DYKCJA I ZASADY POPRAWNEJ WYMOWY - warsztat - Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie Marta Wojtowicz - Błąd

DYKCJA I ZASADY POPRAWNEJ WYMOWY - PROGRAM POJĘCIE DYKCJI CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA DYKCJĘ NARZĄDY MOWY ZASADY POPRAWNEJ WYMOWY – BŁĘDY W WYMOWIE HIPERPOPRAWNOŚĆ AKCENT WYRAZOWY UPODOBNIENIA UPROSZCZENIA ODDECH DO MÓWIENIA PRZYKŁADOWE ĆWICZENIA APARATU MOWY ĆWICZENIA Z KORKIEM ĆWICZENIA WYMOWY SAMOGŁOSEK ĆWICZENIA WYMOWY SPÓŁGŁOSEK PRZYKŁADOWA ROZGRZEWKA APARATU MOWY

POJĘCIE DYKCJI DYKCJA [łac. dictio] – wymowa, sposób wymawiania czyli łączenie głosek w słowa i słów w zadnia. Opiera się na znajomości norm i zasad kultury słowa oraz sprawności artykulacyjnej.

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA DYKCJĘ budowa i fizjologia oraz naturalne możliwości aparatu mowy (brak ograniczeń narządów mowy, wad zgryzu) dobry słuch postawa ciała i związany z nią prawidłowy sposób oddychania podczas mówienia naśladowane wzorce, obserwacje sposobu mówienia otoczenia, w jakim się człowiek wychowuje i dorasta sytuacja, w jakiej znajduje się mówiący – inne wymogi stawia mówiącemu sytuacja potoczna, inne wystąpienie publiczne budowa fonetyczna tekstu, zdania, stopień trudności wymowy (proste zdania łatwiej wypowiedzieć czysto i wyraźnie niż łamańce językowe czy zdania, w których znajdują się grupy spółgłoskowe)

CO WPŁYWA NA POPRAWNOŚĆ DYKCYJNĄ? sprawność motoryczna narządów artykulacyjnych (głownie języka, żuchwy i warg oraz podniebienia miękkiego) precyzyjna artykulacja, czyli dokładne ruchy i układy narządów mowy konieczne do wyartykułowania poszczególnych głosek swobodna wymowa trudnych grup spółgłoskowych, ciągów słownych nośność głosu, jego słyszalność i melodyjność właściwe posługiwanie się środkami ekspresji np. siłą głosu, wysokością głosu, barwą głosu prawidłowe akcentowanie poprawne frazowanie stosowanie pauz wymowa zgodna z ogólnokrajowymi normami wymowy (bez dialektu, regionalizmów)

DYKCJA I ZASADY POPRAWNEJ WYMOWY NARZĄDY MOWY APARAT ARTYKULACJI APARAT FONACYJNY (krtań) APARAT ODDECHOWY (płuca, tchawica) DYKCJA I ZASADY POPRAWNEJ WYMOWY

naśladowanie nieprawidłowych wzorców BŁĘDY W WYMOWIE błędna wymowa naśladowanie nieprawidłowych wzorców prawidłowa wymowa uświadomienie sobie popełniania błędu

BŁĘDY WYMOWY hiperpoprawność dąb, ząb nieprawidłowy akcent robiliśmy mówienie przestarzałe mliko, chlib naleciałości gwarowe któś, cóś dyftongizacja jadom wozy drogom redukowanie głosek wiemamo, naprawózek niedomawianie końcówek wpat, jes naleciałości regionalne czeba, dżwi

bąbelek strąk przysiądzie męka HIPERPOPRAWNOŚĆ będę bęc pięćdziesiąt prędzej bąbelek strąk przysiądzie męka bąk włączać ręka dążenie klęska gęba Śląsk krocząc

na końcu wyrazu nie czytamy głoski ę tylko e HIPERPOPRAWNOŚĆ na końcu wyrazu nie czytamy głoski ę tylko e w śródgłosie głoski ą / ę mówimy tylko przed szczelinowymi: s z sz ż f w: pląs, wąż, gęsie przed głoskami: t d k g p b k g c dz cz dż ć dź l ł w śródgłosie głoski ą / ę rozkładają się na dwie grupy: Ę – en, eń, em, Ą – on, oń, om, tak piszemy: tak mówimy: będę bende pięćdziesiąt pieńdziesiont bąbelek bombelek przysiądzie przysiońdzie

