Budżet państwa

Pojęcie budżetu państwa Budżet państwa to scentralizowany fundusz publiczny służący gromadzeniu środków pieniężnych w związku z funkcjami państwa. Podstawą tworzenia budżetu jest ustawa przyjmowana przez parlament, który upoważnia rząd do realizacji określonych w ustawie dochodów i wydatków. W tym sensie budżet państwa jest aktem prawnym o określonym czasie obowiązywania.

Cechy budżetu państwa 1/4 Budżet państwa jest funduszem scentralizowanych zasobów pieniężnych gromadzonych i dzielonych przez państwo w związku z realizacją zadań (funkcji państwa). Gromadzenie środków budżetowych odbywa się w sposób przymusowy. Szczególna rola budżetu w funkcjonowaniu państwa.

Cechy budżetu państwa 2/4 Procesy gromadzenia i dzielenia dochodów za pomocą budżetu implikują zasady ustrojowo - konstytucyjne. Procesy gromadzenia i dzielenia przez państwo dochodów w budżecie zawsze mają charakter nie tylko ekonomiczny, ale także społeczny. Dochody budżetowe powstają na skutek definitywnego (ostatecznego) przejęcia ich przez państwo od różnych podmiotów (są bezzwrotne).

Cechy budżetu państwa 3/4 Budżet państwa dotyczy działalności organów i podmiotów państwa w przyszłości, stąd też zawsze jest planem dochodów i wydatków państwa na z góry ustalony czas. Budżet jako fundusz musi cechować specjalizacja. Wiązanie dochodów i wydatków budżetowych z działalnością państwa w zamkniętym okresie oznacza, że w istocie budżet państwa tworzą strumienie dochodów i wydatków.

Cechy budżetu państwa 4/4 Strumieniowy charakter budżetu oznacza konieczność egzekwowania należnych w danym okresie dochodów, jak również obliguje do wydatkowania środków budżetowych przed upływem okresu budżetowego. Budżet państwa nie jest jedynym „urządzeniem”, w którym znajduje finansowe odzwierciedlenie działalność państwa, co oznacza, że nie może on być wystarczającą podstawą oceny finansowej działalności państwa.

Funkcje budżetu państwa 1/2 redystrybucyjna albo rozdzielcza stabilizacyjna, zwana wyrównawczą lub kompensacyjną alokacyjna fiskalna albo skarbowa ustrojowa demokratyczna

Funkcje budżetu państwa 2/2 kontrolna lub ewidencyjno - kontrolna bodźcowa planowania prawna kredytowa administracyjna koordynacyjna

Zasady budżetowe 1/4 Zasada zupełności - wymaga ujęcia w budżecie wszystkich dochodów i wydatków państwa. Zasada realności - postuluje maksymalną precyzję w planowaniu dochodów i wydatków budżetowych. Zasada jedności - głosi, iż wszystkie dochody i wydatki państwa powinny być ujęte jednym planem - budżetem.

Zasady budżetowe 2/4 Zasada specjalizacji budżetu ma charakter złożony, gdyż wedle niej: dochody i wydatki powinny być ujmowane nie w sumach ogólnych, lecz z dokładnym określeniem źródeł dochodów oraz przeznaczenia wydatków. środki budżetowe powinny być wydatkowane tylko do wysokości ustalonej w budżecie. środki budżetowe powinny być wydatkowane w określonym czasie.

Zasady budżetowe 3/4 Zasada operatywności budżetu - wymaga opracowywania go w układzie podmiotowym, czyli wskazania zadań w zakresie gromadzenia dochodów oraz realizacji wydatków dla konkretnych podmiotów. Zasada przejrzystości - układ budżetu powinien być przejrzysty, pozwalający na rozpoznanie procesów zachodzących w obszarze budżetu państwa.

Zasady budżetowe 4/4 Zasada jawności - głosi konieczność prezentowania dochodów i wydatków społeczeństwu, a praktycznie organom przedstawicielskim, różnym ciałom i organizacjom społecznym. Zasada gospodarności - wymaga racjonalnego, a więc i oszczędnego, wydatkowania środków budżetowych.

