OBRAZ, DŹWIĘK, SMAK W EDUKACJI HUMANISTYCZNEJ Toruń, 10-11 września 2010 roku Czarnków, 8 grudnia 2010 roku

EDUKACJA HUMANISTYCZNA korelacja przedmiotowa priorytet szkoły XXI wieku zespół nauk

Edukacja humanistyczna „Homo sum et nihil humanum a me alienum esse puto” (Terencjusz) zespół nauk dający wiedzę o świecie, człowieczeństwie, jednostce, społeczności; korelacja przedmiotów; rodzaj kształcenia umiejętności interpretacji świata i świadomości tego, kim się jest jako człowiek;

„Pan Tadeusz czyli Ostatni Zajazd na Litwie historia szlachecka z roku 1811 i 1812 we dwunastu księgach wierszem”

„ (…) kształtem miłości piękno jest – i tyle Ile ją człowiek oglądał na świecie, (…) Tyle o pięknem człowiek wie i głosi – Choć każdy w sobie cień pięknego nosi.” (Cyprian Kamil Norwid „Promethidion”)

OBRAZ literacki plastyczny filmowy fotografia historia w epopei A. Mickiewicza opisy przyrody, dworu szlacheckiego literacki ilustracje M. E. Andriolliego (1881r.) plastyczny portrety postaci filmowy fotografia film A. Wajdy „Pan Tadeusz”

OBRAZ W EDUKACJI HUMANISTYCZNEJ „Dziś piękność twą w całej ozdobie widzę i opisuję…”. Spotkanie z epopeją Adama Mickiewicza „Pan Tadeusz” . Portrety kobiet w „Panu Tadeuszu” Adama Mickiewicza. Jak ubierał się polski szlachcic? Obraz polskiej szlachty. Obraz Polski i Polaków. Dlaczego ostatni zajazd na Litwie? historia język polski

DŹWIĘK W EDUKACJI HUMANISTYCZNEJ Słowo jako tworzywo muzyki w „Panu Tadeuszu” Muzyka Wojciecha Kilara do filmu Andrzeja Wajdy „Pan Tadeusz” Piosenki do poematu Mickiewicza koncert Wojskiego koncert Jankiela „muzyka” burzy koncert dwu stawów muzyka ptaków i owadów muzyka do scen bitewnych muzyka Świątyni Dumania muzyka zamku Horeszków muzyka drogi do Soplicowa polonez „Soplicowo” Grzegorza Turnaua i Stanisława Soyki „Wspomnienie” Anny Marii Jopek i Michała Żebrowskiego

DŹWIĘK W EDUKACJI HUMANISTYCZNEJ Soplicowo słowem i muzyką wyrażone. Soplicowo w epopei Adama Mickiewicza i w piosence Grzegorza Turnaua „Soplicowo” – analiza porównawcza. Koncert Jankiela z „Pana Tadeusza” jako komentarz do polskiej historii. historia język polski

HISTORIA W „ PANU TADEUSZU ”

Pięknie o czasie w Soplicowie pisał Julian Przyboś w książce "Czytając Mickiewicza": W raju tym równocześnie kwitną kwiaty wiosenne i dojrzewają owoce jesieni. W tym samym czasie fiołki i astry zdobią jakiś idealny sezon, w którym mak mami źrenicę wielością "farb żywych, różnych" i w którym dojrzewa harbuz, żniwiarze kończą żniwo i kosi się trawę, a święto Matki Boskiej Zielnej przypada na Niedzielę Palmową.

Autor przywołuje wiele wydarzeń z historii Polski, jakie miały miejsce przed momentem rozpoczęcia akcji. Przywołuje daty i narodowe symbole, odwołuje się do następujących faktów historycznych: Konfederacji barskiej trwającej w latach 1768 do 1772. I rozbioru Polski w roku 1772. Uchwalenia Konstytucji 3 Maja w roku 1791 (koncert Jankiela, działalność Stolnika Horeszki i inne). Powołania konfederacji targowickiej w roku 1792 (koncert Jankiela, przejecie zamku). II rozbioru Polski, który miał miejsce w roku 1793. Powstania Kościuszkowskiego z roku 1794 (obraz Kościuszki na ścianie dworku w Soplicowie). Powstanie Jasińskiego na Litwie w roku 1794 (podobnież obraz w soplicowym dworku). Rzeź Pragi w roku 1794 (koncert Jankiela). III rozbiór Polski w roku 1795.

