Jak wspomagać dziecko nadpobudliwe i z zaburzeniami koncentracji Jak wspomagać dziecko nadpobudliwe i z zaburzeniami koncentracji? Opracowanie: Mgr Maja Wasielewska

ZABURZENIA KONCENTRACJI Dziecko nie jest w stanie skoncentrować się na szczegółach podczas zajęć szkolnych, pracy lub w czasie wykonywania innych czynności. Popełnia błędy wynikające z niedbałości; Często ma trudności z utrzymaniem uwagi na zadaniach i grach; Często wydaje się nie słuchać tego, co się do niego mówi; Często nie stosuje się do podawanych kolejno instrukcji i ma kłopoty z dokończeniem zadań szkolnych i wypełnieniem codziennych obowiązków, jednak nie z powodu przeciwstawiania się lub niezrozumienia instrukcji; Często ma trudności ze zorganizowaniem sobie pracy lub innych zajęć; Nie lubi, ociąga się lub unika rozpoczęcia zajęć wymagających dłuższego wysiłku umysłowego; Często gubi rzeczy niezbędne do pracy lub innych zajęć, np. zabawki, przybory szkolne, ołówki, książki, narzędzia; Łatwo rozprasza się pod wpływem zewnętrznych bodźców; Często zapomina o różnych codziennych sprawach;

NADRUCHLIWOŚĆ Dziecko ma często nerwowe ruchy rąk lub stóp bądź nie jest w stanie usiedzieć w miejscu; Wstaje z miejsca w czasie lekcji lub w innych sytuacjach wymagających spokojnego siedzenia; Często chodzi po pomieszczeniu lub wspina się na meble w sytuacjach, gdy jest to zachowanie niewłaściwe; Często ma trudności ze spokojnym bawieniem się lub odpoczywaniem; Często jest w ruchu, „biega jak nakręcone”; Często jest nadmiernie gadatliwe;

IMPULSYWNOŚĆ Często wyrywa się z odpowiedzią zanim pytanie zostanie sformułowane w całości; Często ma kłopoty z zaczekaniem na swoją kolej; Często przerywa lub przeszkadza innym (np. wtrąca się do rozmowy lub zabawy);

ADHD – Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi Jeśli spełnione są poniższe kryteria, to należy udać się do specjalisty w celu rozpoznania ADHD: 6 lub więcej podanych objawów zaburzeń koncentracji uwagi oraz co najmniej 6 objawów nadmiernej ruchliwości i impulsywności utrzymuje się przez co najmniej 6 miesięcy w stopniu utrudniającym funkcjonowanie dziecka lub w stopniu niewspółmiernym do jego rozwoju Niektóre z objawów ujawniły się przed 7. rokiem życia Trudności w funkcjonowaniu dziecka spowodowane tymi objawami występują w 2 lub więcej sytuacjach, np. w szkole i w domu Objawy powodują istotne klinicznie zaburzenie funkcjonowania społecznego, szkolnego lub zawodowego Objawy nie występują w przebiegu całościowych zaburzeń rozwojowych, schizofrenii lub innych psychoz i nie można ich trafniej uznać za objawy innego zaburzenia psychicznego

STRATEGIE RADZENIA SOBIE Z ZABURZENIAMI UWAGI Strategie mające na celu ograniczenie ilości bodźców docierających do dziecka w czasie wykonywania zadania; Strategie pomagające w selekcjonowaniu odbieranych bodźców (puste biurko, gładka ściana, zamknięte i zasłonięte okno); Strategie skracające czas i zakres zadań powierzonych do wykonania (krótka przerwa wypełniona, np. aktywnością ruchową, gdy dziecko zaczyna się rozpraszać; jedno polecenie na raz; mówimy krótko);

STRATEGIE RADZENIA SOBIE Z NADMIERNĄ RUCHLIWOŚCIĄ Akceptacja faktu, że dziecko musi się ruszać; Stworzenie sytuacji, w której jego poruszanie mniej przeszkadza otoczeniu (pozwól na wstawanie, chodzenie podczas odrabiania lekcji oraz przeplataj zadania wymagające siedzenia elementami zadań ruchowych); Wyznaczanie granic poprzez stworzenie listy obowiązujących zasad i przypominanie ich; Zagospodarowanie energii (aktywność fizyczna, sport);

STRATEGIE RADZENIA SOBIE Z NADMIERNĄ IMPULSYWNOŚCIĄ Przypominanie w odpowiednim momencie o istnieniu zasady (np. w formie graficznej, hasłowej – znak „Stop”); Omówienie z dzieckiem sygnałów przypominających o zasadach; Powtarzanie poleceń; Przewidywanie sytuacji, w których impulsywność może być dla dziecka niebezpieczna;

