Dźwignia operacyjna i finansowa

Pojęcie dźwigni Z fizycznego punktu widzenia mechanizm dźwigni wyjaśnia, jak przy użyciu małej siły można podnieść wielki ciężar. Dźwignia finansowa to mechanizm polegający na generowaniu dużych zysków przy relatywnie małej zainwestowanej kwocie.

1. Dźwignia operacyjna – struktura kosztów w przedsiębiorstwie Wybór składników majątku, czyli struktura aktywów wynika z potrzeb produkcyjnych i handlowych firmy. Oznacza to różny udział aktywów trwałych w strukturze aktywów. Aktywa, jakimi dysponują firmy wpływają na strukturę kosztów.

Znajomośc kosztów stałych i zmiennych służy do wyznaczenia dźwigni operacyjnej. Przez wykorzystanie dźwigni operacyjnej rozumie się takie ukształtowanie kosztów stałych, które zastępują koszty zmienne w celu szybszego wzrostu zysków przy wzroście sprzedaży. Relacje pomiędzy kosztami stałymi i zmiennymi uzyskuje się poprzez wybór struktury aktywów.

Poziom zysku operacyjnego określa relację między względną zmianą zysku operacyjnego , a względną zmianą sprzedaży, która wywołuje ten przyrost zysku. EBIT - zysk operacyjny (zysk przed zapłatą odsetek i opodatkowaniem) ∆EBIT – przyrost zysku operacyjnego S – przychody ze sprzedaży ∆S – przyrost przychodów ze sprzedaży

Poziom dźwigni operacyjnej (DOL) mierzy wpływ, jaki względna zmiana sprzedaży wywiera na względną zmianę zysków operacyjnych.

Poziom dźwigni operacyjnej można też wyznacza ze wzoru: Q- wielkośc sprzedaży (produkcji) w ujęciu ilościowym, P- cena jednostkowa, V – jednostkowy koszt zmienny, F - suma kosztów stałych w okresie.

Przyjmując oznaczenia: Q(p - v) – marża brutto, Q(p - v) – F – zysk operacyjny.

Dźwignia operacyjna Osiąga dodatnie wartości dla sprzedaży większej od operacyjnego progu rentowności. Osiąga ujemne wartości dla sprzedaży mniejszej od operacyjnego progu rentowności. Wzrasta wraz ze wzrostem kosztów stałych (F). Oznacza to, że duży udział kosztów stałych powoduje wzrost wrażliwości wyników operacyjnych na zmiany wielkości sprzedaży. Osiąga największe wartości dla sprzedaży nieznacznie większej od operacyjnego progu rentowności. Małe przyrosty sprzedaży powodują duże przyrosty zysków operacyjnego.

Maleje wraz ze wzrostem wielkości sprzedaży Maleje wraz ze wzrostem wielkości sprzedaży. Dla dużych wielkości sprzedaży kolejne jej przyrosty w coraz mniejszym stopniu wpływają na wzrost zysków operacyjnych. Osiąga bliskie zera wartości dla bliskich zera wielkości sprzedaży.

Analizując konkretne wartości dźwigni operacyjnej, należy określi obszar, w jakim znajduje się bieżąca wartośc sprzedaży.

2. Dźwignia finansowa – kapitał w przedsiębiorstwie W toku działania firmy, kapitał własny często jest niewystarczający dla finansowania rozwoju działalności gospodarczej. Stąd też naturalnym źródłem pozyskania funduszy są zaciągane zobowiązania w postaci kredytów bankowych lub innych podobnych źródeł finansowania. W związku z tym, w procesie zarządzania finansami niezbędna jest znajomość reguł i zasad ustalenia prawidłowego stosunku długu do kapitału własnego. Menedżer musi wiedzieć, na jakie korzyści można liczyć właściwie kształtując strukturę kapitału, co wyznacza granicę opłacalności korzystania z kapitału obcego.

Kapitał obcy Przy finansowaniu działalności przedsiębiorstwa kapitałami obcymi powstają koszty finansowe związane z koniecznością spłaty odsetek. Koszty te wpływają na osiągany przez firmę zysk netto. Struktura źródeł finansowania aktywów jest jednym z wyznaczników zysku. Możliwa jest sytuacja, w której dwie firmy o identycznym poziomie zysku operacyjnego osiągają różny wynik netto ze względu na odmiennie ukształtowane struktury pasywów.

Koszt kapitału w przedsiębiorstwie Jednym z celów zarządzania finansami jest minimalizacja kosztu kapitału w przedsiębiorstwie czyli kształtowanie optymalnej struktury kapitału. Optymalną strukturę kapitału osiąga się przy zachowaniu równowagi między wielkością ryzyka a poziomem dochodowości. W miarę powiększania zadłużenia przedsiębiorstwa, rośnie nie tylko koszt kapitału obcego, ale również ryzyko, które obciąża przede wszystkim właścicieli, którzy w związku z tym żądają wyższej stopy zwrotu od wyłożonego kapitału, co powoduje podniesienie kosztu także kapitału własnego.

Dźwignia finansowa Określa relację wielkości kapitału obcego do kapitału własnego. Stosowanie dźwigni finansowej polega na powiększaniu udziału długu w całym kapitale firmy, w celu zwiększenia poziomu dochodowości (stopy zwrotu) z kapitału własnego.

