Nauczanie hybrydowe alternatywa czy konieczność edukacyjna

Nauczanie hybrydowe to wypadkowa, połączenie dwóch typów nauczania: nauczania w formie e-learning, nauczania tradycyjnego. Podstawa sukcesu: przygotowanie spójnego i metodologicznie poprawnego programu nauczania, odpowiedni zespól dydaktyczny, jego kreatywność, koncepcyjność i motywacja.

Elementy brane pod uwagę podczas oceny różnych form nauczania: charakterystyczne cechy i możliwości danego modelu przekazywania wiedzy, indywidualne cechy osobowości uczących się, możliwości percepcyjne uczących się, umiejętność skupienia się na danym typie przekazu, przyczyny ekonomiczne, w tym nieopłacalność dostarczania jednorodnych form szkoleniowych.

Ocena nauczania tradycyjnego Zalety nauczania tradycyjnego : utrzymywanie bezpośrednich relacji interpersonalnych, efektywność nauczania zależy od dobrego przepływu informacji, możliwości wspólnego uczestniczenia w zajęciach, w tym spędzania czasu wolnego, co wzmacnia wzajemne relacje międzyludzkie, możliwość bezpośredniego kontaktu z nauczycielem, zapewniająca szybką interakcję, rozwiązanie wątpliwości, czy dyskusję, możliwość kontaktu z przedmiotem szkolenia, nauczanie poprzez działanie, organizacja laboratoriów, warsztatów, wiarygodna weryfikacja pozyskanej wiedzy, poprzez tradycyjnie, w bezpośrednim kontakcie zorganizowany egzamin.

Wady nauczania tradycyjnego: wysoki koszt nauczania, wynikający z nieefektywnego zarządzania zasobami szkoleniowymi oraz ewentualnego opuszczenia przez uczącego się miejsca pracy, zunifikowany program szkolenia, z uwagi na różny poziom początkowej wiedzy i umiejętności uczących się powinno się w fazie początkowej dostosować program do osoby o najniższym poziomie, czasochłonność procesu szkolenia, każda grupa uczących się wymaga rezerwacji odpowiednich zasobów szkoleniowych, w tym pracy nauczyciela werbalny, czyli ustny przekaz wiedzy wspierany zwykle materiałami pomocniczymi w formie papierowej, chociaż znacząco wygodniejszą formą budowy pomocniczych zasobów wiedzy jest postać elektroniczna.

Przykład nauczania tradycyjnego dwudniowe szkolenie w sali wykładowej oraz w laboratorium: pierwszy dzień: poznanie teorii w formie wykładów (4 godziny) oraz ćwiczeń (2 godziny), wykłady i ćwiczenia przedzielone są sesjami dyskusji toczonej w ramach szkolnej grupy pod nadzorem wykładowcy, drugi dzień: ćwiczenia praktyczne, laboratoria i warsztaty, egzamin kontrolny zaliczający szkolenie, uruchomienie procedury kontaktu telefonicznego.

Ocena nauczania w formie e-learning Zalety nauczenia prowadzonego w formie e-learning: ciągłość pracy osób uczących się, wiedza dostarczona jest drogą zdalną, zindywidualizowany, sterowany, kontrolowany, proces pozyskiwania wiedzy, możliwość pomijania znanych zagadnień, lub dokonywanie dowolnej ilości powtórzeń przy trudniejszych do opanowania, elektroniczne zasoby wiedzy, wiedza gromadzona i prezentowana w postaci elektronicznej stanowi podstawę do budowy organizacji zarządzanych wiedzą, w dalszej kolejności efektywnego zarządzania jej zasobami co pozwala minimalizować koszty budowy kolejnych szkoleń (efekt skali). redukcja kosztów uczenia się i nauczania, związanych z wydatkami na delegację oraz infrastrukturą szkoleniową (sale, urządzenia do prezentacji),

Wady nauczania e-learning: brak w pełni wiarygodnych możliwości zweryfikowania wyników nauczania oraz aktualnie pozyskiwanej wiedzy, wysokie koszty budowy i organizacji procesu nauczania, generowane poprzez konieczność budowania odpowiedniego środowiska do uczenia się, jego zaprojektowanie i sprawdzająca symulacja działania wymaga czasu i odpowiednich nakładów finansowych, brak bezpośredniego kontaktu uczących się pomiędzy sobą oraz nauczycielem, relacje międzyludzkie stanowią istotny element efektywnego uczenia się, brak motywacji do uczenia się, zwiększenie ryzyka nie ukończenia kursu, pełnego zaangażowania.

Nauczanie w formie e-learning zastosowane w metodzie hybrydowej to dużo więcej, aniżeli prowadzenie nauczania na odległość z wykorzystaniem nowoczesnych mediów elektronicznych, to: precyzyjne zarządzanie kompetencjami i umiejętnościami uczących się osób, organizacja procesu opracowania materiałów szkoleniowych, zarządzanie procesem uczenia się, komunikowanie się i współpraca na odległość, zarządzanie bazą wiedzy, prowadzenie wielowymiarowej ewaluacji procesu nauczania, inteligentne publikowanie zasobów szkoleniowych poprzez różnego rodzaju media.