PLAN DNIA Dziecko z ADHD potrzebuje stałych, niezmiennych ram dnia Plan należy przygotować wspólnie z dzieckiem (łatwiej się do niego przystosuje) Plan powinien uwzględniać czas wolny Dziecko potrzebuje pomocy, by przestrzegać planu (przypominanie 5 – 10 minut przed czasem, że zbliża się pora na odrabianie lekcji) Nagradzanie dziecka za każde dotrzymanie terminu Wprowadzanie konsekwencji, jeśli dziecko nie zaczyna zaplanowanej czynności po kilkakrotnym przypomnieniu

TWORZENIE SCHEMATÓW CODZIENNYCH CZYNNOŚCI (mycie, ubieranie się, sprzątanie) Dzielimy czynność na etapy (zamiast „ubierz się” kilka komunikatów: „skarpetki”, „spodnie”, „koszulka”, „zapnij guziki”, „sweter”) Zapisujemy etapy w formie listy na dużej kartce Zawieszamy nad biurkiem lub w łazience Chwalimy dziecko po każdej dobrze wykonanej oraz zakończonej czynności

SKUTECZNE WYDAWANIE POLECEŃ Znajdujemy się blisko dziecka Skupiamy uwagę dziecka na sobie Rozpoczynamy wydawanie poleceń od słów: „Spójrz na mnie”, „Zobacz”, „Posłuchaj, powiem Ci coś bardzo ważnego” Dziecko z ADHD wymaga pewnej liczby powtórzeń polecenia Treść polecenia ma być krótka i zwięzła (ok. 3 – 4 słowa, np. „Połóż książki na półce”, a najlepiej jeden wyraz i słowo „proszę”) Nie zadajemy pytania, np. „Czy mógłbyś wynieść śmieci?” Polecenia wydajemy tonem stanowczym, ale neutralnym Upewniamy się, że dziecko słyszało polecenie – prosimy, by je powtórzyło Moment, gdy dziecko robi coś interesującego (np. ogląda bajkę), nie jest dobrym momentem na wydawanie poleceń Unikamy wydawania kilku poleceń naraz Dopilnowujemy wykonania polecenia Warto pamiętać, że dziecku nadpobudliwemu trudniej jest przestać coś robić, niż zacząć coś robić, więc zamiast zakazów lepiej stosować nakazy zrobienia czegoś, np. zamiast „Nie gap się przez okno.” – „Spójrz na mnie.”

PRACA NA POZYTYWACH Pochwały Nagrody Podkreślanie sukcesów Systemy żetonowe: Opisanie niepożądanego zachowania Zdefiniowanie, jak powinno się zachowywać dziecko w określonej sytuacji (np. „Ścieli łóżko po powrocie ze szkoły”); wytłumaczenie dziecku, jakiego zachowania się od niego oczekuje Ustalenie z dzieckiem zasad systemu punktowego (ile punktów zdobywa się za określone zachowanie) Nieprowadzenie punktów karnych Przyznane punkty powinny być wspólnie zapisywane Wyznaczamy nagrody (za kilka punktów, za ich średnią ilość oraz za ich dużą ilość)

ZASADY By dziecko zrozumiało zasadę, musi być podana w sposób jasny konkretny i krótki, np. zasada brzmi: „Nie wolno nikogo przezywać” Staramy się formułować je w sposób pozytywny, unikając słowa „nie”, np. zamiast „Nie zostawiaj naczyń na stole.” – „Odstawiamy brudne naczynia do zlewu.” Wprowadzamy jednocześnie maksymalnie 1 – 2 zasady Dbamy o ich przestrzeganie Warto przedyskutować zasady z dzieckiem Spisujemy je wspólnie Zawieszamy w widocznym miejscu, dzięki czemu możemy w każdej chwili się do nich odwołać i uniknąć niepotrzebnych dyskusji Zasady obowiązują obie strony Należy je przypominać tak często, na ile jest to potrzebne Nie wdajemy się w dyskusję

KONSEKWENCJA – REAKCJA NA NIEWŁAŚCIWE ZACHOWANIE DZIECKA Odebranie przyjemności, przywileju Brak uwagi, zainteresowania ze strony ważnej, dorosłej osoby Naprawienie szkód, np. posprzątanie po sobie w obecności dorosłego Wyłączenie z sytuacji, np. odesłanie do cichego i nudnego miejsca Odroczenie możliwości otrzymania przywileju do czasu ustania trudnej sytuacji, np. pobawisz się, kiedy odrobisz lekcje Ograniczenie swobody działania, np. wzięcie dziecka za rękę Podporządkowanie się przez dziecko konsekwencji i przestrzeganie jej do końca pod nadzorem osoby dorosłej powinno całkowicie wymazać winę

LITERATURA Kołakowski A. (2009). „ADHD – informacje dla rodziców”, Warszawa: Janssen – Cilag Polska Sp. z o. o. Kołakowski A. (2010). „ADHD… i szkoła”, Warszawa: Janssen – Cilag Polska Sp. z o. o. Diagnostic and Statistic Manual of Mental Disorders. Fourth Edition. (1994). Washington: American Psychiatric Association, tłumaczenie M. Liwska, T. Wolańczyk, A. Kołakowski.

Dziękuję za uwagę 