytworzone „wizualnie”. Ale czytelnik odczuwa swoistość i wartościowość języka oglądowego. Ale ta oglądowość jest tylko potencjalna. Ale w niektórych, ”prawdziwych” obrazach literackich występuje nie tylko oglądowość potencjalna, lecz – obrazy, lub ostrożniej i trafniej mówiąc: coś obrazowego. Ale obrazy te nawet z daleka nie mogą być porównywane z działaniem malarstwa Markiewicz H., Obrazowość a ikoniczność literatury WIEK XX FENOMENOLOGIA ROMANA INGARDENA

LATA SZEŚĆDZIESIĄTE XX WIEKU PRACE: GASTONA BACHELARDA, JACQUES DERRIDY, ROLAND BARTHES’A JULII KRISTEVEJ, MICHELA FOUCAULTA. I N T E R T E K S T U A L N O Ś Ć

Wśród polskich badaczy: Henryk Markiewicz, Michał Głowiński, Stanisław Balbus, Ryszard Nycz.

INTERTEKSTUALNOŚĆ WE WSPÓŁCZESNYCH KONCEPCJACH LITERATUROZNAWCZYCH KULTURA STANOWI SPÓJNY I KOHERENTNY SYSTEM SEMIOTYCZNY, A O ZNACZENIU DECYDUJE KAŻDORAZOWE I CIĄGLE PONAWIANE OŚWIETLANIE GO PRZEZ PRZESTRZEŃ INTERTEKSTUALNĄ.

POTRZEBA DIALOGU

„... „specjalistyczny” izolacjonizm w którejkolwiek z dziedzin – literaturoznawstwa, historii sztuki, muzykologii – jest postawą nie tyle specjalistyczną, co jałową i nie do utrzymania, nie sposób dziś „znać się na swoim”, nie orientując się biegle w tym, „co się dzieje u sąsiadów”, nie sposób zaś się w tym orientować, nie starając się sformułować jakiegoś generalnego, poprawnego metodologicznie, projektu refleksji metadyscyplinarnej, czyli interdyscyplinarnej, aczkolwiek już nie w myśl późnostrukturalistycznych makrostruktur. Po drugie jednak – całkiem na odwrót: nie sposób kusić się o jakiekolwiek płodne i rzetelne refleksje interdyscyplinarne (czy metadyscyplinarne), nie stojąc mocno i rzetelnie na gruncie własnej dyscypliny; tak pod względem teoretycznym, jak i faktograficznym. INTERSEMIOTYCZNOŚĆ. LITERATURA WOBEC INNYCH SZTUK (I ODWROTNIE) STUDIA, RED. S. BALBUS, A. HEJMEJ, J. NIEDŹWIEDŹ

SEMIOLOGIA „SZKOŁA TARTUSKA” – JURIJ ŁOTMAN – POJĘCIE WTÓRNEGO ZNAKU PRZEDSTAWIAJĄCEGO. TEKST JAKO UTRWALONA W DOWOLNYM KODZIE SEKWENCJA ZNAKÓW, KTÓRA POSIADA POCZĄTEK I KONIEC I MA WEWNETRZNĄ STRUKTURĘ.

Badania Seweryny Wysłouch: Literatura i sztuki wizualne – dowodzi istnienia podobnej struktury znaków ikonicznych i językowych oraz podobieństwa procesów intelektualnych, którym podlegają, a co za tym idzie, wedle niej strukturalna wspólnota sztuk ma swoje nie tylko intuicyjne, ale także racjonalne podstawy. Literatura i semiotyka – kody werbalne i wizualne mają podobny status, strukturę i możliwości relacyjne.

W STRONĘ KOMPARATYSTYKI INTERDYSCYPLINARNEJ: Związki między układami słownymi i wizualnymi: współwystępowanie tworzyw, odwołania stematyzowane (całościowe i fragmentaryczne), odwołania w warstwie metaforycznej, ilustracyjność, ekfrastyczność, układ graficzny – tekst jako kompozycja plastyczna.

przedmiotów z wyobrażeniami przedmiotów, wyobrażeń z obrazami, ... tom, który oddajemy w ręce czytelnika, tworzy w gruncie rzeczy skomplikowaną i wielowymiarową sieć wzajemnych powiązań – słów z przedmiotami, przedmiotów z wyobrażeniami przedmiotów, wyobrażeń z obrazami, obrazów z pojęciami i obrazami, gestów z pojęciami, obrazów i wyobrażeń z gestami... U podstaw wszystkich tych powiązań leży podobieństwo – fundament ikoniczności. Bo ikoniczność niejedno ma imię. Żeby zrozumieć jej istotę i żeby ją opisać, trzeba wyjść poza granice własnej dyscypliny... IKONICZNOŚĆ ZNAKU. SŁOWO – PRZEDMIOT – OBRAZ – GEST, RED. E. TABAKOWSKA, UNIVERSTAS, KRAKÓW 2006.

