PRAWO FINANSOWE

Prawo finansowe normuje gospodarkę finansową państwa i reguluje następujące kwestie: przygotowanie i uchwalanie budżetu państwa (prawo budżetowe) finansowanie działalności państwa w jej różnych formach (gospodarka finansowa) zagadnienia podatkowe dotyczące osób fizycznych i prawnych (prawo podatkowe)

Działy prawa finansowego prawo budżetowe, (dziedzina prawa finansowego, zawierająca normy prawne regulujące finansowanie sektora finansów publicznych. Sektor ten dzieli się na trzy podsektory: sektor rządowy, sektor jednostki samorządowej, sektor ubezpieczeń społecznych ) prawo finansowe jednostek samorządu terytorialnego, prawo dewizowe, (zespół norm prawnych określających obrót dewizowy z zagranicą oraz obrót wartościami dewizowymi w kraju, a także działalność gospodarczą w zakresie kupna i sprzedaży wartości dewizowych oraz pośrednictwa w ich kupnie i sprzedaży. Aktualnie kwestie te reguluje Ustawa Prawo Dewizowe z dnia 27 lipca 2002 roku. W polskim prawie dewizowym zasadę stanowi swoboda obrotu dewizowego. Prawodawca może jednak wprowadzić tutaj pewne ograniczenia ; Dewizami są papiery wartościowe, a także inne dokumenty, które pełnią funkcję środka płatniczego. Muszą być wystawione w walutach obcych. Dewizami mogą być: krótkoterminowe należności, dokumenty stwierdzające istnienie zagranicznych należności u zagranicznych kontrahentów (weksle, czeki, przekazy). Dewizami nie są waluty, długoterminowe lokaty, akcje. W okresie PRL waluty wymienialne państw kapitalistycznych były potocznie nazywane dewizami. )

prawo celne, (Prawo celne - dziedzina prawa regulująca zasady i tryb przywozu towarów na dany obszar celny oraz wywozu towarów z obszaru celnego oraz związane z tym prawa i obowiązki osób oraz uprawnienia i obowiązki organów celnych. Polskie prawo celne uległa bardzo znaczącym zmianom w chwili wstąpienia Polski do Unii Europejskiej 1 maja 2004 r., co związane jest z przystąpieniem Polski do Unii Celnej tworzonej przez państwa członkowskie UE. Obowiązujący do tej pory Kodeks celny oraz wszystkie rozporządzenia wykonawcze wydane na jego podstawie przestały obowiązywać. Z dniem wejścia Polski do UE zaczęło w Polsce obowiązywać prawo wspólnotowe, regulujące zagadnienia celne. Podstawowymi aktami prawnymi z zakresu prawa celnego są Wspólnotowy Kodeks Celny oraz Przepisy Wykonawcze do Wspólnotowego Kodeksu Celnego. Oba akty mają rangę rozporządzeń wspólnotowych. Na poziomie krajowym przepisy wspólnotowe uzupełniane są przez regulacje zawarte w ustawie z 19 marca 2004 - Prawo celne)

prawo podatkowe: ogólne, szczególne; publiczne prawo bankowe, (Prawo bankowe – zespół norm prawnych regulujących powstawanie, funkcjonowanie oraz zasady likwidowania instytucji bankowych (zwłaszcza banków), a także zasady funkcjonowania nadzoru bankowego. Prawo bankowe dzieli się na: prywatne prawo bankowe (prawo umów bankowych), regulujące zasady zawierania i wykonywania umów zawieranych przez klientów z bankami, publiczne prawo bankowe, regulujące bezwzględnie obowiązujące zasady funkcjonowania instytucji bankowych, jak np. dopuszczalne formy prawne funkcjonowania banków, zasady dotyczące utrzymania płynności finansowej banków, Prawo bankowe reguluje ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665). ) międzynarodowe prawo finansowe, prawo rynku finansowego: rynek kapitałowy, (segment rynku finansowego, na którym dokonywane są emisje średnio- i długoterminowych instrumentów finansowych takich jak akcje i obligacje, przeznaczone na finansowanie inwestycji. Zwyczajowo (ale też w przepisach prawnych wielu krajów), cezurą czasową oddzielającą rynek pieniężny od kapitałowego jest termin zapadalności instrumentu finansowego wynoszący jeden rok.; Podstawowe funkcje rynku kapitałowego: pozyskiwanie kapitału przez emitentów, uzyskiwanie dochodów przez inwestorów, którzy udostępniają kapitał eminentom (np. dywidendy), efektywna alokacja środków w gospodarce, ) rynek bankowy, rynek ubezpieczeniowy.