Dochody publiczne Ponieważ państwo nie jest w stanie wytwarzać dochodów, a są one niezbędne do jego działalności - musi ono sięgać do dochodów wypracowanych przez inne podmioty. Popyt władz publicznych na pieniądz może być zaspokojony przez: przymusowe sięganie do dochodów innych podmiotów, zaciąganie pożyczek.

Wpływy a dochody publiczne W związku z trwałą praktyką rządów i samorządów zaciągania pożyczek występowanie deficytu budżetowego i długu publicznego, w tym długu państwowego i długu lokalnego, konieczne jest rozróżnienie dwóch zasadniczych pojęć: wpływy publiczne, dochody publiczne.

Wpływy publiczne Przez wpływy publiczne rozumie się wszystkie środki pieniężne zasilające rachunki władz publicznych (rządowych i samorządowych). Wpływy publiczne są pojęciem szerszym niż dochody publiczne, gdyż obejmują wszelkiego rodzaju wpływy o charakterze pożyczkowym.

Wpływy publiczne o charakterze pożyczkowym kredyty z banku centralnego, kredyty z banków komercyjnych, pożyczki od rządów zagranicznych, pożyczki od banków zagranicznych, wpływy ze sprzedaży weksli (bonów) skarbowych, wpływy ze sprzedaży obligacji, wpływy związane z innymi instrumentami finansowymi potwierdzającymi zaciąganie pożyczek przez władze publiczne.

Dochody publiczne Dochody publiczne przejęte przez państwo (samorząd) oznaczają definitywne, czyli bezzwrotne, zasilanie finansowe władz publicznych. Źródłem tych dochodów są dochody innych podmiotów. Wydatkowanie tych dochodów oznacza także ostateczne ich zużycie przez władze publiczne

Rodzaje dochodów publicznych Daniny publiczne, Dochody publiczne z majątku i praw majątkowych, Pozostałe dochody.

Daniny publiczne są klasycznym ciężarem nakładanym na gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa. ich główną cechą jest to, że podmiot ponoszący ciężar daniny publicznej nie otrzymuje w zamian za to żadnego bezpośredniego świadczenia (korzyści). Typową daniną publiczną jest podatek, akcyza, cło, itp.

Dochody z majątku .... są rezultatem zaangażowania majątku (np. skarbu państwa, majątku komunalnego) w procesy gospodarcze. Władze publiczne znajdują się w pozycji rentiera. np.: czynsze za wynajmowanie składników majątkowych, wysokość dywidendy z tytułu udziałów władz publicznych w majątku przedsiębiorstw, dochody ze sprzedaży majątku (praw majątkowych).

Pozostałe dochody różnego rodzaju opłaty, składki na ubezpieczenie społeczne, składki na ubezpieczenie zdrowotne, składki na różne fundusze publiczne (np. składki na Fundusz Pracy, składki na Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych)

Dochody budżetowe rzeczywiste – pochodzą od przedsiębiorstw oraz gospodarstw domowych spoza systemu budżetowego i stanowią o wielkości budżetu państwa, np. podatki, cła. rozliczeniowe – inaczej transfery, przelewy, polegają na przesuwaniu dochodów budżetowych pomiędzy budżetem państwa a budżetami gmin, np. dotacje, subwencje.

Dochody budżetowe wg kryterium ekonomicznego Dochody krajowe: Podatkowe, Niepodatkowe. Dochody zagraniczne.

Dochody podatkowe Podatek dochodowy od osób prawnych, Podatek dochodowy od osób fizycznych, Podatek od towarów i usług, Akcyza, Podatek od gier losowych i zakładów wzajemnych.

Dochody niepodatkowe 1/3 Opłaty, Cła, Wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych oraz jednoosobowych spółek Skarbu Państwa, Dywidendy, Wpłaty z zysku NBP,

Dochody niepodatkowe 2/3 Wpłaty nadwyżek środków obrotowych państwowych zakładów budżetowych oraz części zysku gospodarstw pomocniczych państwowych jednostek budżetowych, Dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe, Dochody z najmu i dzierżawy składników majątkowych Skarbu Państwa,

Dochody niepodatkowe 3/3 Odsetki od środków zgromadzonych na rachunkach budżetu państwa, Opłaty od poręczeń i gwarancji udzielanych przez Skarb Państwa, Odsetki od udzielonych z budżetu pożyczek, Grzywny, mandaty i inne kary pieniężne, Spadki, zapisy, darowizny, itp.

