MERKANTYLIZM (prekapitalizm, okres wczesnej akumulacji kapitału)

Plan wykładu Pojęcie merkantylizmu Czas, miejsce i tło historyczne Merkantylizm wczesny Merkantylizm właściwy Podsumowanie

„ ...Różny stopień wzrostu bogactwa w różnych wiekach i u różnych narodów przyczynił się do powstania odmiennych systemów ekonomii politycznej w kwestii bogacenia się ludności, (...), systemu handlowego, (...), czyli systemu merkantylistycznego oraz systemu rolniczego " Adam Smith

Pochodzenie słowa merkantylizm z j. włoskiego: „mercante” = handlowiec

Pojęcie merkantylizmu Merkantylizm jest pierwszą próbą teoretycznej interpretacji kapitalistycznych stosunków produkcji, przy czym główna uwaga skupiona jest na handlu.

Początek XVI – połowa XVIII wieku Okres historyczny Początek XVI – połowa XVIII wieku (około 250 lat) W Polsce od XVII wieku Epoka Odrodzenia

Obszar, na którym się rozwinął Europa Zachodnia – szczególnie Anglia i Francja, ale też Włochy, Hiszpania, Portugalia, Holandia, Niemcy

Rys historyczny: Transformacja ustroju społeczno-gospodarczego: - okres upadku posiadłości ziemskich - powstawanie narodu-państwa - odkrycia szeregu wynalazków (kompas, napęd wodny, druk, proch, czółenko latające w przemyśle tkackim, pierwsze próby wykorzystania węgla kamiennego) i związany z nimi duży wzrost sił wytwórczych Odrodzenie i negacja średniowiecznych norm i reguł życia społecznego Następstwo wielkich odkryć geograficznych

Merkantylizm, odkrycia geograficzne i układ sił w Europie Najwcześniej rozwinął się we Włoszech – jeszcze przed odkryciem Ameryki Gdy w XV w. Turcy opanowali basen morza śródziemnego zyskał popularność w Hiszpanii i Portugalii. Przełom XV i XVI wieku to liczne odkrycia geograficzne dokonane przez Portugalczyków i Hiszpanów. Portugalczycy opływają Afrykę i jako pierwsi dopływają do Azji Mniejszej. 1492 r. – odkrycie Ameryki.

Merkantylizm, odkrycia geograficzne i układ sił w Europie Kolonie hiszpańskie – Meksyk, Kalifornia, Peru, Chile Kolonie portugalskie – Sycylia, Sardynia, Neapol. Pod koniec XVI w. Hiszpania traci znaczenie, w 1588 r. zostaje rozbita flota hiszpańska („niezwyciężona armada”) przez zjednoczone floty angielską i holenderską. Na miejsce Hiszpanii utrwala się na morzu potęga angielska.

Akumulacja pierwotna kapitału Historyczny proces, polegający na przechodzeniu własności: odbieraniu dotychczasowym właścicielom (chłopom i rzemieślnikom) narzędzi produkcji i skupieniu ich w rękach nowych klas (klasa kapitalistów).

Proces akumulacji kapitału Najbardziej burzliwie przebiegał w Anglii. Już w XIII w. miało miejsce tzw. ogradzanie, czyli odbieranie przez panów feudalnych pastwisk, które były im potrzebne do wypasu owiec. W XV w. zaczęto rugować chłopów także z gruntów ornych.

Dwa etapy rozwoju merkantylizmu Merkantylizm wczesny, tzw. bulionizm Merkantylizm właściwy, tzw. manufakturowy, rozwinięty

Władza i bogactwo Bogactwo określa ilość posiadanych metali szlachetnych Całość bogactwa świat jest określona Celem działalności gospodarczej jest produkcja Merkantylizm był ideą burżuazji handlowej, która dążyła do nagromadzenia bogactwa.

„Bogactwo narodu wymaga masowego ubóstwa jednostek”

Złuda Midasa Kult złota Złoto początkowo tezauryzowane potem miało za zadanie krążyć i aktywizować procesy gospodarcze Zwiększony napływ złota powodował zachwianie równowagi gospodarczej Spadek wartości srebra w porównaniu do złota (prawo Greshama-Kopernika o ucieczce lepszych monet z obiegu) Zmiana stosunku do operacji kredytowych

Bilans handlowy 1. Eksport powinien zawsze przewyższać import Indywidualnie z każdym krajem W sposób łączny, z wszystkimi krajami 2. Państwo powinno stać na straży dodatniego bilansu handlowego 3. Zakaz eksportu złota

Źródła bogactwa w merkantylizmie Merkantylizm angielski (handlowo wszechstronny)– handel, ale dbano o rozwój wszystkich dziedzin gospodarki. Merkantylizm hiszpański – wydobycie kruszców szlachetnych Merkantylizm francuski (colberyzm, merkantylizm przemysłowy)– handel + wydobycie kruszców szlachetnych, od Colberta, który zapoczątkował uprzemysłowienie Francji, kosztem rolnictwa Merkantylizm holenderski (handlowo-morski) – nastawiony głównie na czerpanie korzyści z pośrednictwa w handlu morskim.

Opnie merkantylistów na temat źródeł bogactwa kraju: Bogactwa kraju płyną z pracy ludu wywiezionego na rynki obce. Zagranica kupując krajowe towary daje zatrudnienie i płaci zarobki krajowym robotnikom Hiszpanie są biedni, bo kupują towary zagraniczne płacąc kruszcem, a nie dodając do niego swojej pracy. Handel wewnętrzny jest bezpłodny w znaczeniu tworzenia bogactwa

Pieniądz w merkantylizmie Ocena działalności gospodarczej w odniesieniu do wartości nominalnych a nie realnych

Analiza pozycji pieniądza w gospodarce Jean Bodin – uznał, że wzrost poziomu cen jest spowodowany napływem kruszców John Locke – poziom działalności gospodarczej zależy od ilości pieniądza w obiegu i szybkości jego krążenia David Hume – zależności pomiędzy bilansem handlowym, poziomem cen i szybkością obiegu pieniądza

Ważniejsi autorzy i ich dzieła Thomas MUN, England 's Treasure by Forraign Trade, 1664 {Bogactwo Anglii w handlu zagranicznym) Isaac NEWTON, Principia Mathematica, 1687 {Zasady matematyki)Wiliam PETTY, Political Arithmetic, 1960 {Arytmetyka polityczna) Bernard MANDEVILLE, The Fable ofthe Bees, 1714(tłum. pol.: Bajka o pszczołach, 1957) David, HUME, Political Discourses, 1755 {Dyskusje polityczne) Richard CANTILLON, Essay sur la naturę du commerce en generał, 1755 (Esej o istocie handlu w ogólności)

William Petty, 1623-1687.

John Locke, 1632-1704.

David Hume, 1711-1776.

Dorobek teoretyczny merkantylistów Zaczątki naukowej ekonomii Uznanie możliwości analizowania gospodarki Poparcie dla interwencji państwa w gospodarkę Dostrzeżenie błędów w poglądach ekonomicznych własnego nurtu Brak zintegrowanego poglądu na funkcjonowanie gospodarki rynkowej