IKONICZNOŚĆ W JĘZYKU TEZA O PRYMARNOŚCI ZNAKU IKONICZNEGO W JĘZYKU. GEST MIMIKA INTONACJA

IKONICZNOŚĆ W DESIGNIE J. Brown Attila J. Brown, Hannibal

IKONICZNOŚĆ W DESIGNIE I. Suppanen, Sofa latający dywan

IKONICZNOŚĆ W REKLAMIE

IKONICZNOŚĆ W PROMOCJI

TWORZY SIĘ WSPÓLNY HORYZONT SEMIOTYCZNY. Wąskie rozumienie ikoniczności zostało odrzucone, sama semiotyka przestała być nauką o znakach i ich znaczeniach, stała się dyscypliną o sposobie przekazywania znaków i ich odczytywania.

HABITUS SYSTEM DEFINICJI PRZYJĘTY PRZEZ JEDNOSTKĘ W WYNIKU UCZESTNICZENIA W ROZMAITYCH SYTUACJACH, OKREŚLAJĄCY KULTUROWY MECHANIZM MODELUJĄCY ODBIÓR. JEDNOSTKA WYTWARZA SWOISTY KAPITAŁ KULTUROWY, DZIĘKI KTÓREMU MOŻE UCZESTNICZYĆ W KULTURZE I ŻYCIU SPOŁECZNYM. KAPITAŁ KULTUROWY JEST ZDOBYWANY W TRAKCIE EDUKCJI. wg. P. Bourdieu

DYDAKTYKA POLONISTYCZNA WOBEC BADAŃ INTERSEMIOTYCZNYCH JAK WYKORZYSTAĆ OMÓWIONE PERSPEKTYWY BADAWCZE W EDUKACJI?

KULTURALIZM Jerome’a Brunera Współczesność stworzyła nowe warunki rozumienia i wartościowania świata. Myślenie człowieka zawsze osadzone jest w jakimś kontekście kulturowym. Człowiek, myśląc i działając, kontaktuje się z innymi, proces ten jest możliwy dzięki używaniu wspólnego kodu kulturowego, tworzy się w ten sposób sieć społecznych zależności, a kultura staje się generatorem znaczeń.

Sprawność nabywania i stosowania umiejętności, wiedzy i sposobów myślenia u ucznia zależy od tego, jak bardzo sprzyjający lub aktywizujący okazuje się kulturowy „ zestaw narzędzi”, którego uczącemu się dostarcza nauczyciel. Symboliczny zestaw narzędzi, oferowany przez kulturę, sam bowiem aktualizuje zdolności ucznia, określając nawet to, czy w ogóle zaistnieją w jakimkolwiek sensie praktycznym. Kulturowe konteksty, które sprzyjają rozwojowi umysłowemu, są głównie i nieuchronnie interpresonalne, ponieważ obejmują wymiany symboliczne i włączają rozmaitość przedsięwzięć realizowanych przez dziecko wspólnie z rówieśnikami, rodzicami i nauczycielami. Bruner J., Kultura edukacji

CESARE RIPA IKONOLOGIA Rodzaj encyklopedii motywów i przedstawień ikonograficznych z erudycyjnym komentarzem autora. Wyobrazić miłość. Namalować nienawiść. Albo choćby pochlebstwo czy gniew lub ... Cierpliwość. Od dawna, jak się zdaje ludzie nie mają już takich problemów, które nurtowały artystę XVI i XVII wieku. Z reklamy księgarni internetowej

CESARE RIPA IKONOLOGIA Głęboka więź między rzeczywistością a pojęciami, funkcje dydaktyczne w ikonice Ripy a oddziaływanie reklamy, potrzeba doświadczenia i wiedzy, potrzeba przywrócenia rozumienia dwuwarstwowości otaczającej nas przestrzeni.

SYMBOL A ALEGORIA SYMBOL – coś obrazowego, coś, czego znaczenie odsyła poza obraz, wymyka się jednoznacznej interpretacji. ALEGORIA – opiera się na sile tradycji, jest racjonalna, osadzona w humanistycznej tradycji kulturowej. Granice wolności w tworzeniu symboli? Działalność symbolizacyjna ograniczona przez świadomość kulturową.

