„Zarządzanie samym sobą” – kreowanie indywidualnej ścieżki kariery

W ujęciu naukowym kariera to oprócz osiągania czegoś nadzwyczajnego, sekwencja pełnionych rozmaitych ról społecznych, zawodowych i odpowiadających im pozycji w społeczeństwie. Rozpatruje się ją w kategoriach rezultatów, stanu docelowego wcześniej podjętych działań człowieka, w odniesieniu do jego wcześniejszej aktywności społecznej i zawodowej. Kariera życiowa człowieka to nie tylko przebieg jego pracy zawodowej, czyli spis kolejno osiąganych stanowisk zawodowych czy wykonywanych prac w ramach konkretnych organizacji czy instytucji, lecz także obejmujący cale życie proces rozwoju jego postawy, wartości, umiejętności, zdolności, zainteresowań, cech osobowości czy wiedzy odnoszący się zarówno do pracy, w tym okresie instytucjonalnego uczenia się, jak i do zadań realizowanych w wolnych chwilach wypoczynku. Kariera zawodowa jest zasadniczym elementem kariery życiowej, a dokładniej rzecz ujmując, jest to sekwencja zawodów i stanowisk pracy, jakie człowiek zajmował w czasie zatrudnienia w określonej organizacji lub w całym okresie aktywności zawodowej.

Definicja kariery - D. E. Super: Kariera jest: „polem zdarzeń składających się na życie; sekwencją kolejnych prac zawodowych i innych ról życiowych, których połączenie wyraża poziom zaangażowania danej osoby w pracę w jej ogólnym wzorcu samorozwoju; serią stanowisk, na których otrzymuje wynagrodzenie lub nie, zajmowanych przez daną osobę od okresu młodzieńczego do okresu emerytalnego, w której zawód jest tylko jednym z wielu połączeń ról związanych z tą pracą, takich jak rola ucznia, pracownika czy emeryta, z rolami pozazawodowymi, takimi jak rola w rodzinie czy społeczeństwie”.

A. Bańka stwierdza, że istnieją dwa sposoby postrzegania kariery: Kariera jako strukturalna własność zawodów lub organizacji oznacza sekwencję pozycji zajmowanych przez osobę wykonywującą pewien zawód; może być również postrzegana jako ścieżka mobilności w ramach pojedynczej organizacji. Kariera jako własność jednostki, a nie zawodu czy organizacji; to podejście autor nazywa współczesnym, szerokim ujęciem kariery, zakładającym, że jest to sekwencja pozycji związanych z zatrudnieniem, rolami, aktywnością i doświadczeniami zdobywanymi przez jednostkę w trakcie jej całego życia. Kariera trwa zatem dłuższy czas niż wybór i wykonywanie zawodu.

Zarządzanie sobą P. F. Drucker „zarządzanie samym sobą”. „Ludzie zmuszeni będą nauczyć się zarządzać samym sobą, wybierać branżę, w której będą mogli wykazać się swoimi umiejętnościami i przynieść firmie największe korzyści, dbać o swój rozwój, stałe dokształcanie; będą zmuszeni nauczyć się być młodymi, sprawnymi i pełnymi zaangażowania w pracy; będą musieli nauczyć się rozpoznawać moment, kiedy konieczne będzie wprowadzenie zmian w sposobie ich dotychczasowego działania, będą musieli wiedzieć, jakich zmian należy dokonać i jak to zrobić.”

M. Adamiec i B. Kożusznik Jednostka jako właściciel jednoosobowej firmy z szyldem „JA SA”. Produkt – oznacza pożądany rezultat naszych działań, realizację celów. Zasoby – co jest naszą mocna stroną, jakie mamy talenty, predyspozycje, jakie są szanse realizacji celu. Otoczenie firmy – szanse i zagrożenia, kontakty z innymi ludźmi, przyjaciele, wrogowie, konkurencja, na kogo możemy liczyć. System wartości – określenie tego co jest dla nas ważne, przyczyny i motywy naszego działania. System motywacji – nagrody i kary. Styl zarządzania – stosunek do siebie i innych, umiejętności interpersonalne, indywidualizm – kolektywizm. Inwestycje – w które z naszych zasobów lokujemy najwięcej, czy podejmujemy właściwe decyzje, czy tworzymy bilans zysków i strat.