Zarówno prawo podatkowe jak i prawo celne zaliczane są do kategorii prawa daninowego. Dawniej prawo finansowe było częścią prawa administracyjnego, obecnie uważane jest za samodzielną gałąź prawa. Określane jest także jako "dyscyplina pogranicza". Nie jest skodyfikowana w kompleksowej regulacji normatywnej. Regulacje znajdują się w licznych ustawach związanych z poszczególnymi działami prawa finansowego. Ponadto niektóre przepisy umieszczone są w źródłach prawa dotyczących innych gałęzi (np. Konstytucja RP - art. 216-227).

Norma prawa finansowego Budowa normy prawa finansowego nie odbiega od typowej normy prawnej. norma może zawierać powołanie aktu normatywnego, z którego wynika jej obowiązywanie (tak będzie w przypadku aktów normatywnych rangi podustawowej, określenie stanu faktycznego, czyli hipoteza uzasadniająca zastosowanie normy, dyspozycja (reguła powinnego zachowania się), na którą z kolei składa się: przedmiot normy – określone zachowanie się stanowiące uprawnienie jednego podmiotu, a z drugiej strony zobowiązanie innego podmiotu. podmiot normy – czynny (uprawniony) albo bierny (zobowiązany) na końcu występuje sankcja normy. Norma prawa finansowego jest normą dwustronną, imperatywno–atrybutywną, czyli taką, która określa uprawnienia i przysługujące im zobowiązania.

Źródła prawa finansowego : a) ustrojowe (konstytucja) b) prawa materialnego; c) prawa formalnego; d) prawa państwowego (określają relacje np. o podatkach) e) prawa lokalnego (relacje między podatnikami a np. osobami fizycznymi, np. gmina, województwa).

Prawo finansowe a prawo prywatne Istnieją trzy podstawowe różnice między prawem finansowym a prawem prywatnym: cel: dobro publiczne / dobro jednostki sposób regulacji: władczość (przymus państwowy) / równorzędność stron umowy pozycja prawna podmiotów: represyjność przepisów i sankcje / sankcje tylko z umowy cywilnoprawnej

BUDŻET PAŃSTWA

Pojęcie budżetu państwa Budżet państwa można określić jako zestawienie dochodów i wydatków oraz rozchodów i przychodów państwa w pewnym okresie - najważniejszy plan finansowy państwa. Wymaga autoryzacji politycznej przez parlament i organy przedstawicielskie samorządu terytorialnego. Podstawą tworzenia budżetu jest ustawa przyjmowana przez parlament, który upoważnia rząd do realizacji określonych w ustawie dochodów i wydatków. Budżet uwzględnia przychody i rozchody następujących instytucji: organów władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa, sądów i trybunałów, administracji rządowej Pojęcie budżetu państwa może być rozumiane w trzech aspektach: ekonomicznym – pewien fundusz pieniężny, prawnym – pewien akt normatywny, technicznym (konstrukcja techniczna) – wszelkie czynności związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków budżetowych.

Celem sporządzania budżetu jest racjonalizacja wydatków Celem sporządzania budżetu jest racjonalizacja wydatków. Budżet stanowi podstawę finansowego planowania przedsięwzięć oraz dostarcza najważniejszych informacji potrzebnych do kontroli prowadzonej działalności. Budżet państwa jest uchwalany w formie ustawy budżetowej na okres roku zwanego rokiem budżetowym, który w Polsce pokrywa się z rokiem kalendarzowym. Następnie budżet jest ogłaszany w Dzienniku Ustaw jako ustawa budżetowa i staje się wówczas aktem prawnym umożliwiającym organom wykonawczym jego realizację.