Dochody budżetu państwa w tys. zł Wyszczególnienie 2004r. (wykonanie) 2005 r. (plan) 2006r. (plan) DOCHODY OGÓŁEM 156 281 202 174 703 733 191 297 213 1. Dochody podatkowe 135 571 258 155 285 919 172 594 000 2. Dochody niepodatkowe 17 938 321 16 641 506 16 554 183 3. Dochody zagraniczne 183 932 71 108 105 748 4. Wpłaty do budżetu państwa z UE 2 587 690 2 705 200 2 043 282

Dochody budżetu państwa w mln zł

Struktura dochodów budżetu państwa w 2006r.

Dochody budżetu państwa w tys. zł Wyszczególnienie 2004r. (wykonanie) 2005 r. (plan) 2006r. (plan) 1. Dochody podatkowe 135 571 258 155 285 919 172 594 000 1.1. Podatki pośrednie 100 991 517 116 980 663 126 818 000 a) Podatek od towarów i usług 62 263 184 73 663 419 82 453 000 b) Podatek akcyzowy 37 964 023 42 414 088 43 465 000 c) Podatek od gier 764 310 903 156 900 000 1.2. Podatek dochodowy od osób prawnych 13 071 712 14 690 619 20 126 000 1.3. Podatek dochodowy od osób fizycznych 21 506 230 23 614 637 25 650 000

Struktura dochodów podatkowych budżetu państwa w 2006r.

Struktura dochodów z tytułu podatku akcyzowego (2004r.)

Dochody budżetu państwa w tys. zł Wyszczególnienie 2004r. (wykonanie) 2005 r. (plan) 2006r. (plan) 2. Dochody niepodatkowe 17 938 321 16 641 506 16 554 183 2.1. Dywidendy 1 810 383 961 736 2 305 000 2.2. Wpłaty z zysku NBP 4 056 829 4 626 100 452 000 2.3. Cło 2 281 016 1 557 800 1 253 000 2.4. Dochody jednostek budżetowych 8 197 323 7 705 608 10 526 216 2.5. Pozostałe dochody niepodatkowe 392 468 583 000 334 000 2.6. Wpłaty jednostek samorządu terytorialnego 1 200 303 1 207 262 1 683 967

Struktura dochodów niepodatkowych budżetu państwa w 2006r.

Relacja dochodów budżetu państwa do PKB

Wydatki publiczne Ostatecznym skutkiem fiskalnej aktywności państwa, a ściślej władz publicznych jest wydatkowanie zgromadzonych środków pieniężnych. Wydatkowanie to jest związane z realizacją funkcji celów i zadań tych władz. Wydatki te ponoszone są na realizację zadań publicznych, są dokonywane w celu zaspokojenia potrzeb zbiorowych lub/i potrzeb indywidualnych, których ranga jest na tyle wysoka, że władze publiczne decydują się albo na całkowite, albo na częściowe ich finansowanie ze środków publicznych.

Funkcje państwa Podstawowe kryterium podziału wydatków publicznych wiąże się z funkcjami państwa i samorządu. Do trzech podstawowych funkcji należy zaliczyć: klasyczne funkcje publiczne państwa (obrona narodowa, bezpieczeństwo wewnętrzne, administracja publiczna), socjalne funkcje władz publicznych, ekonomiczne funkcje państwa.

Wydatki publiczne Wydatki na funkcjonowanie państwa jako całości, Wydatki socjalno-kulturalne, Wydatki na gospodarkę, Wydatki na obsługę długu publicznego.

Wydatki publiczne Bieżące – przeznaczone są na prowadzenie, utrzymanie i eksploatację istniejących urządzeń, Inwestycyjne – przeznaczone są na przyrost majątku, budowę nowych przedsiębiorstw oraz na inwestycje w działach nieprodukcyjnych.