R.Gut, M. Pigowska i B. Wójcik „podejmowanie świadomych decyzji dotyczących kierunków zmian osobistych i lokowania zasobów osobistych w celu realizacji tych zmian. To uczenie się samego siebie. Tego jak myślę, jak działam, jak odczuwam, jak podejmuję decyzje, jak się motywuję, jak regeneruję i jak buduję relacje z innymi zarządzanie sobą koresponduje z całościowym myśleniem o człowieku, jako systemie czterech sfer: umysłu, emocji, ciała, ducha

Zarządzanie samym sobą P.F. Drucker Odkrywanie mocnych stron Jak działam i pracuję? System wyznawanych wartości Gdzie jest moje miejsce? Wyznaczanie celów Odpowiedzialność za relacje międzyludzkie Druga połowa naszego życia

B. Tracy „ludzi sukcesu cechuje m. in B. Tracy „ludzi sukcesu cechuje m.in. to, że wybierają wyłącznie takie posady i przyjmują tylko takie zlecenia, które umożliwiają im wykazanie się pełnią posiadanych umiejętności. Odmawiają robienia rzeczy, jakich nie lubią albo na których się nie znają” „Kiedy rano zaczynasz pracę, nie daj się złapać w pułapkę przeglądania wielu e-maili i odsłuchiwania wiadomości pozostawionych na automatycznej sekretarce ani też nie zajmuj się mało ważnymi sprawami, które pochłaniają Twój czas, a ich skutki są nikłe lub żadne” Informacja zwrotna (Reflected Best Self – RBS) przedstawili Roberts, Spreitzer, Dutton, Quinn, Heaphy i Barker Nawiązuje ona do koncepcji jaźni odzwierciedlonej i polega na tworzeniu autoportretu w oparciu o spis zalet, jakie zauważają członkowie naszych rodzin, przełożeni, nauczyciele, przyjaciele czy znajomi. Nie chodzi tutaj o „zwykłą” ocenę, ale stworzenie swojego „najlepszego” JA.

Równowaga między życiem zawodowym a osobistym Życie zawodowe dotyczy czasu i energii, które ludzie na podstawie umowy zgadzają się przekazać komuś innemu w zamian za określone wynagrodzenie, przy czym wynagrodzenie poza kwotą pieniężną może mieć również charakter psychospołeczny czy rozwojowy. Życie osobiste oznacza gromadzenie doświadczeń, możliwość eksperymentowania i uczenia się, zdolność sensownego określania się i rozwoju, nawiązywania satysfakcjonujących relacji oraz możliwość angażowania się w działania sensowne i dające poczucie spełnienia, czyli niejako powiązane z pracą zawodową. Równowaga o stan, w którym jednostka radzi sobie z potencjalnym konfliktem między różnymi wymaganiami dotyczącymi jej czasu i energii w taki sposób, że zostaje zaspokojone jej pragnienie dobrobytu i spełnienia.

Modele życia to typ relacji zachodzących między pracą a życiem rodzinnym Niezależny – praca i rodzina są zupełnie oddzielone, a środowisko zawodowe i rodzinne nie mają na siebie żadnego wpływu. Przenikający – życie rodzinne przenika do zawodowego, a sukces zawodowy kreuje atmosferę przenoszącą się na życie rodzinne. Konfliktowy – problemy nierozwiązane w pracy komplikują życie rodzinne, a problemy domowe zakłócają tok pracy. Kompensacyjny – praca lub dom stanowią zadośćuczynienie za nieudane życie rodzinne lub zawodowe. Instrumentalny – praca jest środkiem zaspokajania innych potrzeb, a przede wszystkim pozwala stworzyć udane życie rodzinne. Wybór zawodu jest podyktowany głównie wskaźnikami ekonomicznymi. Integracyjny – życie zawodowe jest nierozerwalne związane z życiem rodzinnym.

Stadium rośnięcia (od urodzenia do 14 roku życia). D. E. Super - rozwój zawodowy człowieka składa się z pięciu stadiów, które przebiegają w następujący sposób: Stadium rośnięcia (od urodzenia do 14 roku życia). Stadium eksploracji (15-24 rok życia). Stadium stabilizacji (25-44 rok życia).  Stadium zachowania status quo (45-64 rok życia). Stadium schyłkowe (65 rok życia i więcej). 

A. R. Webber Faza I – wiek 16-22 lata to wyrywanie korzeni. W tej fazie praca jest traktowana jako bezpośrednie źródło zarobków, a nie jako wstęp do kariery. Faza II – 22-29 lat to osobista dojrzałość. Sukces i kariera traktowane są jako cel i nabierają dodatkowych wartości. Faza III – 29-32 lata to okres przejścia. Powszechnie występuje zmiana stanowisk i firm. Faza IV – 32-39 lat to stabilizacja. U ludzi ambitnych nastawionych na karierę okres ten odznacza się ogromną koncentracją na pracy, awansie i twórczości. Faza V – 39-43 lata to potencjalny kryzys wieku średniego. Przeważnie maleje mobilność. Następuje weryfikacja swoich wcześniejszych planów i ambicji. Faza VI – 43-50 lat to ponowna stabilizacja i rozkwit. W fazie tej pojawia się optymistyczna stabilizacja i zadowolenie z pracy.

Jak można zauważyć badani studenci charakteryzują się słabymi umiejętnościami z zakresu efektywnego zarządzania czasem. Jedno z pytań dotyczyło sporządzania listy zadań do wykonania w następnym dniu. Studenci rzadko posługują się takim planem – zaledwie 15 proc., i to głównie studentki.

