Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

Zróżnicowanie rzeźby Polski Justyna Drop

Czynniki kształtujące powierzchnię Polski Główne rysy ukształtowania Polski są efektem jej położenia na pograniczu głównych geologicznych jednostek strukturalnych Europy do których należą: prekambryjska platforma wschodnioeuropejska paleozoiczna platforma Europy Środkowej i Zachodniej łuk Karpat (obszar fałdowań  alpejskich)  Oraz przez: Czynniki wewnętrzne: Ruchy górotwórcze Ruchy tektoniczne Procesy wulkaniczne Czynniki zewnętrzne: Denudacji Akumulacji Erozji A także Zmianami klimatu Działalnością człowieka

Cechy rzeźby powierzchni ziemi w Polsce Nachylenie obszaru z południa na północ i ze wschodu ku zachodowi ( świadczą o tym główne kierunki biegu rzek), Zdecydowana przewaga nizin (91% powierzchni kraju), Równoleżnikowa pasowość rzeźby, czyli występowanie na przemian pasów wypukłych i wklęsłych, Rzeźba wysokogórska na południu kraju (3,1% powierzchni), Rozległy krajobraz staroglacjalny w środkowej Polsce i krajobraz młodoglacjalny na obszarze ostatniego zlodowacenia.

Pasowość rzeźby i równoleżnikowy układ krain Charakterystyczną cechą rzeźby Polski jest jej pasowość – równoleżnikowe pasy obniżeń i wyniesień występują na przemian. Biorąc pod uwagę ogólne rysy ukształtowania powierzchni Polski oraz równoleżnikowy przebieg głównych krain geograficznych, wyróżniamy sześć pasów rzeźby terenu: Od północy: a) pas obniżeń – pobrzeża Bałtyku: Nizina Szczecińska, Pobrzeże Szczecińskie, Pobrzeże Słowińskie, Pobrzeże Koszalińskie, Pobrzeże Gdańskie, Żuławy Wiślane i Nizina Warmińska. b) pas wyniesień – pojezierza: Pojezierze Pomorskie, Pojezierze Wielkopolskie i Pojezierze Mazurskie. c) pas obniżeń – niziny środkowopolskie: Nizina Wielkopolska, Nizina Śląska, Nizina Mazowiecka, Nizina Podlaska, Polesie Lubelskie. d) pas wyniesień – wyżyny: Wyżyna Śląska, Wyżyna Krakowsko-Częstochowska, Niecka Nidziańska, Wyżyna Małopolska , Wyżyna Lubelska z Roztoczem. e) pas obniżeń – kotliny i zapadliska podkarpackie: Kotlina Sandomierska i Kotlina Oświęcimska. f) pas wyniesień – góry: Sudety i przedgórze sudeckie, Karpaty i pogórze karpackie.

Pobrzeża Region Pobrzeży Południowobałtyckich to szeroki na kilka, kilkanaście kilometrów pas wzdłuż południowych wybrzeży Bałtyku. Rozciąga się on od Zatoki Kilońskiej aż po Zalew Wiślany. W północnej części kraju rozciągają się Pobrzeża Południowobałtyckie. Należą do nich cztery makroregiony: Pobrzeże Szczecińskie, Pobrzeże Koszalińskie, Pobrzeże Gdańskie i Żuławy Wiślane. Pobrzeża Wschodniobałtyckie Południowa część Niziny Staropruskiej Rzeźba Pobrzeży Południowobałtyckich została ukształtowana przez działanie lądolodu skandynawskiego, rzek, morza i wiatrów. Są to niziny położone przeważnie poniżej 100 m n.p.m z nielicznymi wzgórzami. W rzeźbie terenu przeważają równiny moreny dennej, równiny bagienne, torfowiska czy wzgórza wydmowe

