Literatura współczesna w szkole ponadgimnazjalnej. opracowała Elżbieta Anioła

Podstawa programowa Rozporządzenie MEN z dnia 6 listopada 2003 roku: kształcenie w zakresie podstawowym: S. Wyspiański „Wesele”, W. Reymont „Chłopi”(tom I), S. Żeromski „Ludzie bezdomni”, S. Żeromski „Przedwiośnie”, W. Gombrowicz- fragment prozy, wybrany utwór z prozy XX wieku (na przykład M. Dąbrowskiej, Z. Nałkowskiej), wybrany dramat XX wieku (S. Mrożka, T. Różewicza), T. Borowski- wybrane opowiadania Projekt nowego Rozporządzenia MEN w sprawie podstawy programowej – z 5 października 2006 roku: kształcenie w zakresie podstawowym: S. Wyspiański „Wesele”, W. Reymont „Chłopi”(tom I), S. Żeromski „Ludzie bezdomni”, S. Żeromski „Przedwiośnie”, W. Gombrowicz- fragment prozy, wybrany utwór z prozy XX wieku (na przykład M. Dąbrowskiej, Z. Nałkowskiej), wybrany dramat XX wieku (S. Mrożka, T. Różewicza), T. Borowski- wybrane opowiadania

Podstawa programowa G. Herling- Grudziński „Inny świat”, wybór poezji polskiej XX wieku (B. Leśmiana, L. Staffa, J. Tuwima, M. Pawlikowskiej- Jasnorzewskiej, Cz. Miłosza, K. K. Baczyńskiego, T. Różewicza, Z. Herberta, M. Białoszewskiego, W. Szymborskiej, S. Barańczaka, J. Twardowskiego), wybrane fragmenty prozy dokumentalnej (reportaż, dziennik, pamiętnik) i eseistycznej, utwory współczesne zaproponowane przez uczniów i nauczyciela, inne teksty kultury, wybrana powieść XX wieku w zakresie literatury powszechnej, J. Conrad- wybrany utwór. G. Herling- Grudziński „Inny świat”, wybór poezji polskiej XX wieku (B. Leśmiana, L. Staffa, J. Tuwima, M. Pawlikowskiej- Jasnorzewskiej, Cz. Miłosza, K. K. Baczyńskiego, T. Różewicza, Z. Herberta, M. Białoszewskiego, W. Szymborskiej, S. Barańczaka, J. Twardowskiego), Jan Paweł II „Pamięć i tożsamość”, wybrane fragmenty prozy dokumentalnej (reportaż, dziennik, pamiętnik) i eseistycznej, utwory współczesne zaproponowane przez uczniów i nauczyciela, inne teksty kultury, wybrana powieść XX wieku w zakresie literatury powszechnej

Podstawa programowa kształcenie w zakresie rozszerzonym: W. Gombrowicz „Trans- Atlantyk”, M. Kuncewiczowa „Cudzoziemka”, Witkacy „Szewcy”, F. Kafka „Proces”, M. Bułhakow „Mistrz i Małgorzata”. kształcenie w zakresie rozszerzonym: W. Gombrowicz „Trans- Atlantyk”, M. Kuncewiczowa „Cudzoziemka”, Witkacy „Szewcy”, F. Kafka „Proces”, M. Bułhakow „Mistrz i Małgorzata”, Abp K. Majdański „Będziecie Moimi świadkami”.