Funkcje budżetu państwa Funkcje ekonomiczne: redystrybucyjna – budżet jest narzędziem redystrybucji dochodu narodowego; działalność redystrybucyjna budżetu polega zatem na regulowaniu dochodów podstawowych kategorii podmiotów występujących w gospodarce narodowej. W ramach redystrybucyjnej działalności państwo dokonuje też korekty bardzo wysokich dochodów pewnej części społeczeństwa. Budżet państwa jest podstawowym narzędziem redystrybucji wewnątrz systemu finansów publicznych. Wyrazem tego są transfery budżetu państwa na rzecz budżetów samorządowych, funduszów ubezpieczeń społecznych itp. stabilizacyjna ( wyrównawcza) – polega na stworzeniu warunków skłaniających poszczególne podmioty gospodarcze do podejmowania lub zaniechania określonych działań, czyli na bieżącym sterowaniu za pomocą instrumentów budżetowych procesami gospodarczymi.

alokacyjna – z punktu widzenia treści ekonomicznej, funkcja ta, w pełni pokrywa się z funkcją redystrybucyjną, związana jest z wytwarzaniem przez sektor publiczny dóbr publicznych i dóbr społecznych. fiskalna – jej istota polega na przejmowaniu na rzecz państwa dochodów, jest zewnętrznym wyrazem działalności państwa, polegającej na gromadzeniu i dzieleniu środków pieniężnych. bodźcowa - polega na wykorzystaniu stosunków ekonomicznych budżetu z różnymi podmiotami gospodarczymi zwłaszcza - przedsiębiorstw do wywołania u nich określonych zachowań. Znaczenie tej funkcji rośnie w przypadku stosowania parametrycznego systemu zarządzania. kontrolna – w przybliżeniu polega na wykorzystywaniu gromadzenia i wydatkowania środków budżetowych do kontroli celowości, efektywności i legalności gospodarki budżetowej. kredytowa – jej istota sprowadza się do ustalenia czy państwo ma zdolność kredytową.

Funkcje polityczne: ustrojowa – budżet państwa jest przede wszystkim narzędziem zachowania danego ustroju społeczno – gospodarczego, jest atrybutem władzy. demokratyczna – istota tej funkcji polega na zainteresowaniu społeczeństwa opracowywaniem i wykonywaniem budżetu i wpływie na to. Funkcje ekonomiczno-polityczne: Kontrolno-koordynacyjna - polega na porównywaniu zaplanowanych dochodów i wydatków ze stanem faktycznym i podejmowaniu ewentualnych środków zaradczych Kredytowa - budżet informuje, czy państwo posiada zdolność kredytową Planowania - zestawienia dochodów i wydatków budżetowych, bez cechy planowości nie ma budżetu. Administracyjna - zmiana zakresu działania organów państwowych, związaną z tym redukcję sił pracujących przez przegrupowanie i reorganizację urzędów przez zmianę zasad ich postępowania itd.

Zasady budżetowe: Klasyczne zasady budżetowe Zasada jedności formalnej - zgodnie z którą w jednym czasie w jednym państwie może istnieć tylko jeden budżet, gdyż tylko w takiej sytuacji możliwe jest sprawowanie realnego nadzoru władz ustawodawczych nad władzami wykonawczymi. W Polsce przeczy tej zasadzie istnienie parabudżetów, jakimi są fundusze celowe. Zasada jedności materialnej - postuluje, aby wszystkie dochody wpływały do jednego budżetu i z niego finansowane były wszystkie wydatki. Wyklucza to możliwość związania określonego wydatku z konkretnym źródłem dochodu, jak to było np. w przypadku podatku drogowego. Zasady powyższe nie są zachowane w żadnym państwie.

Zasada powszechności - wszystkie podmioty gospodarki publicznej powinny być powiązane z budżetem albo metodą finansowania brutto (bezpośrednio) albo netto (pośrednio). Zasada zupełności (ustrojowo-konstytucyjna) - określa udział państwa w gospodarce (teoretycznie rozwiązanie tego problemu nie istnieje). Istnieją tutaj dwa podejścia: podejście klasyczne - zakłada, że zasada zupełności zachowana jest wówczas, gdy wszelka działalność gospodarcza państwa znajduje swoje odzwierciedlenie w budżecie. Takie ujęcie problemu dopuszcza jedynie finansowanie bezpośrednie, a więc budżetowanie brutto. Wszystkie dochody i wydatki jednostek budżetowych ujmowane są wówczas w planie budżetowym jako dochody i wydatki budżetu; podejście modernistyczne - uznaje zasadę zupełności budżetowej za spełnioną, jeśli jednostki sektora publicznego mają jakiekolwiek powiązanie z budżetem państwa. Jest to tzw. finansowanie budżetowe pośrednie lub budżetowanie netto. Jednostki budżetowe rozliczają się wówczas z budżetem według salda debetowego lub kredytowego, dotyczącego zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych i środków zgromadzonych na wydzielonym rachunku dochodów własnych.