Pojezierza Pojezierza Południowobałtyckie zajmują 77 tys.km2, tj.25 % powierzchni Polski. Jest to region wyróżniający się występowaniem krajobrazów, będących efektem zlodowacenia północnopolskiego. Dominuje tu pagórkowata rzeźba wysoczyzn morenowych, porozcinanych dolinami licznych rzek. Na południowych krańcach regionu wyraźnie rysują się w rzeźbie urozmaicone powierzchnie żwirowo-piaszczystych sandrów. Cechą specyficzną regionu jest występowanie bogactwa jezior polodowcowych o różnej genezie począwszy od długich jezior rynnowych poprzez jeziora wytopiskowe, do małych oczek wodnych. Największe jeziora to: Jeziorak, Gopło, Koronowskie, Wdzydze, Charzykowskie. Do Pojezierzy Południowobałtyckich zaliczamy: Pojezierza Zachodniopomorskie, Pojezierza Wschodniopomorskie, Pojezierza Południowopomorskie , Dolina Dolnej Wisły, Pojezierze Iławskie, Pojezierze Chełmińsko-Dobrzyńskie, Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka, Pojezierze Wielkopolsko-Kujawskie, Pradolina Warciańsko-Odrzańska, Pojezierze Leszczyńskie, Wzniesienia Zielonogórskie Pojezierza Wschodniobałtyckie sa przedłużeniem Pobrzeży Wschodniobałtyckich. Na terenie Polski leży niemal całe Pojezierze Mazurskie i fragment Pojezierza Litewskiego. Rysem charakterystycznym regionu jest rzeźba młodoglacjalna ukształtowana w wyniku północnopolskiego najmłodszego zlodowacenia w Polsce. Rzeźba terenu jest pagórkowata, liczne są pagóry morenowe rozdzielone szerokimi obniżeniami często wypełnionymi jeziorami. Typowe formy rzeźby to ciągi moren, którym towarzyszą rozległe równiny sandrowe. Kulminacje przekraczają 150-200 m n.p.m., a w kilku miejscach ponad 300 metrów (Szeska Góra – 309 m, Tatarska Góra – 301 m).

Pojezierza mazurskie pomorskie pomorskie wielkopolskie

Niziny Środkowopolskie Niziny Środkowopolskie zajmują 89 tys. km2 co stanowi  28% powierzchni kraju. Jednostka ta położona jest w środkowej Polsce. Niziny Środkowopolskie dzielą się na 8 makroregionów: Nizina Południowowielkopolska , Obniżenie Milicko-Głogowskie, Wał Trzebnicki, Nizina Śląska, Nizina Północnomazowiecka, Nizina Środkowomazowiecka, Wzniesienia Południowomazowieckie, Nizina Południowopodlaska Charakteryzują się rozległymi równinami i obszarami falistymi o małych różnicach wysokości względnej. Jedynie na obszarach, gdzie występują wzgórza morenowe (np. Wał Trzebnicki) różnice wysokości dochodzą do kilkudziesięciu metrów, a rzeźba terenu jest bardziej urozmaicona. W krajobrazie dominują bezjeziorne równiny erozyjno-denudacyjne zbudowane z glin morenowych i piasków ze żwirowymi ostańcami moren i kemów porozdzielane dolinami rzek i kotlinowymi obniżeniami.