Drogi realizacji procesu uczenia się w środowisku e-learning, zależne od stosowanych do tego celu systemów i technologii ( na podstawie: Design Web-based Training, William Horton) Uczymy się: Drogi realizacji w środowisku nauczania zdalnego: Słuchając internetowy przekaz audio lub wideo; konferencje on-line; audio- lub wideokonferencje; kursy e-learning; nagrania z konferencji i seminariów; Szukając porady zdalny mentoring (e-mentoring); grupy dyskusyjne, listy e-mailowe, chaty oraz inne mechanizmy budowy wirtualnej społeczności; samodzielne poszukiwania w Internecie; Czytając kursy e-learning; powiązane przez hiperlinki zasoby tekstowe; wirtualne biblioteki, Internet jak zasób treści tekstowej; Oglądając internetowy przekaz audio lub wideo kursy e-learning; nagrania z konferencji i seminariów; współdzielenie ekranu oraz wirtualna tablica; Badając przykłady wirtualne muzea; analiza przypadków; wirtualne laboratoria; przykłady jako elementy kursów e-learning; mechanizmy grupowej krytyki;

Będąc krytykowanym grupy dyskusyjne, listy e-mailowe, chaty oraz inne mechanizmy budowy wirtualnej społeczności; mechanizmy grupowej krytyki; zdalny mentoring (e-mentoring); Modelując zachowanie swoje lub innych zdalny mentoring (e-mentoring); komunikacja z zaproszonym ekspertem jako element lekcji; analiza przypadków; odgrywanie ról; symulacje i gry; testy; Próbując i eksplorując eksploracja scenariuszy; symulacje; wirtualne laboratoria; zadania domowe; burza mózgów; instrukcje obsługi; Dyskutując grupy dyskusyjne, listy e-mailowe, chaty oraz inne mechanizmy budowy wirtualnej społeczności; e-mentoring; Ćwicząc symulacje i gry; ćwiczenia i testy; ćwiczenia powiązane z praktyką; odgrywanie ról; wirtualne laboratoria; zadania domowe; Zapamiętując ćwiczenia powiązane z praktyką, optymalizowanie procesu zapamiętywania; mechanizmy mnemotechniczne; kursy e-learning; Prowadząc badania samodzielne poszukiwania w Internecie; nadzorowana eksploracja i analiza zasobów internetowych; analiza przypadów;

Przykład nauczania w formule e-learning: trzydniowe szkolenie zakładające przekazanie wiedzy bez konieczności opuszczania miejsca zamieszkania i pracy: W pierwszych dwóch dniach szkolenia udostępniona elektroniczna postać wykładów (tych samych, o których była mowa w przypadku nauczania tradycyjnego). Każdego dnia prowadzone są sesje komunikacji synchronicznej w postaci konferencji internetowych (webconferencing) oraz chata pozwalające wyjaśniać ,,na żywo” kwestie, których nie da się przekazać za pomocą wykładu. Dodatkowo udostępniona jest linia telefoniczna, pozwalająca skontaktować się osobom uczącym się z wykładowcą (mentorem) w celu wyjaśnienia niezrozumianych lub nietypowych problemów.

Trzeciego dnia szkolenia zostaje udostępniony w Internecie symulator pozwalający na zapoznanie się z funkcjonalnością i specyfiką pozyskiwanej wiedzy i umiejętności. Praktyczny brak możliwości zweryfikowania, kto i w jaki sposób odpowiada na stawiane pytania sprawdzające, stawia pod znakiem zapytania sens organizowania egzaminu poprzez Internet, co powoduje, że weryfikacja pozyskanej wiedzy to test prowadzony drogą zdalną. Uruchomienie po szkoleniu listy dyskusyjnej, co pozwala na komunikowanie się w trybie asynchronicznym oraz wyjaśnienie problemów, dzielenie się doświadczeniami, a także na szukanie odpowiedzi na pytania na forum grupy uczestniczącej w nauczaniu e-learning.

Koszty budowy lekcji e-learning i nauczania tradycyjnego: • Koncepcyjne zaprojektowanie lekcji e-learning jest procesem zdecydowanie bardziej czasochłonnym, niż nauczania tradycyjnego. • Porównanie pracochłonności obydwóch typów nauczania poprzez zestawienie średniego czasu potrzebnego na opracowywanie godzinnego kursu.

Rys 1. Średni czas opracowywania godzinnego kursu – porównanie nauczania tradycyjnego i e-learning (źródło: badania Training Magazine 2001)

Czas opracowania lekcji kursu e-learning może ulec skróceniu przez: uproszczenie zakresu lekcji, staje się on uboższy głównie w elementy multimedialne, powtarzalność elementów wchodzących w skład kursu, przykładowo grafik, animacji, zdjęć, bloków tekstów, obiektów, zastosowanie odpowiednich narzędzi wspomagających budowę kursu, przykładowo systemów klasy LCMS, sprawne posługiwanie się aplikacjami do budowy kursu (authoring tools). Uwaga ogólna: każde narzędzie informatyczne wspomagające nauczanie ma swoje ograniczenia. Stąd należy go odpowiednio poznać, by mieć świadomość dostępnych funkcji i ich działania a tym samym wybrać najlepsze z dostępnych rozwiązań.