Standardy wymagań egzaminacyjnych W. Gombrowicz „Ferdydurke” (wybrane rozdziały); Z. Nałkowska „Granica”; T. Borowski „Pożegnanie z Marią” („Pożegnanie z Marią”, „Proszę państwa do gazu”, „U nas w Auschwitzu…”, „Bitwa pod Grunwaldem”); S. Mrożek „Tango”; H. Krall „Zdążyć przed Panem Bogiem”; J. Conrad „Jądro ciemności”; A. Camus „Dżuma”

Współczesność epoka otwarta; przestrzeń indywidualnych odkryć; czas różnorodnych zjawisk kulturowych; okres przełomów, wydarzeń polityczno- społecznych; epoka chaosu i ciągłych poszukiwań;

Współczesność Wiek XX: Wiek XXI: wojny światowe, totalitaryzmy, klęski i triumfy demokracji, walki o prawa jednostki, holokaust, egzystencjalizm, rozkwit cywilizacji technicznej, kryzys ideałów, awangarda, postmodernizm, Wiek XXI: zapowiedź zmierzchu kultury słowa, rozkwit kultury elektronicznej i multimedialnej, czas dominacji kultury popularnej, koniec wielkich narracji, rozkwit prozy reportażowej, kronikarskiej, autobiograficznej, dziennikarskiej, literatura fantasy,

PORTRETY DAT 1939 – 1945 – czas wojny i okupacji; 1945 – 1948 – czasy względnej swobody twórczej; 1949 – 1953 – socrealizm (realizm socjalistyczny); 1954 – 1956 – czasy odwilży (złagodzenie zakazów krępujących twórczość); 1956 – 1960 – czas „odwilży październikowej”; 1960 – 1968 – okres „małej stabilizacji”; 1968 – 1989 – okres fermentu politycznego i kulturalnego; 1990 – 1999 – czas poszukiwań, reorganizacji; przejście do nowej ery; elementy postmodernizmu;

1939 – 1945 – czas wojny i okupacji Krzysztof Kamil Baczyński Tadeusz Gajcy Tadeusz Borowski Andrzej Trzebiński „pokolenie Kolumbów”; „pokolenie spełnionej apokalipsy”; „Sztuka i Naród”

1945 – 1948 – czasy względnej swobody twórczej cenzura (kontrola wszelkich dziedzin kultury); tematyka wojenna; literatura lagrowa i łagrowa (opowiadania T. Borowskiego, Z. Nałkowskiej, utwory G. Herlinga-Grudzińskiego); literatura faktograficzna (reportaże Melchiora Wańkowicza ); literatura rozrachunkowa („Mury Jerycha” Tadeusza Berezy, „Węzły życia” Zofii Nałkowskiej; literatura emigracyjna;

1949 – 1953 – socrealizm (realizm socjalistyczny); tendencyjność; podporządkowanie ideologii komunistycznej; zafałszowywanie rzeczywistości; schematyczność; nowomowa (język jako narzędzie ideologii); mierne efekty artystyczne; powieść produkcyjna („Przy budowie” Tadeusza Konwickiego, „Traktory zdobędą wiosnę” Witolda Zalewskiego);

1954 – 1956 – czasy odwilży (złagodzenie zakazów krępujących twórczość); pokolenie „Współczesności”(pokolenie’56); Zbigniew Herbert (nurt klasycystyczny); Miron Białoszewski (nurt lingwistyczny); Stanisław Grochowiak (turpizm); Jerzy Harasymowicz (tradycja ludowej fantastyki); Marek Hłasko „Pierwszy krok w chmurach”;

1956 – 1960 – czas „odwilży październikowej” pokolenie’56 (Edward Stachura, Rafał Wojaczek); wielonurtowość w prozie: realizm („Sława i chwała” Jarosława Iwaszkiewicza); proza historyczna („Srebrne orły” Teodora Parnickiego, utwory Pawła Jasienicy); nurt wiejski; nurt rozrachunkowy (Kazimierz Brandys „Matka Królów”);

1960 – 1968 – okres „małej stabilizacji” Nowa Fala (Ewa Lipska, Stanisław Barańczak, Adam Zagajewski): domaganie się prawdy o współczesności; „nazywanie rzeczy po imieniu jest jedyną szansą literatury”; kompromitowanie nowomowy (języka tworzącego fałszywy obraz świata); „szary człowiek” bohaterem utworów;