Wydatki publiczne Nabywcze – związane są ze świadczeniami wzajemnymi. Są to konkretne wydatki ponoszone w celu zaopatrzenia w środki pieniężne poszczególne jednostki. redystrybucyjne – to przekazywanie środków pieniężnych z jednej jednostki do drugiej, np. dotacje.

Wydatki budżetu państwa Wyszczególnienie 2004r. (wykonanie) 2005 r. (plan) 2006r. (plan) 010 Rolnictwo i łowiectwo 6 169 589 2 384 509 2 608 041 020 Leśnictwo 40 083 31 981 31 804 050 Rybołówstwo i rybactwo 34 543 26 731 31 631 100 Górnictwo i kopalnictwo 1 221 419 912 149 738 349 150 Przetwórstwo przemysłowe 624 982 262 429 780 356 Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę 351 500 Handel 999 497 722 905 282 400 550 Hotele i restauracje 17 489 18 000 600 Transport i łączność 5 524 997 3 229 867 3 151 615 630 Turystyka 45 992 34 103 54 103 700 Gospodarka mieszkaniowa 1 658 995 1 448 061 1 366 835

2004r. (wykonanie) 2005 r. (plan) 2006r. (plan) Wyszczególnienie 2004r. (wykonanie) 2005 r. (plan) 2006r. (plan) 710 Działalność usługowa 764 051 388 714 511 346 720 Informatyka 154 442 145 537 151 745 730 Nauka 2 893 811 2 892 329 3 342 978 750 Administracja publiczna 8 046 742 8 270 846 8 822 914 751 Urzędy naczelnych organów władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa oraz sądownictwa 1 512 105 1 619 967 1 660 371 752 Obrona narodowa 11 027 148 12 154 961 12 711 368 753 Obowiązkowe ubezpieczenia społeczne 48 483 498 42 976 242 49 235 063 754 Bezpieczeństwo publiczne i ochrona przeciwpożarowa 9 084 909 9 132 222 9 376 816 755 Wymiar sprawiedliwości 6 431 809 7 052 694 7 607 994 756 Dochody od osób prawnych, od osób fizycznych i od innych jednostek nieposiadających osobowości prawnej oraz wydatki związane z ich poborem 144 677 180 000

2004r. (wykonanie) 2005 r. (plan) 2006r. (plan) Wyszczególnienie 2004r. (wykonanie) 2005 r. (plan) 2006r. (plan) 757 Obsługa długu publicznego 22 674 227 26 665 300 28 500 000 758 Różne rozliczenia 37 371 036 55 199 395 56 282 532 801 Oświata i wychowanie 1 297 888 869 449 2 042 276 803 Szkolnictwo wyższe 8 867 273 9 620 439 9 627 389 851 Ochrona zdrowia 3 834 601 3 090 472 3 369 869 852 Pomoc społeczna 11 113 462 10 886 383 11 956 454 853 Pozostałe zadania w zakresie polityki społecznej 5 590 402 7 957 051 7 703 447 854 Edukacyjna opieka wychowawcza 273 406 168 916 216 880 900 Gospodarka komunalna i ochrona środowiska 453 336 185 048 167 205 921 Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego 1 062 487 920 600 1 056 632 925 Ogrody botaniczne i zoologiczne oraz naturalne obszary i obiekty chronionej przyrody 84 092 79 558 84 986 926 Kultura fizyczna i sport 194 984 176 875 200 814 OGÓŁEM 197 678 320 209 703 733 223 872 213

Wydatki budżetu państwa a PKB w mld zł

Równowaga budżetowa Przez równowagę budżetową rozumiemy taki stan budżetu, w którym wydatki znajdują pokrycie w dochodach. Innymi słowy wydatki równają się dochodom.

Nierównowaga budżetu Równowaga budżetowa rozumiana dosłownie nie występuje nigdy. Najczęściej mamy do czynienia z odchyleniami od stanu równowagi. (Budżet państwa wykazuje jakieś saldo, czyli nadwyżkę lub deficyt). Przyjmuje się jednakże, że nierównowaga budżetu (lub budżet niezrównoważony) występuje tylko wówczas, gdy w budżecie pojawia się deficyt.