Powstanie Legionów Henryka Dąbrowskiego w roku 1797 (przywołanie postaci generała oraz pojawiający się kilkakrotnie motyw melodii Mazurka Dąbrowskiego - koncert Jankiela, śpiew szlachty w karczmie czy zegar z kurantem w dworku w Soplicowie). Wkroczenia wojsk napoleońskich do Poznania i akt wypędzenia urzędników pruskich przez miejscową ludność w roku 1806. Zdobycie Gdańska przez wojska gen. H. Dąbrowskiego po długotrwałym oblężeniu w roku 1807. Pojawiają się też aluzje do wydarzeń na scenie europejskiej, są to następujące fakty: Zdarzenia związane z kampanią napoleońską, takie jak wyprawa do Egiptu w 1798 roku, ) czy liczne bitwy między innymi z Turkami Palestynie (pod Taborem w roku1799), pod Marengo z armią austriacka w 1800 roku, pod Ulm 1805, czy słynna bitwa trzech cesarzy pod Austerlitz w 1805 roku i pod Jeną w1806.

Drugą grupę zdarzeń historycznych tworzą te toczące się równocześnie z akcją, czyli w epoce napoleońskiej. Społeczeństwo zniewolonej Polski ogromne nadzieje wiąże z kampanią francuskiego cesarza. Panują bardzo ożywione nastroje, zwłaszcza, ze niepokonany wódz planuje wyprawę na największego wroga Litwy - Rosję. Mickiewicz ukazuje wiec działalność księdza Robaka jednego z tajnych działaczy sprawy narodowej, który przygotowuje naród do nadejścia Napoleona. Ukazane zdarzenia to: przebieg przygotowań do kampanii Napoleona przeciwko Moskwie (1811), marsz wojsk napoleońskich na Moskwę (1812), przemarsz wojsk pod wodzą ks. Józefa przez ziemie litewskie (1812).

Postacie historyczne w „Panu Tadeuszu”

Jan Henryk Dąbrowski – generał wojsk polskich , twórca polskich legionów we Włoszech. Pojawia się w opowieściach Robaka oraz Bartka Prusaka. O jego bohaterstwie szepczą ludzie na Litwie, wyczekując jego przybycia. W 1812 roku zjawia się w Soplicowie, gdzie stacjonuje jego sztab. Na jego życzenie Wojski przygotowuje polską ucztę. Karol Otto Kniaziewicz – generał, uczestniczył w wojnie polsko – rosyjskiej w roku 1792, dowódca dywizji w armii Księstwa Warszawskiego. Pojawia się w finałowej scenie dzieła na zaręczynowej uczcie w Soplicowie. Jako jedyny jest w stanie udźwignąć osławiony scyzoryk Gerwazego, który zresztą dostaje w podarunku od Klucznika. Napoleon Bonaparte – postać znacząca, choć fizycznie nieobecna. Cesarz Francuzów, w którym Polacy widzą nadzieję na odzyskanie niepodległości i który jest wyczekiwany na Litwie. Bardzo często jego osoba przewija się w rozmowach szlachty. Jego wizerunek widnieje na tabakierce księdza Robaka.

Koncert Jankiela z „Pana Tadeusza” jako komentarz do polskiej historii

WSTĘP Jakie były okoliczności, w których Jankiel zagrał swój koncert WSTĘP Jakie były okoliczności, w których Jankiel zagrał swój koncert? ROZWINIĘCIE Koncert Jankiela składał się z pięciu motywów muzycznych: 1. Polonez Trzeciego Maja – radosne dźwięki, wywołujące pozytywne uczucia w sercach słuchaczy i przywołujące wspomnienie „lat szczęśliwych”, kiedy to uchwalono Konstytucję 3 Maja. Wyjaśnij, jakie znaczenie miało to wydarzenie w dziejach narodu polskiego i jakie wiązały się z nim nadzieje? 2. Złowieszcze dźwięki, wybudzające smutek i trwogę, w których słuchacze rozpoznają zdradziecką nutę i kojarzą ją z Targowicą. Dlaczego melodia niepokoi słuchaczy i przypomina im narodową zdradę? 3. Szybkie dźwięki, przypominające marsz, odzwierciedlające nastrój bitwy, płacz dzieci i matek – słuchacze rozpoznają w nim wydarzenie, określane jako Rzeź Pragi, mające miejsce w czasie powstania kościuszkowskiego. Dlaczego melodia ta wzbudziła trwogę w sercach słuchaczy, o czym im przypomniała? 4. Brzęczenie cymbałów, pojedyncze dźwięki łączą się w akordy, niczym żołnierze w legiony. Melodia nawiązuje do utworzenia Polskich Legionów i rozbudzonych nadziei na wyzwolenie Ojczyzny. 5. Mazurek Dąbrowskiego – radosne dźwięki pieśni Legionów Polskich budzą w słuchaczach nadzieję, że ich los się odmieni, a Ojczyzna odzyska niepodległość. Jaka była historia Legionów Dąbrowskiego ? ZAKOŃCZENIE Jaki charakter miał koncert Jankiela? Na czym polegała jego wyjątkowość i jakie uczucia rozbudziła w słuchaczach? Jakie ma znaczenie dla współczesnego odbiorcy?

