Funkcjonowanie młodzieży z pogranicza polsko-ukraińskiego w „szarej strefie”

Co rozumiemy przez pojęcie „szara strefa”? Szara strefa to działalność gospodarcza, która nie podlega regulacji i rejestracji państwa -obrót dobrami i usługami legalnymi (usługi budowlane). Czarna strefa to obrót produktami i usługami z pominięciem regulacji prawnych, jednak tu chodzi o dobra nielegalne, np. narkotyki, broń, pornografia dziecięca.

Co rozumiemy przez pojęcie „szara strefa”? Istnieje także strefa pośrednia pomiędzy tymi zdefiniowanymi wcześniej – nielegalny obrót towarem, który ogólnie nie jest zakazany, tzw. towar niewiadomego pochodzenia (DNP - przemycane papierosy i alkohol), kradziony sprzęt RTV, kopie nagrań muzycznych, oprogramowania itp.

MROCZNA STRONA GRANICY Głównym celem projektu była diagnoza i zebranie informacji sprzyjających podniesieniu efektywności podejmowanych przez instytucje rynku pracy województwa podkarpackiego inicjatyw na rzecz redukowania skutków i przyczyn „szarej strefy” w powiatach graniczących z Ukrainą.

Wybrane badania ilościowe i jakościowe Badanie osób, które przekraczają granicę w celach przemytniczo-zarobkowych („mrówek”) (próba celowa 600 osób korzystających z przejścia granicznego w Medyce i Krościenku). FGI na grupie 50 osób przekraczających granicę w celach zarobkowych (5 grup po 10 osób wg następujących kategorii: młodzież do 25 roku życia, emeryci, renciści, osoby pracujące i jednocześnie dorabiające na granicy, osoby pozostające bez pracy). Obserwacja uczestnicząca na pieszym przejściu granicznym w Medyce z wykorzystaniem sprzętu audio-wideo + zdjęcia

Co zamierza Pan(i) zrobić w najbliższej przyszłości w związku ze swoją obecną sytuacją? % z N Nic nie zamierzam zmieniać 39,7% Znaleźć pracę na terenie województwa 21,0% Wyjechać za granicę 18,5% Podnieść swoje kwalifikacje przez szkolenie 4,9% Wyjechać do innego miasta poza województwo i tam szukać odpowiedniej dla mnie pracy 3,8% Przejść na rentę, emeryturę (przy spełnianiu wymaganych warunków) 3,2% Podjąć jeden z kursów oferowanych przez urząd pracy i próbować się przekwalifikować 3,0% Inne zamierzenia 2,8% Pozostać bezrobotnym (i „dorabiać”) 1,5% Rozpocząć działalność gospodarczą na terenie województwa Pracować przez pewien czas bez wynagrodzenia jako wolontariusz, praktykant 0,2%

FGI „Dużo jest takich, którzy wpadają w alkoholizm i takie różne podobne rzeczy. Więc to jest proste, że oni się poddają. Mieli granicę, było łatwo, teraz się utrudniło i trzeba się wykazać jakąś inicjatywą, żeby cokolwiek, jakieś źródło dochodów znaleźć. Wydaje mi się, że oni nie za bardzo się garną do tego.” „…te osoby się poddają, a tak naprawdę tym osobom jest wygodnie żyć tak luzacko. Jakie one mają problemy? Kupi sobie flaszkę za siedem złotych na granicy, ktoś przyniesie sprzeda mu za dwanaście. Ale to już nawet nie chodzi o ten alkohol. Wydaje mi się, że nie mają żadnych problemów, bo nie chce im się po prostu starać polepszyć swojej sytuacji życiowej.”

Część ludzi podejmuje zatrudnienie „na granicy” (przenosi towary przez granicę i handluje nimi). Czy wśród Pana(i) znajomych, rodziny, przyjaciół dużo osób w ten sposób zarobkuje?

Praca na granicy jest:

Praca na granicy jest zjawiskiem:

Kto wykonuje najczęściej pracę na granicy?