Deficyt budżetowy Deficyt budżetowy - różnica między strumieniami wydatków a strumieniami dochodów; dotyczy jednego roku fiskalnego (kalendarzowego); na koniec roku deficyt budżetowy powiększa dług publiczny. Deficyt budżetowy może powstawać z konieczności obsługi długu publicznego.

Deficyt budżetowy w mln zł

Deficyt budżetowy w mln zł

Bilans finansów sektora publicznego za 2004r. (w mln zł) Wyszczególnienie Dochody Wydatki Wynik Budżet państwa 153 389,2 96 654,5 -41 417,1 Państwowe fundusze celowe 84 860,6 132 345,9 -1 016,6 Jednostki pozabudżetowe BP 7 776,2 5 346,6 843,3 NFZ 28 975,8 30 903,4 354,1 Budżety j.s.t 46 933,5 81 783,4 117,1 Fundusze celowe j.s.t 1 097,7 1 139,3 -41,5 Jednostki pozabudżetowe s.t. 9 462,4 11 181,5 -136,8 Agencje państwowe 3 219,7 5 476,8 381,7 Pozostałe jednostki 13 067,4 25 984,3 -1 117,2 Sektor publiczny ogółem 348 782,5 390 815,6 -42 033,00

Państwowe fundusze celowe w 2004r. w tys. zł Wyszczególnienie Przychody W tym dotacja z budżetu Wydatki Fundusz Ubezpieczeń Społecznych 109 842 026 22 959 223 108 657 726 Fundusz Emerytalno-Rentowy KRUS 16 306 929 15 129 962 16 338 555 Fundusz Prewencji i Rehabilitacji 34 972 29 100 34 735 Fundusz Alimentacyjny 474 382 - 481 015 Fundusz Pracy 7 097 297 1 102 500 9 142 255 Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych 742 856 97 625 Państwowy Fundusz Kombatantów 62 602 62 350 10 410 562 897 502 000 573 610

Państwowe fundusze celowe w 2004r. w tys. zł Wyszczególnienie Przychody W tym dotacja z budżetu Wydatki Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych 2 632 436 905 000 2 736 152 Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej 785 977 - 657 009 Państwowy Fundusz Gospodarki Zasobem Geodezyjnym i Kartograficznym 207 731 181 123 Centralny Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych 19 458 19 534 Fundusz Promocji Twórczości 598 567 RAZEM 138 414 161 40 690 135 138 574 316

Relacja wyniku budżetowego do PKB w poszczególnych krajach w 2004r Relacja wyniku budżetowego do PKB w poszczególnych krajach w 2004r. (w %)

Dług publiczny

Dług publiczny 1/3 Dług publiczny najczęściej określa się jako finansowe zobowiązanie władz publicznych (państwowych i samorządowych) z tytułu zaciągniętych pożyczek. Wpływy z tytułu długu publicznego wywołują koszty, które muszą być pokryte w przyszłości.

Dług publiczny 2/3 Władze publiczne uchwalając deficyt budżetowy ponoszą odpowiedzialność za jego sfinansowanie, czyli znalezienie źródeł pożyczek oraz za ich spłatę wraz z odsetkami. Za pomocą pożyczek publicznych powinny być finansowane przede wszystkim wydatki kapitałowe (majątkowe), których efekty wykraczają poza bieżący rok budżetowy.

Dług publiczny 3/3 W niektórych krajach wydatki bieżące i wydatki kapitałowe budżetu są organizacyjnie oddzielone od siebie. Budżet państwa dzieli się na dwie części, tzn. budżet bieżący i budżet inwestycyjny.

Przyczyny powstawania długu publicznego 1/2 Uporczywie utrzymujący się deficyt budżetowy, który przekształca się w dług publiczny. Okres wzmożonych wydatków publicznych, zwłaszcza okresy wojen i głębokich kryzysów gospodarczych. Realizowana doktryna ekonomiczna, która zakłada świadome utrzymanie deficytu budżetowego i długu publicznego jako narzędzi interwencjonizmu państwowego.