Nauczanie hybrydowe łączy w sobie zalety nauczania tradycyjnego i e-learning, ograniczając jednocześnie ich niedogodności. Zalety nauczania hybrydowego: istnieje możliwość nawiązania nowych kontaktów i znajomości; można w pewien sposób sterując tym procesem dać poznać siebie i dobrze poznać innych, kontakt z nauczycielem, wykładowcą jest co prawda zdalny, ale nawet jeśli taka metoda komunikacji zawiedzie, można liczyć na wyjaśnienie problemów podczas bezpośredniego kontaktu przewidzianego w nauczaniu tradycyjnym, istnieje możliwość uczestnictwa w praktycznych laboratoriach i warsztatach, zgodnie z postulatem uczenia przez działanie (doświadczenie), weryfikacja pozyskanej wiedzy jest w pełni wiarygodna, bo odbywa się pod nadzorem nauczyciela w formie egzaminu, co ma istotny wpływ na motywację do pozyskania wiedzy na odpowiednio wysokim poziomie,

osoby uczące się są wprawdzie zmuszone do wyjazdu poza miejsce zamieszkania, niemniej zredukowany zostaje czas koniecznego opuszczenia miejsca pracy do absolutnego minimum; ograniczone zostają jednocześnie koszty wyjazdu, osoby uczące się posiadają materiały pozwalające na indywidualne podejście do procesu pozyskiwania wiedzy; jeśli posiadana wiedza wykracza poza przyjęty standard, można na uczenie się poświęcić znacznie mniej czasu; natomiast jeśli jest ona mniej zaawansowana mogą zapoznać się z wybranymi fragmentami wykładu w Internecie nawet kilkakrotnie, aż uzna się problem za opanowany na tyle, że następujący w dalszej kolejności nauki udział w praktycznych laboratorium i warsztatach będzie efektywny, wiedza korporacyjna przekładana jest na postać elektroniczną stając się bazą do budowy organizacji sprawnie zarządzającej wiedzą.

Hybrydowa metoda nauczania eliminuje niedoskonałości metod składowych: tradycyjnej i e-learning. Wada 1 : ludzie, brak umiejętności posługiwania się komputerem, opory przed komunikacją drogą elektroniczną, niechęć wynikającą z tego, iż niektórzy lubią przebywać na szkoleniach poza miejscem zamieszkania, traktując to jak wypoczynek od pracy. Wada 2 : konieczność zapewnienia odpowiedniej infrastruktury technicznej do nauczania mieszanego w sytuacji, w której pełna infrastruktura do uruchomienia nauczania tradycyjnego jest już zapewniona.

Etapy nauczania hybrydowego: nauczanie w formie e-learning: :udostępnienie materiałów do samodzielnego studiowania w formule zdalnej (Internet), organizowanie sesji konferencji internetowych (webconferencingu) oraz chata, (komunikacja synchronicznej), dyskusje, prezentacji on- line oraz inne formy komunikacji związane z przekazywaniem wiedzy, wątpliwości dodatkowo dyskutowane drogą telefoniczną, nauczanie metodą tradycyjną, egzamin dający możliwość zweryfikowania jakości posiadanej wiedzy, a tym samym efektywności podjętego procesu nauczania dla każdego uczestnika indywidualnie, w fazie końcowej uruchomienie listy dyskusyjnej, której celem jest umożliwienie asynchronicznej komunikacji między uczącymi się osobami i organizatorami tego procesu. Lista utrzymana jest przez dłuższy czas, tak długo aż zainteresowanie nią praktycznie nie będzie miało miejsca.

Ocena nauczania hybrydowego w wymiarach: metodycznym, poprzez zastosowanie wielorakich form przekazu można trafić do szerokiej grupy odbiorców, czyli uczących się osób, ekonomicznym, optymalizacja kosztów nauczania w wielu wymiarach i aspektach, psychologicznym, zachowanie najistotniejszych zalet nauczania tradycyjnego, w tym bezpośrednich relacji międzyludzkich.

Podsumowanie: porównanie zalet i wad nauczania hybrydowego, e-learning i tradycyjnego wydaje się przekonywać do pierwszego z nich, należy zastanowić się nad przebudową funkcjonującego obecnie najszerzej w szkolnictwie tradycyjnego modelu budowania wiedzy i kompetencji, nauczanie hybrydowe daje możliwość efektywnych ekonomicznie i metodycznie form realizacji założonych celów nauczania, należy wystrzegać się nieuzasadnionego zamieniania jednej formy nauczania na inną, nie można udowodnić tezy, że e-learning stanowi metodę lepszą od uczenia tradycyjnego lub że nauczanie mieszane jest lepsze od e-learning, zależy to od założonego i spełnionego celu, należy poszukiwać najlepszej drogi realizacji założonego celu edukacyjnego, traktując aspekty techniczne jako sprawę ważną, niemniej drugorzędną.