Częstotliwość przekraczania granicy: Średnia Przekraczanie granicy przed 1 grudnia 2008r (ilość dni w miesiącu) 20,7591 Przekraczanie granicy po 1 grudnia 2008r (ilość dni w miesiącu) 8,8741 Liczba osób w gospodarstwie domowym 4,7019 Przeciętny miesięczny dochód na 1 osobę w gospodarstwie domowym NETTO 455,7874

FGI „Moim zdaniem tam każdy chciał chodzić, była kasa, byli znajomi. Można się było spotkać ze znajomymi, a przy okazji zarobić, napić się, więc dlaczego nie?” „Ja chodziłam w czasie wakacji dwa razy w tygodniu. W roku szkolnym chodziłam rzadziej. Na weekendy, czasami po szkole jechałam na granicę i do wieczora.” „…zawsze się robiły takie grupki. Po dwie, trzy osoby z klasy, ze szkoły, z osiedla. Jak ktoś szedł to tobie też było żal, że ktoś idzie sobie zarobić. Ja też idę, muszę iść.”

Ile można było zarobić na jednym przejściu przez granicę przed 1 grudnia 2008r. Średnia w PLN Minimalnie 70,2718 Średnio 115,1208 Maksymalnie 200,0665 Ile można zarobić na jednym przejściu przez granicę po 1 grudnia 2008r. Średnia w PLN Minimalnie 24,6763 Średnio 46,2773 Maksymalnie 76,3483

MECHANIZMY OBRONNE Mechanizmy obronne - pełnią rolę przystosowawczą, pozwalają radzić sobie z wewnętrznymi konfliktami, lękiem, poczuciem winy. Zwykle działają poza udziałem świadomości. W przypadkach, o których mówiliśmy wcześniej mamy do czynienia z tzw. moralnymi mechanizmami obronnymi, czyli takimi, które pozwalają wciąż uważać się za „dobrego człowieka” pomimo naruszania własnych zasad moralnych:

MECHANIZMY OBRONNE • racjonalizacja "złych" czynów jako środków do wyższego dobra(oszczędność pieniędzy; „Dzięki temu, że kupię przemycane papierosy ktoś może nakarmić swoją rodzinę”); • eufemizmy - nazywanie "złych" czynów mniej negatywnymi określeniami (nie kupuje się papierosów przemycanych tylko „tańsze”, „bez akcyzy”); • porównania - porównywanie własnych "złych" czynów z jeszcze gorszymi czynami innych ludzi („...kupuję przemycane papierosy, ale tak naprawdę, to wielkie koncerny chcą mnie okraść”); • rozmycie odpowiedzialności - dzielenie się winą z innymi („Przecież wszyscy to robią i wszystkich nas nie zamkną”);

MECHANIZMY OBRONNE • wyparcie konsekwencji - ignorowanie negatywnych konsekwencji swoich czynów („Straty w budżecie Państwa mnie nie interesują, przecież nikomu nie robię krzywdy kupując czy sprzedając przemycany towar”); • dehumanizacja ofiar swoich czynów („wielkie koncerny są pazerne, bezwzględne, zasługują na karę, za moje pieniądze organizują swoje bankiety i gale”); • zewnętrzna atrybucja winy - obwinianie ofiar np. o to, że prowokowały („Państwo jest winne, bo nakłada na wszystko zbyt duże podatki, jak nie będzie różnic cenowych w towarach, to zniknie przemyt”; „Kontrola handlu w miejscach publicznych to zadanie dla władzy - ja mam czyste sumienie kupując na legalnym bazarze” ).

. Oprócz akceptacji na poziomie deklaratywnym, istnieje społeczne przyzwolenie dla „szarej strefy” ZACHOWANIA SPOŁECZNE • zjawiska masowe i „oczywiste” • istniejące „od zawsze” • powszechnie uważane za racjonalne PRAKTYKA W ZAKRESIE PRAWA • niski poziom szacunku dla prawa w Polsce • brak znajomości przepisów • brak skutecznego działania ze strony państwa • bezkarność, brak sankcji OCENA WŁASNEGO DZIAŁANIA • moralne mechanizmy obronne oraz system auto usprawiedliwień

OCENA SKUTKÓW ZJAWISKA • mało wyrazisty obraz osoby pokrzywdzonej • trudność w zrozumieniu, na czym polega szkoda • przekonanie, że ewentualni poszkodowani są bogaci, nie odczują straty • przekonanie o tym, że producenci produktów są zbyt zachłanni, zawyżają ceny

mgr Artur Polakiewicz Politechnika Rzeszowska