Przyczyny powstawania długu publicznego 2/2 Osiąganie celów politycznych rządzącej elity, która nie decyduje się na podnoszenie podatków, ale nie dokonuje również cięć w wydatkach publicznych; teoretycznym uzasadnieniem takiej polityki jest teza o neutralności długu publicznego dla gospodarki i społeczeństwa; jeżeli przyjąć, że teza ta jest prawdziwa, to dla rządu znacznie korzystniejsze jest zaciąganie pożyczek niż nakładanie nowych podatków. Wpadnięcie władz publicznych w pułapkę zadłużenia.

Dylematy władz ...??? Okres bezkrytycznego podejścia władz publicznych do występowania deficytu budżetowego oraz narastania długu publicznego mija bezpowrotnie. Rządy uświadamiają sobie skutki zadłużenia publicznego oraz spirali deficytu budżetowego i długu publicznego.

Dylematy władz ...??? Spirala ta polega na tym, że obsługa długu publicznego wymusza coraz większe pożyczki, a to nie tylko uniemożliwia zrównoważenie budżetu, lecz także prowadzi do sytuacji, w której deficyt budżetowy wymyka się spod kontroli państwa. Stąd też władze publiczne stoją wobec dylematu: podnosić podatki, pożyczać czy dokonywać cięć w wydatkach budżetowych.

Podatek Przymusowy charakter Natychmiastowe zubożenie podatnika Obciąża obecne pokolenia Przerzucany w cenę - inflacjogenny Podmiotowy przekrój podatników jest inny niż pożyczkodawców Może spowodować wybuch społeczny Może wywołać zjawisko ucieczki przed podatkami

Pożyczka Dobrowolny charakter Potencjalne zubożenie podatnika Obciąża przyszłe pokolenia Działanie deflacyjne Obligacja może być przedmiotem sprzedaży Wywołuje transfer dochodów od przyszłych podatników do obecnych posiadaczy papierów wartościowych (rentierów) Może być przyczyną dewaluacji pieniądza

Pożyczka Prowadzi do zmniejszenia globalnej siły nabywczej, ale nie zawsze indywidualnej siły nabywczej Może wyrażać poparcie społeczeństwa dla władzy Może być narzędziem zmiany struktury gospodarki (finansowanie inwestycji) Może wpływać na koniunkturę gospodarczą (antyinflacyjne wchłanianie nadmiernej siły nabywczej)

Podatek a pożyczka Pożyczka może, podobnie jako podatek, doprowadzić do zubożenia pożyczkodawcy. Sytuacja taka występuje w przypadku: jeżeli w wyniku zjawisk inflacyjnych następuje realny spadek wartości pożyczonego kapitału jeżeli władze publiczne dokonują zmiany warunków zaciągania pożyczek, czyli konwersji długu, na skutek czego pożyczkodawcy tracą część kapitału i procentu, jeżeli władze publiczne ogłaszają niewypłacalność co do całości lub części zobowiązań.

Instrumenty zaciągania d.p. 1/2 Władze publiczne zgłaszają bieżący oraz średnio- i długoterminowy popyt na pieniądz. Bieżący popyt na pieniądz jest zaspokajany przez bieżące wpływy z tytułu podatków, z innych bezzwrotnych wpływów typu podatkowego (cła, opłaty) oraz z wpływów z tytułu praw majątkowych.

Instrumenty zaciągania d.p. 2/2 Jeżeli nawet budżet państwa jest zrównoważony w roku fiskalnym, to występująca często rozbieżność w czasie między wpływami na rachunki władz publicznych a ponoszeniem wydatków zmusza państwo do zaciągania krótkookresowych pożyczek. Należy wyróżnić: Instrumenty krótkookresowe, Instrumenty średniookresowe, Instrumenty długookresowe.

Kredyty Kredyt bankowy jest uniwersalnym instrumentem zaspokajania popytu władz publicznych na pieniądz. W ramach kredytu bankowego należy rozróżnić: kredyty banku centralnego kredyty banków komercyjnych kredyty międzynarodowych instytucji finansowych (np. Banku Światowego)

Weksle skarbowe 1/3 Weksle (bony) skarbowe są to krótkoterminowe papiery wartościowe emitowane przez państwo w celu pokrycia bieżących potrzeb płatniczych, przy czym praktyka wykształciła kilka podstawowych rodzajów weksli. Są one emitowane z reguły w dużych nominałach i są przeznaczone do transakcji na tzw. rynku blokowym (hurtowym).