Niziny Środkowopolskie

Wyżyny Polskie Pas wyżynny rozciąga się na południe od pojezierzy w południowej i południowo-wschodniej Polsce. Obejmuje wyżyny: Wyżyna Śląsko-Krakowska, do której zaliczają się: Wyżyna Śląska, Wyżyna Krakowsko – Częstochowska, Wyżyna Woźnicko-Wieluńska Rzeźba wyżyny została ukształtowana długotrwałą erozją wodną, co spowodowało powstanie bogatych skalnych form krasowych. Wyżyna Małopolska, do której zaliczają się: Wyżyna Przedborska, Niecka Nidziańska, Wyżyna Kielecka Jest to region bardzo zróżnicowany pod względem budowy geologicznej i rzeźby terenu. Składa się z wyniesień i obniżeń zbudowanych ze skał kredowych, jurajskich i trzeciorzędowych. W części południowej znajdują się wapienie, na których zalega znacznej miąższości warstwa lessowa. Tutaj też zachodzą zjawiska krasowe. Wyżyna Lubelsko –Lwowska, do której zaliczają się: Wyżyna Lubelska, Roztocze Wyżyna jest pochylona ku północy i rozczłonkowana erozyjnie na łagodne garby. Ponadto cechą charakterystyczną wyżyny jest występowanie płatów lessu. Wyżyna Śląsko - Krakowska Wyżyna Małopolska Wyżyna Lubelsko -Lwowska

Kotliny podkarpackie Północne Podkarpacie (Kotliny podkarpackie) - pas rzeźby w Polsce, występujący pomiędzy Karpatami, a pasem wyżyn. Dzieli się na cztery części: Kotlinę Oświęcimską, Bramę Krakowską, Kotlinę Sandomierską, Kotlinę Ostrawską Są to tereny równinne, lecz czasem występują niezbyt wysokie wzniesienia. Region ten powstał w zapadlisku tektonicznym podczas orogenezy alpejskiej. Występują najcenniejsze bogactwa mineralne tej krainy: ropa naftowa, sól kamienna, siarka, gaz ziemny i gipsy. W czwartorzędzie zapadlisko wypełnił lądolód zlodowacenia południowopolskiego i pozostawił tu piaski, gliny i iły. Na obszarach pokrytych piaskami uformowały się wydmy śródlądowe. Dominują tutaj lekko pofalowane równiny znajdujące się na wysokości od 150 do 200 m n.p.m. Najniżej położone dno kotlin leży na wysokości 138 m n.p.m., a najwyższe wzniesienia dochodzą do 280 m n.p.m.

Sudety i Przedgórze Sudeckie Ukształtowanie powierzchni regionu jest powiązane z trzeciorzędowymi ruchami tektonicznymi, w wyniku, których powstały góry zrębowe o wysokościach od 700 do 1600 m. Ten łańcuch górski występuje na obszarze południowo-zachodniej Polski i północnych Czech, stosunkowo niewielki skrawek znajduje się w Niemczech; Wyróżnia się tu 5 makroregionów: Przedgórze Sudeckie (Masyw Ślęży, Wzgórza Niemczańsko-Strzelińskie, Wzgórza Strzegomskie, Równinę Świdnicką , Kotlinę Dzierżoniowską, Obniżenie Otmuchowskie, Przedgórze Paczkowskie ) Pogórze Zachodniosudeckie, Sudety Zachodnie,( G. Izerskie, G. Kaczawskie, Karkonosze, Rudawy Janowickie, Kotlina Jeleniogórska), Sudety Środkowe ( G. Wałbrzyskie, G. Kamienne, G.Sowie, G. Bardzkie, G. Stołowe, G. Orlickie, G. Bystrzyckie, Kotlina Kłodzka, Obniżenie Nowej Rudy, Obniżenie Ścinawki), Sudety Wschodnie ( G. Złote, Masyw Śnieżnika, G. Opatowskie) najwyższe Sudety Zachodnie - najwyższy szczyt Śnieżka* 1602 m n.p.m. w Karkonoszach, Sudety Środkowe - najwyższy szczyt Orlica* 1084 m n.p.m. również w Górach Orlickich, Sudety Wschodnie - najwyższy szczyt Śnieżnik* 1425 m n.p.m. w Masywie Śnieżnika. Sudety mają bardzo urozmaiconą rzeźbę. W Karkonoszach spotykamy plejstoceńskie formy polodowcowe oraz strome stoki i zrównane wierzchowiny, urozmaicone granitowymi skałkami. W Górach Kamiennych i G. Wałbrzyskich występują formy powulkaniczne, a G. Stołowe zbudowane są z piaskowców i margli i są jedynymi w Europie górami płytowymi, Najstarsze z Sudetów są Góry Sowie, które powstały już w prekambrze; nastepnie w orogenezie kaledońskiej powstały m.in. G. Bystrzyckie, G. Orlickie, Masyw Śnieżnika, G. Kaczawskie, a w orogenezie hercyńskiej m.in: G. Wałbrzyskie i Karkonosze * Najwyższe szczyty po polskiej stronie