„Wiek XX – niekiedy wypowiadaliśmy te słowa z dumą, niekiedy z żalem, wstydem i ubolewaniem, zafascynowani wspaniałościami naszych czasów bądź przerażeni ich marnością, podłością, przeciętnością. Mówiliśmy zatem o literaturze XX wieku raz przekonani o jej dokonaniach i ukontentowani jej rozległym dorobkiem, to znów przeświadczeni, że nie dorównuje temu, co stworzyli dawni geniusze, daleko jej bowiem do tragików greckich i Szekspira, do Dantego i Mickiewicza, do Goethego i Dostojewskiego. Wielka i zarazem mała, jaka jest naprawdę?...” (Michał Głowiński, „Skrzydła i pięta”, Kraków 2004)

SZTUKA WSPÓŁCZESNA W XX wieku zaliczono sztukę do grupy pojęć otwartych (termin stworzony przez Ludwiga Wittgensteina ), czyli takich, które grupują w sposób luźny przedmioty nie mające wyraźnych cech wspólnych, jedynie coś, co Wittgenstein określił jako "podobieństwo rodzinne"

SZTUKA WSPÓŁCZESNA Cztery modele działania w sztuce: konstruowanie przedmiotów, których forma ma wszystkie cechy niezbędne do tego, aby dany przedmiot uznać za dzieło sztuki. (np. malowanie obrazu); dodawanie nowych cech do tych, które już zostały ustalone jako właściwe dziełu sztuki. (np. Magdalena Abakanowicz tworząc po raz pierwszy przestrzenną kompozycję z tkaniny artystycznej); uznawanie dowolnych przedmiotów za dzieła sztuki, jeśli tylko zostaną umieszczone w kontekście sytuującym je jako takie. (np. Marcel Duchamp Fontanna); tworzenie teoretycznych obiektów o cechach tautologicznych, będących wypowiedzią sztuki o sztuce (konceptualizm, metasztuka);

SZTUKA WSPÓŁCZESNA Magdalena Abakanowicz (ur. 20 czerwca 1930 w Falentach) - polska rzeźbiarka, laureatka licznych nagród; miała ponad 100 wystaw na całym świecie. Specjalizuje się w tworzeniu dużych, figuralnych kompozycji przestrzennych w oparciu o tkaninę, z wykorzystaniem także innych materiałów, jak kamień, drewno i brąz - zwanych od jej nazwiska abakanami.

SZTUKA WSPÓŁCZESNA Magdalena Abakanowicz „Nierozpoznani" na cytadeli w Poznaniu (całość instalacji)

Przygotowanie ucznia do odbioru tekstów współczesnych „Zrozumieć literaturę to tyle, co znać fakty, kojarzyć pojęcia i samodzielnie umieć czytać.” Aktywnie pracować z tekstem, dostrzegać ciekawe związki, by móc dyskutować, polemizować i próbować ułożyć własną opowieść o pisarzach i ich dziełach. (B. Kaniewska, A. Legeżyńska, P. Śliwiński, „Literatura polska XX wieku”, Poznań 2005.)

Przygotowanie ucznia do odbioru tekstów współczesnych (cele) nauczyć odczuwania przyjemności w obcowaniu z tekstem literackim; zapraszać do środka dzieła, skłonić do analizy i interpretacji tekstu; poszukać wartości wokół siebie i w sobie przez kontakt z utworem literackim (uczenie przez i dla wartości); umieć wykorzystać w odbiorze tekstów konteksty, nawiązania; łączyć utwór literacki z innymi tekstami kultury, by dostrzec „wzajemne oświetlanie się sztuk” ; łączyć kształcenie literackie z językowym; dostrzegać tematy, problemy; skłaniać do dyskusji, polemiki; doskonalić sztukę pisania (rozprawka, recenzja, interpretacja utworu, interpretacja porównawcza, artykuł, esej);