Weksle skarbowe 2/3 Weksle skarbowe należą do podstawowych instrumentów tzw. operacji otwartego rynku, a więc oprócz zaspokajania popytu państwa (rządu) na pieniądz są narzędziem ułatwiającym władzom monetarnym regulowanie podaży pieniądza w gospodarce. Termin zapadalności bonów skarbowych nie przekracza jednego roku; najczęściej wynosi trzy lub sześć miesięcy.

Weksle skarbowe 3/3 Weksle skarbowe stanowią istotną część źródeł finansowania deficytu budżetowego. Ważną cechą weksli skarbowych w finansowaniu długu publicznego jest możliwość dostosowania ich wielkości do potrzeb finansowania deficytu budżetowe oraz obsługi długu publicznego. Weksle sprzedaje się z dyskontem od wartości nominalnej, według zasad obowiązujących przy dyskoncie weksli handlowych.

Obligacje skarbowe 1/2 Obligacje skarbowe - drugi podstawowy instrument finansowania deficytu budżetowego i długu publicznego. Obligacja jest papierem wartościowym, który zawiera zobowiązanie emitenta do zapłaty posiadaczowi obligacji jej nominalnej wartości wraz z oprocentowaniem, za przedstawieniem kuponów odsetkowych na warunkach podanych w obligacji lub w ogólnych zasadach subskrypcji.

Obligacje skarbowe 2/2 Cechą charakterystyczną obligacji jest to, że gwarantują one stałe oprocentowanie, chociaż w praktyce spotyka się także obligacje o zmiennym oprocentowaniu. Wśród obligacji istnieją również takie, które nie przynoszą oprocentowania, stąd nazwa: obligacje kupon zero. Premię (procentem) dla posiadacza takiej obligacji jest dyskontowanie jej w stosunku do ceny wykupu. Obligacje są przedmiotem obrotu giełdowego i jako takie mają ważną cechę płynnego instrumentu finansowego.

Zarządzanie długiem publicznym Obsługa długu publicznego wymaga dobrze zorganizowanego działanie wyspecjalizowanych organów władz publicznych. Długiem publicznym trzeba zarządzać. Głównymi kryteriami, jakimi muszą kierować się władze publiczne przy zarządzaniu długiem są: minimalizacja kosztów pozyskiwania środków pieniężnych na obsługę długu publicznego, koordynowanie bieżącej i przyszłej zapadalności instrumentów skarbu państwa z wymagalnością zobowiązań skarbu państwa, zapewnienie bieżącej płynności finansowej rządu.

Zadłużenie Skarbu Państwa 1997- VII 2005

Struktura zadłużenia Skarbu Państwa (VII 2005)

Struktura rodzajowa długu krajowego (VII 2005)

Struktura długu zagranicznego (VII 2005)

Zapadalność zadłużenia w krajowych SPW stan na 31 VII 2005

Historia długu publicznego w Polsce 1/3 Polska odziedziczyła po okresie gospodarki centralnie planowanej dług publicznych przekraczający 80% PKB. Był to głównie dług zagraniczny, najpierw zaciągnięty w zachodnich bankach w czasach Gierka, potem wzrastający w latach 80’ z powodu niespłacanych odsetek. Krajowy dług publiczny był za to niewielki – był to w zasadzie dług wobec NBP z tytułu kredytów na sfinansowanie deficytu budżetowego.

Historia długu publicznego w Polsce 2/3 W latach 1990-2000 nastąpił silny spadek relacji długu do PKB, możliwy dzięki czterem zjawiskom: Ograniczeniu skali deficytów budżetowych do ok. 3% PKB, Szybkiemu wzrostowi gospodarczemu, Silnemu wzmocnieniu się złotego, przez co obniżeniu uległa relacja długu zagranicznego do PKB, Redukcji zadłużenia zagranicznego Polski.

Historia długu publicznego w Polsce 3/3 W końcu lat 90’ relacja długu do PKB spadła poniżej 40%. Zwiększenie się tej relacji już prawie do 50% spowodował gwałtowny wzrost deficytów budżetowych po roku 2000, w połączeniu z powolnym wzrostem PKB. Około 2/3 tej kwoty stanowi publiczny dług krajowy, a 1/3 dług zagraniczny.