Zasady techniczno-budżetowe: Zasada równowagi - postulat, aby kwota planowanych wydatków znalazła pełne pokrycie w przewidywanych dochodach, co sprowadza się do bilansowania budżetu w taki sposób, aby nie generował on deficytu budżetowego. Zasada dualizmu budżetowego - postuluje opracowywanie, poza budżetem operacyjnym (obowiązującym w cyklach rocznych), budżetu majątkowego w cyklach dwu- lub trzyletnich. Zasada w Polsce nie jest realizowana. Zasada szczegółowości - wydatki i dochody budżetu powinny być ujęte ze stosowną szczegółowością, związaną z określeniem zakresu swobody władzy wykonawczej. Celem realizacji tej zasady jest ograniczenie możliwości nadinterpretacji i nadużyć w trakcie wykonywania budżetu. Zasada ma związek z klasyfikacją budżetową. Zasada operatywności - budżet wymaga opracowania w układzie podmiotowym, co oznacza wskazanie zadań zarówno w zakresie gromadzenia dochodów, jak i realizacji wydatków dla konkretnych podmiotów.

Zasada przejrzystości - budżet powinien być przedstawiony Parlamentowi i społeczeństwu w możliwie przejrzystym układzie, spopularyzowany w środkach masowego przekazu, ułatwiając przez to ocenę jego wykonania. Zasada jawności - postuluje jawność procesu przygotowywania, uchwalania, realizacji i kontroli budżetu. Zarówno ustawa budżetowa, jak i sprawozdanie z jej realizacji mają być ogłaszane w sposób ogólnodostępny (Dziennik Ustaw). Zasada gospodarności (bywa nazywana zasadą racjonalności) - wymaga racjonalnego, czyli oszczędnego, wydatkowania środków budżetowych - niestety jest to jedynie postulat. Zasada realności - postuluje maksymalną precyzję w planowaniu dochodów i wydatków (część doktryny tej zasady nie uznaje). Zasada jednoroczności (zasada rygoru budżetowego) - zasada, przyjmująca coroczność, periodyczność budżetu. Zasada uprzedniości - zasada uchwalenia budżetu przed terminem jego obowiązywania, a więc przed rozpoczęciem nowego roku budżetowego. Od zasady tej istnieją pewne odstępstwa: prerogacja budżetowa - przedłużenie ważności budżetu ubiegłorocznego na pewien okres roku następnego, prowizorium budżetowe - skrócona wersja ustawy budżetowej, funkcjonowanie gospodarki budżetowej w oparciu o projekt budżetu. Polskie prawo dopuszcza jedynie prowizorium jako odstępstwo od zasady uprzedniości.

Jakie są konsekwencje redystrybucji budżetu państwa Jakie są konsekwencje redystrybucji budżetu państwa? W wyniku redystrybucji dochodów budżetu państwa następuje przeniesienie części dochodów pomiędzy : - różnymi działami gospodarki narodowej; - różnymi regionami kraju; - różnymi grupami ludności; - różnymi państwami (pożyczki zagraniczne). Rodzaje kontroli budżetowej. Na czym każda z nich polega. Kontrola – ściśle związana z funkcja rozdzielczą, gdyż proces gromadzenia i wydatkowania środków budżetowych jest kontrolowany pod kątem oceny celowości , legalności i efektywności gospodarki budżetowej. RODZAJE kontroli budżetowej : - ex ante (wstępną) – odnosząca się do planu budżetowego; - bieżącą – w toku wykonywania planu budżetowego; - ex post – zwaną sprawozdawczą – odnosząca się do prawidłowości wykonania planu budżetowego.