AKCENT WYRAZOWY - silniejsze wymówienie jednej z sylab w j. polskim najczęściej na drugą sylabę od końca, np. szko-ła, na trzecią sylabę od końca: w 1. i 2. os. li. mnog. czasu przeszłego np. ro-bi-liś-my, ro-bi-liś-cie, w formach li. poj. oraz 3. os. li. mnog. trybu przypuszczającego, np.: zro-bił-bym, zro-bi-li-by, w liczebnikach od 400 do 900, np.: czte-ry-sta, w niektórych wyrazach zapożyczonych, zakończonych na -yka, -ika, np.: fi-zy-ka, ma-te-ma-ty-ka

Poszczególne elementy zdania akcentujemy przez: AKCENT ZDANIOWY W zdaniu zazwyczaj istnieje jeden akcentowany punkt, może być to słowo, który jest jego sednem. Poszczególne elementy zdania akcentujemy przez: podniesienie tonacji głosu, jego wzmocnienie, spowolnienie tempa wypowiedzi. Pamiętajmy, że wyszczególnienie elementów w zdaniu nie tylko je podkreśla ale może też zmieniać sens wypowiedzi!

wykład - doktora wykłat – profesora SPÓŁGŁOSKI Bardzo ważna jest wyraźna artykulacja spółgłosek, dlatego, że ich zbitki mają skłonność do upodobnień, tracących wyraźność, czasem mogących czynić naszą wypowiedź niezrozumiałą; ostatnia spółgłoska w wyrazie powinna być wymawiana bezdźwięcznie lub dźwięcznie w zależności od tego, jaka głoska rozpoczyna następny wyraz: wykład - doktora wykłat – profesora przed głoską dźwięczną końcowa głoska będzie brzmiała dźwięcznie: d - d, natomiast przed bezdźwięczną – bezdźwięcznie: t – p. jeżeli po wyrazie następuje pauza absolutna tzn. kropka, wówczas niezależnie od tego jaka głoska rozpoczyna wyraz następny, ostatnią głoskę wymawiamy bezdźwięcznie: wykłat, zef, chlep, zomp ( wykład, zew, zą); identyczne głoski na pograniczu wyrazu wymawiamy rozdzielnie, ale bez pauz:

UPODOBNIENIA Upodobnienie - to zmiana sposobu wymówienia głoski pod wpływem głoski sąsiedniej. Rodzaje upodobnień: upodobnienia wewnątrzwyrazowe postępowe – głoska poprzedzająca wpływa na wymowę głoski następnej: trzask - tak piszemy, tszask - tak mówimy – ubezdźwięcznienie upodobnienia wewnątrzwyrazowe wsteczne - głoska następna wpływa na wymowę głoski poprzedniej: prośba - tak piszemy, proźba - tak mówimy. – udźwięcznienie upodobnienia międzywyrazowe - ostatnia głoska wyrazu poprzedzającego może upodobnić się pod wpływem dźwięczności do pierwszej głoski wyrazu następnego.: grot żelazny - tak piszemy, grod żelazny - tak mówimy – udźwięcznienie

ODDECH DO MÓWIENIA Umiejętność właściwego, głębokiego oddychania w czasie mówienia jest sprawa kluczową. Zły oddech może być przyczyną zadyszki. Uzupełnianie oddechu w miejscach do tego nie wskazanych może pozbawić naszą wypowiedź sensu.

ODDECH DO MÓWIENIA RODZAJE ODDYCHANIA szczytowe (podnoszenie górnych żeber, ale bez podnoszenia obojczyka i żeber), zniżone ( brzuszne- za pomocą obniżania przepony) totalne (górno – piersiowo - brzuszne z dominacją fazy brzusznej)

PIERWSZE ĆWICZENIA ODDECHOWE ĆWICZENIE - Rozpoznanie własnego rytmu oddychania. Przyjmij pozycję leżącą. Zamknij oczy i przez kilka minut wsłuchuj się w rytm twojego oddechu. Nie kieruj nim, staraj się oddychać swobodnie, naturalnie. Zauważ jak zmienia się jego rytm im bardziej się rozluźniasz i im dłużej tak spokojnie oddychasz. Wczuj się w ten naturalny rytm własnego oddychania. Może się on różnić od tego, który do tej poty był ci znany. ĆWICZENIE 2 - Rozpoznanie sposobu oddychania. Przyjmij pozycję leżącą. Możesz zamknąć oczy. Jedną rękę połóż na klatce piersiowej, drugą na brzuchu- tak, aby środkiem dłoni dotykać  pępka. Oddychaj przez kilka minut swobodnie i obserwuj ruchy klatki piersiowej i brzucha. Zauważ w jaki sposób oddychasz- czy większy udział mają ruchy klatki piersiowej czy brzucha.