Dług sektora finansów publicznych w Polsce w latach 1990-2004 (w % PKB)

Poziom długu ... 1/4 Zgodnie z art. 216 Konstytucji: „...nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto”.

Poziom długu ... 2/4 Jest to warunek zgodny z postanowieniami Traktatu z Maastricht, według których dług publiczny w krajah członkowskich Unii Europejskiej i Walutowej nie może być większy od 60% PKB. Polskie prawo (ustawa o finansach publicznych) jasno określa, jakie procedury ostrożnościowe należy stosować w przypadku przekraczania przez dług kolejnych „progów ostrzegawczych”.

Poziom długu ... 3/4 Jeśli poziom długu osiąga poziom: Poniżej 50% PKB: bez restrykcji, rząd może prowadzić dowolną politykę budżetową, Między 50 a 55% PKB: Relacja deficytu budżetu państwa do dochodów w kolejnym roku nie może wzrosnąć; Jednostki samorządu terytorialnego nie mogą planować większej relacji deficytu do dochodów niż budżet centralny.

Poziom długu ... 4/4 Jeśli poziom długu osiąga poziom: Między 55 a 60% PKB: Deficyt budżetu państwa w kolejnym roku musi być ograniczony, aby relacja długu do PKB spadała, Jednostki samorządu terytorialnego muszą zmniejszyć deficyt według ustalonej formuły, Rząd opracowuje program sanacyjny. Powyżej 60% PKB: Rząd ma obowiązek zrównoważyć budżet, zrównoważone muszą być również budżety samorządów, Skarb Państwa nie może udzielać żadnych nowych gwarancji i poręczeń.

limit wynikający z Konstytucji RP drugi próg wynikający z ustawy o finansach publicznych pierwszy próg wynikający z ustawy o finansach publicznych dług Skarbu Państwa państwowy dług publiczny + przewidywane wypłaty z tytułu gwarancji i poręczeń

Dług publiczny na świecie 1/2 Europejskim rekordzistą jest od lat Belgia, w której relacja długu publicznego do PKB wynosi obecnie 108%. W roku 1995 relacja ta wynosiła 140%! Najzdrowszym pod tym względem krajem Unii jest obecnie Irlandia, w której relacja wynosi tylko 34% (ale 10 lat temu było to jeszcze ponad 100%)

Dług publiczny na świecie 2/2 Najgorsze zmiany wskaźnika długu publicznego do PKB odnotowała w ostatnim dziesięcioleciu Japonia. Skutkiem słabego wzrostu gospodarczego i kolosalnych deficytów budżetowych, dług publiczny wzrósł tan z 60% w 1993r. do 133% PKB obecnie, Sytuacja USA jest nadal lepsza od Europy. Relacja długu publicznego do PKB wynosi tam poniżej 60% i do ubiegłego roku stale spadała. Nie ma jednak raczej wątpliwości, że obecnie relacja ta wzrośnie, m.in. skutkiem kosztów wojny w Iraku.

Relacja długu publicznego do PKB w poszczególnych krajach na koniec 2004r.

Zadłużenie sektora finansów publicznych

Zadłużenie sektora rządowego VI 2005 Wyszczególnienie Wartość w mln zł Zadłużenie sektora rządowego (po konsolidacji) 447 874,7 1.1. Zadłużenie Skarbu Państwa 436 676,3 1.2. Pozostałe zadłużenie sektora rządowego w tym: 11 198,4 ZUS i zarządzane przez ZUS fundusze 9 729,6 Narodowy Fundusz Zdrowia 0,0 Państwowe fundusze celowe z osobowością prawną (bez ZUS i zarządzanych przez ZUS funduszy) Państwowe szkoły wyższe 135,2 Jednostki badawczo-rozwojowe 151,1 Samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej 652,0 Państwowe instytucje kultury 49,0 PAN i tworzone przez PAN jednostki organizacyjne 2,8 Pozostałe państwowe osoby prawne utworzone na podst. odrębnych ustaw... 478,7