Budżet państwa a ustawa budżetowa Ustawa budżetowa jest pojęciem szerszym. Budżet jest jednym, ale nie jedynym załącznikiem do ustawy. Załącznikami są np. zestawienie przychodów i wydatków zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych, plany przychodów i wydatków państwowych funduszy celowych. Ustawa budżetowa zawiera więc budżet i inne plany finansowe. Budżet jest podstawowym planem, za pośrednictwem którego dokonuje się znaczącej kwoty wydatków. Klasyfikacja dochodów budżetowych Bezzwrotne: podatki cła czynsze Zwrotne: kredyty pożyczki weksle obligacje

Dochód z budżetu państwa oraz jego rodzaje Dochód z budżetu państwa oraz jego rodzaje. DOCHODY BUDŻETU PAŃSTWA – wszelkie wpłaty dokonywane na rzecz budżetu pochodzące od przedsiębiorstw państwowych, sektora prywatnego, ludnosci czy z zagranicy. Rodzaje : DOCHODY RZECZYWISTE - pochodzą od jednostek spoza systemu budżetowego m.in. od podmiotów gospodarczych i osób fizycznych i kształtują wielkość budżetu. DOCHODY ROZLICZENIOWE – zwane przelewami wewnątrz budżetowymi, polegają na przesuwaniu dochodów budżetowych miedzy budżetem państwa a budżetami lokalnymi gmin.

Finansowanie wydatków Wydatki mogą być finansowane z: Podatkami (przy zrównoważonym budżecie) Według twierdzenia Haavelma (o zrównoważonym budżecie)- wzrost wydatków państwa o 1 £, który finansowany jest przez taki sam wzrost podatków, zwiększa dochód o 1 £. Oznacza to, że każdy cel dotyczący dochodu można zrealizować bez konieczności zwiększania deficytu budżetowego Za pomocą deficytu Wydatki finansowane deficytem zazwyczaj bardziej stymulują dochód i zatrudnienie. W ramach tego sposobu wyróżnia się: Finansowanie przez kreację dodatkowej bazy monetarnej Jeśli jest dokonywane w drodze bezpośredniego drukowania pieniądza- praktycznie nie powoduje kosztów, generuje natomiast minimalne koszty- gdy dokonuje się go za pośrednictwem porozumień między rządem a bankiem centralnym, które ustalają stopę procentową na poziomie niższym od rynkowego Finansowanie za pośrednictwem emisji obligacji państwowych Ten sposób jest bardziej kosztowny. Pozostawia bazę monetarną na niezmienionym poziomie i powoduje wzrost stóp procentowych. Jego skutkiem jest wypieranie przez wydatki państwa inwestycji prywatnych.

Wysokość deficytu budżetowego w Polsce i na świecie Deficyt budżetowy Deficyt budżetowy – występuje, gdy wydatki w budżecie danej instytucji (zazwyczaj państwa) są wyższe niż jej dochody. Przeciwieństwem deficytu jest nadwyżka budżetowa. Wysokość deficytu budżetowego w Polsce i na świecie Budżety większości państw świata zakładają deficyt rzędu paru procent (jednak rzadko powyżej 5% PKB). W Polsce w 2003 r. deficyt budżetowy wyniósł 4,1% PKB. Zgodnie z kryteriami konwergencji, deficyt budżetowy państw ubiegających się o wejście do strefy Euro powinien być niższy niż 3% PKB. Próg ten obowiązuje również kraje będące już członkami Unii Europejskiej, w przypadku przekroczenia progu 3% Komisja Europejska wszczyna procedurę nadmiernego deficytu[1][2]. Zdarza się, że podczas kryzysu gospodarczego państwa prowadzą politykę interwencjonistyczną, co może oznaczać znaczne zwiększenie deficytu budżetowego. Np. Stany Zjednoczone podczas zwalczania kryzysu finansowego 2007-2009 w roku 2009 zaplanowały deficyt budżetowy na poziomie 12,9% PKB (1,84 bln USD) a w 2010 planują deficyt w wysokości 8,5% PKB (1,26 bln USD).

Budżet samorządowy Budżet samorządowy jest aktem normatywnym uchwalanym przez organ władzy samorządowej na okres roku budżetowego, którym jest rok kalendarzowy lub inny okres kolejnych dwunastu miesięcy, zazwyczaj od 1 kwietnia do 31 marca. Jeżeli budżet nie zostanie uchwalony w odpowiednim terminie, organ administracji samorządowej nie ma prawa do gromadzenia dochodów oraz ponoszenia wydatków. W przypadku braku możliwości uchwalenia budżetu, może być zastosowane rozwiązanie w postaci prorogacji budżetu