Dźwignia finansowa Wykorzystanie kapitałów obcych pozwala na zwiększenie przychodów ze sprzedaży w stosunku do tych, które możliwe są do osiągnięcia przy finansowaniu działalności jedynie środkami własnymi. Do momentu, kiedy koszt kapitałów obcych jest niższy od rentowności majątku, firma osiąga dodatkowe korzyści wyrażające się  wzrostem rentowności kapitałów własnych. Zjawisko to określa się jako dźwignię finansową. Inaczej mówiąc wzrost rentowności kapitału własnego ponad rentowność kapitału ogółem, dzięki zaangażowaniu kapitału obcego, jest nazywany efektem działania dźwigni finansowej

Z czego wynika efekt dźwigni finansowej? Koszt długu dla przedsiębiorstwa jest z zasady mniejszy od kosztu kapitału własnego. Inwestorzy, angażujący kapitał własny, ponoszą dużo wyższe ryzyko na zainwestowanym kapitale niż pożyczkodawcy, a w konsekwencji oczekują wyższej stopy zwrotu z zaangażowanego kapitału. Dodatkowo, na mniejszy koszt długu w stosunku do kosztu kapitału własnego wpływa efekt osłony podatkowej. Oddziaływanie dźwigni finansowej jest możliwe dzięki temu, że efektywny koszt wykorzystywanego kapitału obcego jest mniejszy od płaconych odsetek. Stanowią one bowiem koszt uzyskania przychodu i zmniejszają podstawę opodatkowania podatkiem dochodowym.

Przykład 1 Przedsiębiorstwo „X" stoi przed problemem wyboru właściwej struktury finansowania. W wariancie l założono, że przedsiębiorstwo będzie finansować się wyłącznie kapitałem własnym, a w wariancie 2, że przedsiębiorstwo pozyska 50% środków finansowych w formie kapitału własnego, a 50% w formie kredytu bankowego. Zysk operacyjny przedsiębiorstwa ma wynosić 1400 PLN, łączna wielkość środków potrzebnych do finansowania przedsiębiorstwa — 6000 PLN, stopa oprocentowania kredytu bankowego — 15%, oraz 25%, stopa podatku dochodowego od osób prawnych — 19%. Opierając się na powyższych danych, należy podjąć decyzję, którą strukturę finansowania należy wybrać.

C.d. przykład 1 W tablicy 1 zaprezentowano zgodną z założeniami wariantową strukturę kapitału. W wariancie l przedsiębiorstwo nie korzysta z kredytu bankowego, a w wariancie 2 łączna wielkość kredytu bankowego wynosi 3000 PLN. Tablica 1. Struktura kapitału

C.d. Przykład 1 W tablicy 2 zaprezentowano trzy warianty rachunku wyników, uzależnione od zastosowanej struktury finansowania i wzrostu kosztów odsetkowych z 15% do 25%. Tablica 2. Rachunek wyników (wariant 1 i 2)

Z punktu widzenia wielkości uzyskiwanego zysku netto korzystniejszy dla przedsiębiorstwa jest wariant 1. Jednak bardziej racjonalnym kryterium wyboru jest poziom rentowności kapitału własnego, który informuje o stopie zysku, którą inwestycja w dane przedsiębiorstwo przynosi jego właścicielom.

Miara dźwigni finansowej Miarą dźwigni jest stopień dźwigni finansowej, który pozwala ocenić, jaką zmianę rentowności kapitału własnego spowoduje zwiększenie zysku przed płatnością odsetek i opodatkowaniem. Wskaźnik dźwigni finansowej liczymy wg wzoru: DEF – wskaźnik (stopień) dźwigni finansowej, Zop – zysk operacyjny, O – odsetki od kapitału obcego, Zbrutto = Zop – O – zysk brutto

Stopień dźwigni finansowej dla przykładu 1. W przypadku gdy kapitał obcy nie wystąpił ( wariant 1) wartość wskaźnika dźwigni kapitałowej wyniesie 1(dźwignia nie wystąpiła) ponieważ: DFL = 1400 : 1400 = 1 W wariancie 2 efekt dźwigni finansowej wystąpił, gdyż: DFL = 1400 : (1400 – 450) = 1,47 W wariancie 2a dźwignia wyniosła: DFL = 1400 : (1400 – 750) = 2,15 W wariancie 2a wzrost kosztów spowodował wzrost efektu dźwigni finansowej, co oznacza wzrost ryzyka finansowego firmy.

Negatywny efekt dźwigni finansowej Finansowanie działalności przedsiębiorstwa przy użyciu kapitału obcego (długu) powoduje efekty pozytywne tylko do pewnego poziomu zadłużenia. Nadmierne obciążenie długiem zmniejsza elastyczność finansową firmy oraz zwiększa ryzyko. Dążenie do maksymalnego wykorzystania efektu dźwigni finansowej wiąże się z coraz wyższym ryzykiem. Nadmierny poziom kapitałów obcych może bowiem spowodować utratę kontroli nad firmą a czasem prowadzić do jej upadłości.

Próg rentowności kapitału własnego Zwiększenie udziału zobowiązań w strukturze finansowania nie będzie zawsze powodowało wzrostu rentowności kapitałów własnych. Istnieje graniczny poziom zysku operacyjnego (zysku przed opłaceniem podatków i spłatą odsetek), nazywany progiem rentowności kapitału własnego. Przy tym poziomie zysku operacyjnego zysk brutto jest niezależny od stosowanej struktury finansowania. Jeżeli poziom zysku operacyjnego jest niższy od poziomu granicznego, to zwiększenie wykorzystania długu spowoduje obniżenie rentowności kapitału własnego.