PIERWSZE ĆWICZENIA ODDECHOWE ĆWICZENIE 3 - Oddychanie naprzemienne. Przyjmij pozycję siedzącą. Prawą dłoń przyłóż do nosa w taki sposób, że palce środkowy i wskazujący opierają się o nasadę nosa, kciuk o prawe, a palec serdeczny o lewe nozdrze. Zamknij palcem prawe nozdrze. Przez lewe nozdrze wykonaj wydech, a następnie wdech. Otwórz prawe nozdrze zamykając jednocześnie lewe; wykonaj najpierw wydech przez prawe nozdrze, potem wdech. Zamknij prawe nozdrze i otwórz lewe. Wykonaj wydech przez lewe nozdrze. Takie jeden pełny cykl powtarzaj 10- 15 razy. Ćwiczenie doskonale pomaga udrożnić nos. ĆWICZENIE 4 - Oddychanie oczyszczające. Przyjmij swobodną pozycję stojącą lub siedzącą. Wykonując wdech wydaj dźwięk jak podczas chrapania. Wydychaj jak brzęcząca pszczoła ( bzzzz.... ). Powtórz 5-10 razy. Ćwiczenie pomaga oczyścić gardło.

ODDECH ODDECH MUSI BYĆ BEZGŁOŚNY I NIEWIDOCZNY: wdech szybki (najlepiej jednocześnie ustami i nosem) i cichy, wydech długi, równomierny i dowolnie regulowany potrzebą tekstu.

GIMNASTYKA APARATU MOWY Parsknięcie (naśladowanie konia) – wykonujemy je przy zamkniętych wargach i lekko zaciśniętych zębach. Kilka razy bezdźwięcznie szeroko otwieramy i zamykamy usta, układając je w pozycji poszczególnych samogłosek ("a", "o", "u", "e", "i", "y"). Lekko otwórz usta, dolną szczęką zataczaj w poziomie jak najrówniejsze koła 5 razy w jedną i 5 w drugą stronę . Podobne okręgi tym razem zataczaj w pionie. Wysuwamy szczękę na przemian daleko do przodu i do tyłu. Zaciskamy zęby, układaj usta na przemian w szeroki uśmiech i wąziutki dziubek. Zaciskamy zęby, ustami stulonymi w dziubek staramy się dotknąć na przemian ucha lewego i prawego. Zamykamy usta. W przestrzeni między wewnętrzną stroną warg i zębami zataczaj językiem okręgi kilka razy w jedną stronę i kilka w drugą.

GIMNASTYKA APARATU MOWY Otwieramy usta. Zataczamy okręgi jak najmocniej wysuniętym językiem po zewnętrznej stronie warg - kilka razy w jedną i drugą stronę. Przy lekko rozchylonych ustach bardzo szybko przeprowadzamy koniuszek języka z jednego kącika ust w drugi. Naśladujemy warkot silnika motocyklowego na różnych wysokościach dźwięku (najpierw używaj jedynie warg, potem języka, na koniec warg i języka). Kilka razy szeroko otwieramy i zamykamy usta, układając je w pozycji poszczególnych samogłosek - "a", "o", "u", "e", "i", "y„ – głośno. Głośno i wyraźnie wypowiadamy połączenia: "abba, obbo, ubbu, ebbe, ibbi, ybby"; "assa, osso, ussu, esse, issi, yssy". Każda głoska musi być słyszalna! W różnym tempie wypowiadamy: "da-ta-za-sa-dza-ca-na-ła"; "di-ti-zi-si-dzi"; "zia-sia-dzia-cia-nia"; "ga-ka-cha"; "gia-kia -chia". W różnym tempie mówimy: "brim, bram, bram, bram, brom"; "trim, tram, tram, tram, trom"; "krim, kram, kram, kram, krom”.

na początek rozgrzewka aparatu mowy ćwiczenia głosowe MAM DOBRĄ DYKCJĘ 10-15 minut ćwiczeń dykcyjnych systematycznie z uwagą na początek rozgrzewka aparatu mowy ćwiczenia głosowe korek