Jak ubierał się polski szlachcic ?

Opisać ubiór i obyczaje szlachty. Szlachta Stan społeczny, który powstał z przekształcenia się stanu rycerskiego. Szlachectwo przysługiwało "szlachetnie urodzonym", czyli wywodzącym się od rodziców o takim samym pochodzeniu lub nobilitowanym (uszlachconym) w uznaniu jakichś szczególnych zasług. Ubiór szlachcica został zapożyczony z kultury Wschodu (Turcja, Persja). Opisać ubiór i obyczaje szlachty.

Ważnym elementem kultury szlacheckiej były stroje Ważnym elementem kultury szlacheckiej były stroje. Ubiór również zależał od statusu, świadczył o zamożności właściciela. Bogaci szlachcice nosili kontusze, a szerokość i bogactwo zdobienia pasa stanowiły świadectwo majętności. Te najbardziej wystawne kontusze służyły do podejmowania gości i publicznych wystąpień, na co dzień noszono mniej wykwintne ubiory. Przedstawiciele uboższej szlachty, czyli tak zwana szlachta zaściankowa na co dzień pracowała jak chłopi przy uprawie roli, i tak też się ubierała, jednak na ogół stosowano do wyrobu ubrań szlachetniejszych tkanin. Podstawowym wyróżnikiem, jaki odznaczał przedstawicieli stanu szlacheckiego od pospólstwa, nawet kiedy nie różnił ich stan majątkowy były buty i rękawiczki. Szczególnie kobiety, szlachcianki, które były zmuszone pracować przy gospodarstwie nie zdejmowały rękawiczek, by nie zniszczyć dłoni.

żupan pas kontuszowy czapka kontusz buty karabela

SMAK W EDUKACJI HUMANISTYCZNEJ Znaczenie kulinarne – jeden ze zmysłów służących do odróżniania pewnych właściwości chemicznych pokarmu poprzez receptory znajdujące się na języku i ustach; Znaczenie estetyczne – zdolność rozpoznawania lub tworzenia rzeczy pięknych; zakosztowanie smaku dzieła literackiego, tekstu kultury, źródła historycznego;

SMAK W EDUKACJI HUMANISTYCZNEJ Litewski bigos elementem kultury szlacheckiej, kultury polskiej. Według Mickiewicza Najsłynniejszy opis bigosu, jaki pojawił się w polskiej literaturze, to bez wątpienia ten autorstwa Adama Mickiewicza– z „Pana Tadeusza”. Tak wyglądał zdaniem wieszcza proces przyrządzania tej typowo polskiej potrawy: „W kociołkach bigos grzano; w słowach wydać trudno Bigosu smak przedziwny, kolor i woń cudną; Słów tylko brzęk usłyszy i rymów porządek, Ale treści ich miejski nie pojmie żołądek. Aby cenić litewskie pieśni i potrawy, Trzeba mieć zdrowie, na wsi żyć, wracać z obławy. Przecież i bez tych przypraw potrawą nie lada Jest bigos, bo się z jarzyn dobrych sztucznie składa. Bierze się doń siekana, kwaszona kapusta, Która, wedle przysłowia, sama idzie w usta; Zamknięta w kotle, łonem wilgotnym okrywa Wyszukanego cząstki najlepsze mięsiwa; I praży się, aż ogień wszystkie z niej wyciśnie Soki żywne, aż z brzegów naczynia war pryśnie I powietrze dokoła zionie aromatem. Bigos już gotów”. 

SMAK W EDUKACJI HUMANISTYCZNEJ Śniadanie w domu Sędziego (księga II w. 479 – 520) jako przykład kulinarnej uczty. Zasady dobrego wychowania (nauki Sędziego i Telimeny). Moda w „Panu Tadeuszu”. Ubiór polskiego szlachcica.

BIBLIOGRAFIA Słownik współczesnego języka polskiego, Warszawa 1998. U. Eco, Historia piękna, REBIS, Poznań 2005. A. Krawczyk, Literackie fascynacje malarstwem, Wyd. Pedagogiczne ZNP, Kielce 2006. Z. A. Kłakówna, Po pierwsze edukacja humanistyczna, [w:] Polonistyka nr 2/2010. A. Mickiewicz, Pan Tadeusz, Czytelnik, Warszawa 1979. Zagrajcie mi to pięknie "Pan Tadeusz" według Andrzeja Wajdy - Prószyński i S-ka SA 1999. www.pantadeusz.com/poemat/historia www.mickiewicz.kulturalna.com www.teksty.org www.emuzyka.pl www.scholaris.pl

Opracowanie: Elżbieta Anioła, Marzena Teterus