Krajobrazy Sudetów Śnieżka G. Stołowe G. Sowie

Karpaty Karpaty łańcuch górski w środkowej Europie ciągnący się łukiem przez terytoria Czech, Polski, Słowacji, Węgier, Ukrainy, Rumunii i Serbii. Najwyższy szczyt Gerlach ma wysokość 2655 m n.p.m., natomiast w Polsce najwyższym szczytem są Rysy 2 499 m n.p.m Polskie Karpaty dzielą się na Karpaty Zachodnie (Pogórze Zachodniobeskidzkie, Beskidy Środkowe, Beskidy Zachodnie, Pogórze Środkowobeskidzkie) Region zbudowany jest z naprzemianległych łupków, piaskowców i zlepieńców zwanych fliszem karpackim. Składa się z pasma Pogórzy mających postać licznych, zaokrąglonych, często spłaszczonych garbów oddzielonych głębokimi dolinami rzek Karpaty Wschodnie ( Beskidy Wschodnie) ( Bieszczady) Centralne Karpaty Zachodnie ( Tatry, Obniżenie Orawsko-Podhalańskie) Region składa się z łańcuchów górskich zbudowanych ze skał magmowych i metamorficznych oraz zalegających na nich pokrywach ze skał osadowych z przewagą wapieni, a także oddzielających je kotlin pokrytych fliszem podhalańskim (łupki ilaste wraz z piaskowcami i mułowcami) i w niektórych miejscach osadami jeziornymi oraz akumulacji rzecznej. Rzeźba Karpat została ukształtowana przez lodowce. Najlepiej to widać w najwyższych pasmach górskich, takich jak Tatry, gdzie można zaobserwować doliny U-kształtne, spadające do nich doliny zawieszone a także moreny boczne i jeziora polodowcowe. W wyniku erozji i wietrzenia stoki najwyższych partii gór przyjęły formę ostrych i poszarpanych grani, stromych żlebów, a u ich podnóża stożków piargowych.

Krajobrazy Karpat Kasprowy Wierch-Tatry Zachodnie Tarnica Bieszczady Rysy Beskid Żywiecki Babia Góra

Mapa hipsometryczna Polski m n.p.m 2000 1500 1000 700 500 400 300 200 100

Krzywa hipsograficzna Polski Powierzchnia lądowa ( z wodami śródlądowymi) Polski wynosi 311,9 tyś km 2 Polska jest krajem nizinnym. Niziny ( do 300m n.p.m., najczęściej jednak są to wysokości między 50 a 150 metrów nad poziomem morza) zajmują 91,3% powierzchni Polski, Wyżyny (oficjalnie powyżej 300m n.p.m., w Polsce poziomice wyżyn zaczynają się już od 200 m n.p.m. do 400 m n.p.m. ); zajmują 5,6% powierzchni Polski, Góry powyżej 500 m n.p.m. zajmują zaledwie 3,1 % powierzchni Polski, Depresje zajmują 0,2% Średnia wysokość lądu wynosi 173 m n.p.m., dla porównania średnia wysokość Europy to 272 m n. p. m. największa jest średnia wysokość Antarktydy 2040 m n.p.m. Najwyżej położony punkt Rysy 2499 m n.p.m., Najniżej położony punkt: Raczki Elbląskie -1,8 m p.p.m m n.p.m Rysy 2499 góry 2000 wyżyny niziny 1500 1000 500 20 40 60 80 100 % 200 m p.p.m