Zdecydowanie więcej osób przyznaje się do posługiwania się terminarzem - sięga po niego ponad połowa badanych, dwukrotnie częściej posługują się nim kobiety (odpowiednio 36,5 i 15,6 proc.). Jeśli chodzi o priorytety i dokonywanie wyborów, to determinował je głównie rok studiów – studenci czwartego, a szczególnie piątego roku ze względu na przygotowywanie bądź finalizację pracy magisterskiej, a także w kilku przypadkach pracę zawodową bądź drugi kierunek studiów siłą rzeczy byli bardziej „zorganizowani”.

Starałam się ustalić co jest ważne dla studentów, na jakie zajęcia poświęcają swój czas. Analizując tę sferę działalności można zauważyć, że najwięcej miejsca, co nie jest odkrywcze poświęcają nauce i studiowaniu.

Czas wolny z definicji powinien dostarczać satysfakcji, gdyż jest teoretycznie wolny od wszelkich przymusów i osoby powinny dysponować nim dla własnego wypoczynku oraz rozrywki. Wśród studentów dominują te formy spędzania wolnego czasu, które wiążą się z szeroko pojętym życiem towarzyskim, ale także takie, które zapewniają rozrywkę (słuchanie muzyki, oglądanie filmów, rzadko oglądają telewizję). Prężnie rozwija się internetowy „rynek” wolnego czasu. Aby zdobyć informację korzysta z niego trzy czwarte badanych, zaś dla dwóch trzecich Internet traktowany jest jako „narzędzie” w celach rozrywkowych.

Co dziesiąty student, potencjalny czas wolny przeznacza na pracę lub rozwój kompetencji zawodowych. Ponad jedna czwarta wolne chwile spędza z rodziną pochodzenia, bo badani studenci, to jak na razie single.

Stosunkowo mało osób (mniej niż jedna trzecia) mówi o uprawianiu sportu „od czasu do czasu”, a tyle samo nie uważa za wskazane takie zajęcia na stałe wpisać w swoim budżecie czasu wolnego.

Analiza wypowiedzi badanych na temat cech i zasobów, które gwarantują powodzenie na rynku pokazuje, że najczęściej wymienianym przez nich czynnikiem budującym pozycję jednostki jest wykształcenie ( mówią o wysokiej pozycji zawodowej, prestiżu, wyższych dochodach). Zdecydowana większość badanych, podnosiła w trakcie studiów swoje kwalifikacje: blisko połowa mówiła o kursach językowych, co piąta osoba uczestniczyła w praktykach zawodowych lub może się pochwalić uczestnictwem w projektach badawczych. Niektórzy studenci (12 proc.) kontynuowali naukę na drugim kierunku studiów lub uczestniczyli w przeróżnych kursach.

Studenci są zgodni w przypadku wysokiej oceny innego z zasobów - doświadczenia zawodowego, czyli zasobu, na który bardzo często zwracają potencjalni pracodawcy. Choć mają świadomość, że praca, którą czasem wykonują (dorywczą pracę lub sezonową deklaruje blisko połowa badanych) jest znacznie poniżej ich możliwości, ale mogą coś wpisać do CV. Można chyba w tym wypadku mówić o negatywnym zadowoleniu z pracy, czyli sytuacji w której „przykre” warunki pracy rekompensowane są zarobkami i wykonywaniem jakiegokolwiek zajęcia. Zadowolenie negatywne nie stymuluje aktywności pracownika .

Zdaniem badanych studentów następujące zalecenia mogą ułatwić planowanie własnej kariery i wpłynąć na osiągnięcie sukcesu: dobrze poznać samego siebie, swoje mocne i słabe strony, budować własny autorytet na mocnych stronach swej osobowości; postawić sobie wyraźny cel zasadniczy i cele każdego szczebla kariery; wykorzystać w pełni swoje uzdolnienia i umiejętności; rozwijać umiejętność komunikowania się z ludźmi, panowania nad sobą ; szukać pozytywów we wszystkich niekorzystnych sytuacjach ; szanować innych ludzi; nie zmieniać się w oportunistę, mieć odwagę cywilną, poczucie sprawiedliwości i posiadać własną indywidualność; praca dająca przyjemność i poczucie spełnienia; żaden sukces zawodowy nie zrekompensuje porażki w domu.

Kariera typu patchwork oznacza karierę złożoną z niespójnych, nieprzystających do siebie elementów. Odzwierciedla ona procesy znoszenia, ulegania narzuconym warunkom, ograniczenia kontroli nad własnym losem wywołanym przez czynniki zewnętrzne, nad którymi władza jednostek jest ograniczona. Jest to kariera kształtowana sytuacyjnie, z punktu widzenia jednostek – często przypadkowo, w odpowiedzi na okoliczności, które w niewielkim stopniu są przedmiotem ich świadomego wyboru. Patchwork wiąże się z wymuszonymi przez czynniki zewnętrzne zmianami miejsc pracy bądź też równoległym wykonywaniem zróżnicowanych czynności zawodowych, nie mających ze sobą wiele wspólnego zarówno w sensie wymaganych kompetencji, jak i branży, w której się pracuje

Barbara Marek-Zborowska