SYMBOL A ALEGORIA RZECZYWISTOŚĆ ZASÓB TRADYCJI ODBIORCA MA DWA PUNKTY ODNIESIENIA: ZASÓB TRADYCJI RZECZYWISTOŚĆ

POTRZEBA OTWARCIA EDUKACJI NA: INTERSEMIOTYCZNOŚĆ, KTÓRA JEST NARZĘDZIEM DO ZROZUMIENIA INTERTEKSTUALNEGO I TRANSTEKSTUALNEGO ŚWIATA KULTURY. HERMENEUTYKĘ, KTÓRA ZAPEWNIA ZNALEZIENIE I ZROZUMIENIE SWOJEGO MIEJSCA W ŚWIECIE.

HERMENEUTYCZNY MODEL LEKTURY Hermeneutyka jest w ostatecznym efekcie osobowościotwórcza, bo dążenie do prawdy spełnia się w człowieku. Ponadto idea dialogowości, naczelna dla hermenutyki, zakłada otwartość, partnerstwo, poszanowanie godności ludzkiej i ludzką solidarność, które charakteryzują relacje podmiotowe. MYRDZIK B., ROLA HERMENEUTYKI W EDUKACJI POLONISTYCZNEJ

INTERSEMIOTYCZNY MODEL LEKTURY Znajomość znaków kultury pomaga pogłębić związki między ludźmi, umożliwia porozumienie oraz ma walor formacyjny, wpływa na tworzony przez jednostkę w sobie obraz świata, wzbogaca ten świat o nowe znaczenia, buduje system wartości.

... kultura rozumiana jako wszechobecna semioza musi być traktowana, po pierwsze, jako system komunikacyjny, skoro dotyczy znaków funkcjonujących między ludźmi, po drugie jako źródło i przedmiot wyzwalający potrzebę szeroko rozumianego dialogu, po trzecie wreszcie, jako system modelujący otaczającą rzeczywistość, wraz z wpisanymi w nią relacjami międzyludzkimi, skoro dostarczając rozmaitych obrazów świata, jest władna decydować o kształcie norm i wzorów tak w odniesieniu do kultury symbolicznej, jak i socjetalnej. Jędrychowska M., Semiotyczne horyzonty kulturowej sprawności komunikacyjnej

ŚWIAT ZNAKÓW I ZNACZEŃ INFORMACYJNY WYMIAR KULTURY SYMBOLICZNY WYMIAR

Tryb symboliczny nie stanowi zatem koniecznie procesu produkcji, lecz zawsze i niezmiennie proces „wykorzystania” tekstu, i może być zastosowany do każdego tekstu i każdego typu znaku poprzez decyzję pragmatyczną („chcę interpretować symbolicznie”), która na poziomie semantycznym wytwarza nową funkcję znakową, przypisując oznacznikom obdarzonym znaczeniem skodyfikowanym nowe porcje znaczenia, jak najmniej określone i wyodrębnione przez odbiorcę. Charakterystyką trybu symbolicznego jest fakt, że jeśli nie zdecydujemy się go uaktywnić, tekst nie zostanie pozbawiony niezależnego znaczenia na poziomie dosłownym i przenośnym (retorycznym). ECO U. TRYB SYMBOLICZNY

O POTRZEBIE EDUKACJI WIZUALNEJ Stworzenie modelu kształcenia, który pozwoli młodemu odbiorcy funkcjonować w obydwu sferach: symbolicznej i informacyjnej bez kolizji, wydaje się potrzebne. Uwzględnienie w tym modelu intersemiotycznego kształtu kultury, rozbudowanych relacji między słowem a obrazem w przekazach o różnej funkcji, rozmaitości obrazów i dyskursów, a także ukazanie komplikacji kodu kulturowego i jego roli w życiu społecznym jest niezbędne.

Bibliografia: Ikoniczność znaku. Słowo – przedmiot – obraz – gest, red. Tabakowska E., Kraków 2006. Bruner J., Kultura edukacji, tłum. T. Brzostowska – Tereszkiewicz, Kraków 2006. Burzyńska A., Markowski M. P., Teorie literatury XX wieku. Kraków 2006 Jędrychowska M., Semiotyczne horyzonty kulturowej sprawności komunikacyjnej, w, Kształcenie sprawności językowej i komunikacyjnej. Obraz badań i działań dydaktycznych, red. Uryga Z., Sienko M., Kraków 2005. Markiewicz H. Obrazowość a ikoniczność literatury, w, Wymiary dzieła literackiego, Kraków 1984. Myrdzik B., Rola hermeneutyki w edukacji polonistycznej, Lublin 1999. Praz M., Mnemosyne. Rzecz o powinowactwie literatury i sztuk plastycznych, tłum. W. Jekiel, Warszawa 1981. Wysłouch S., Literatura i sztuki wizualne, Warszawa 1994. Wysłouch, Literatura i semiotyka, Warszawa 2001.

Dziękuję za uwagę. Beata Gromadzka